Gıda sosyolojisi

Gıda sosyolojisi, toplumun ilerleyen tarihi ve gelecekteki gelişimi ile ilgili kaygılardan ortaya çıkan gıda çalışmasıdır. Gıda sosyolojisi içerisinde; üretim, hazırlık, tüketim, dağıtım, etik, kültürel vb. konular barındırır. Toplumumuzdaki gıda dağıtımının yönü, gıda tedarik zincirindeki değişikliklerin analizi ile incelenebilir. Özellikle küreselleşme, gıda dağıtım endüstrisinde baskı etkisi yaratarak gıda tedarik zinciri üzerinde önemli etkilere sahiptir.^[1]

Gıda dağıtımı

Ölçek etkilerinden kaynaklanan etki

Gıda tedarik zincirindeki merkezi satın alma merkezlerinden kaynaklanan ölçek etkileri, gıda dağıtım pazarındaki büyük perakendeciler veya distribütörler gibi büyük oyuncuları desteklemektedir. Bunun nedeni, güçlü pazar güçlerini ve finansal avantajlarını daha küçük oyunculara karşı kullanabilmeleridir. Hem güçlü bir pazar gücüne hem de finansal kredi piyasasına daha fazla erişime sahip olmaları, piyasayı domine edebilecekleri ve gıda dağıtım pazarındaki konumlarını sağlamlaştırabilecekleri anlamına geliyordu. Bu, bir uçta büyük oyuncular ve diğer uçta faaliyet göstermek için dar pazarları seçen küçük oyuncular tarafından karakterize edilen bir gıda dağıtım zinciri ile sonuçlanacaktır. Özel gıda dağıtım pazarlarında daha küçük oyuncuların varlığı, küçülen pazar paylarına ve ölçek etkileri nedeniyle daha büyük oyuncularla rekabet edememelerine bağlanabilir. Bu mekanizma aracılığıyla, küreselleşme daha küçük rol oyuncularını yerinden etmektedir.^[2] Özel gıda dağıtım pazarlarını rahatsız eden bir diğer mekanizma da dağıtım zincirlerinin kendi markalarına sahip olmalarıdır. Kendi markalarına sahip mağazalar, kendi markalarının fiyatını düşürerek rakipler arasındaki fiyat savaşlarıyla mücadele edebilmekte ve böylece tüketicilerin onlardan mal satın alma olasılığını artırmaktadır.^[3]

Erken tarih ve kültür

İnsanlığın başlangıcından beri, gıda sadece beslenme amacıyla önemliydi. Tarihin başlangıcındaki insanlar dünya üzerinde, gıdayı bir enerji kaynağı olarak kullanmaktaydı. Bu yüzden ilk insanlar avlanmak ve hayatta kalmak için yüksek enerji gereksinime ihtiyaç duymaktaydı. Bu nedenle gıdayı direkt bir beslenme aracı olarak kullanıyor ve tüketiyorlardı.

Bu gelişmeler nihayetinde gıda emeğine ve gıda sosyolojisinin ekonomik kısmına da giren "tarımcılık" gelişmesine yol açtı. Yıllar geçtikçe yemek, kültürleri ve insanları bir araya getirmenin bir yolu haline geldi. Birçok kültürde insanları bir araya getiren şey yemek kültürü olarak karşımıza çıkmaktadır. Kısacası yemek kültürü ve toplumları kaynaştırması; Homo-sapiens avcılığı ve toplayıcılığından, sömürgecilere, Yerli Amerikalıların şükran gününe^[4] kadar uzanan bir yolculuk haline geldi.

Sosyologlara göre, amaçlarına ve anlamlarına göre ayrılan farklı yiyecek grupları vardır. Bir kültürün temelini oluşturan kültürel süper gıdalar vardır. Ekonomik durumu yansıtan prestij gıdaları ve ağırlıklı olarak vücudun iyileştirilmesi için tüketilen vücut imajı gıdaları vardır. Sempatik yiyecekler, bir hurafe gibi beğenilen arzu edilen bir özellik için yenir. Son olarak, belirli bir sağlık nedeni ile tüketilen fizyolojik gıdalar vardır. Bu farklı kategoriler, araştırmacıların ve sosyologların kültürü gıda perspektifinden incelemelerine yardımcı olmaktadır. Genellikle gıdanın toplumla nasıl büyüdüğünü, küflendiğini ve değiştiğini bizlere gösterir.

Sosyolojik perspektifler

Sembolik bir etkileşimcinin merceğinden, yemek sosyolojisi ile ilgili birçok sembol vardır. Yemek, birçok kültürde insanları bir araya getirir ve onları farklı seviyelerde birbirine bağlar. Örneğin, aile ile sofrada yemek yeme geleneği, birbirleriyle birlikteliği ve iletişimi temsil eder. Yemeğin kendisi, olduğundan daha büyük bir şeyi sembolize edebilir. Amerika'da fast food, bazıları için hızlı bir akşam yemeğine ihtiyaç duyan meşgul aileyi temsil edebilir. Ancak diğerlerine göre, özellikle Amerikan tüketimi fikrini merkeze alan “McDonaldization Teorisi ”ni gösterebilir. Yemek sosyolojisinin nasıl sembolize edilebileceğinin bir başka örneği de yemeği sıfırdan yapmak olabilir. Bu romantik duygular beslediğimiz birine karşı bir sembol olarak veya ailemize karşı bir sembol olarak karşımıza çıkabilir.^[5]

Diyet

Diyetler tarihin birçok evresinde insanlar için var olmuş bir kavramdır. Ancak günümüzde ince, zayıf veya fit olmak insanoğlu için takıntı haline geldi. Geçmişe baktığımızda ise bir kadının iri olması onu daha güzel kılar mantığı insanlar tarafından benimsenmiştir. Çünkü bunun en temel sebebi, iri bir insan yemeğe kolay ulaşması demekti. Bu da o insanın zenginliğini ve sınıfını belirtirdi.

1920 yıllarından itibaren durum değişti ve zayıflık popülerlik kazandı. 1960'lı yıllarda ise Twiggy gibi modeller dikkat çekti ve birçok kadın benzer vücut tipine sahip olmaya çalıştı. Bu gelişme, egzersiz videolarının da popülaritesine arttırdı ve 1980'lere kadar devam etti. 2010 yılından itibaren ise farklı diyet akımları meydana geldi. Buna örnek olarak vejeteryenlik, veganlık ve glütensiz ürün tüketimi gibi diyetler ortaya çıktı. Ayrıca bir kişinin diyet seçmesinde birçok neden de barınmaktadır. Ahlaki nedenler, sindirim sistemindeki sorunlar, toplumsal etkiler ve dini etkiler, kişinin diyet seçiminde etken rol oynamaktadır.

Obezite

Amerika'yı etkisi altına alan obezite salgını, aynı zamanda gıdaların evrimi ile toplumları nasıl şekillendirdiğine güzel bir örnektir. Birçok Amerikalının tükettiği fast food ve yüksek kalorili hazır yiyecekler popülerleştiği için obezite de kaçınılmaz bir seviyeye ulaşmıştır. Belirli sosyoekonomik geçmişe sahip insanların yaşadığı çevre, tükettikleri gıda türünü de büyük ölçüde etkilemiştir. Yüksek kalorili ve düşük besleyici gıdalar daha ucuz olma eğilimindedir ve erişimi daha kolaydır. Bu nedenle çoğu insan alışveriş yaparken daha ucuz seçeneklere yönelir. Fiziksel hareket eksikliği de obeziteye katkıda bulunmaktadır. Yapılan araştırmalar, gün içerisinde fiziksel aktivite yapamayan insanların obeziteye yakalanma ihtimalini daha yüksek göstermektedir.^[6]

Kaynakça

^ "Food - Sociology - Oxford Bibliographies - obo". www.oxfordbibliographies.com (İngilizce). 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
^ MANUEL BELO MOREIRA, Changes in Food Chains in the Context of Globalization, Int. Jrnl. of Soc. of Agr. & Food, Vol. 18, No. 2, pp. 134–148
^ Vizard, Sarah. "Supermarkets' new price war risks damaging relations with food brands and consumers." Marketing Week Online 24 Apr. 2014. General OneFile. Web. 5 Nov. 2015.
^ Siskind (1992). "The Invention of Thanksgiving". Critique of Anthropology. 12 (2): 167-191. doi:10.1177/0308275X9201200205.
^ "Sociology of food - Short Notes for Sociology". www.sociologyguide.com. 8 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
^ SALLIS (March 2009). "Physical Activity and Food Environments: Solutions to the Obesity Epidemic". Milbank Quarterly. 87 (1): 123-154. doi:10.1111/j.1468-0009.2009.00550.x. ISSN 0887-378X. PMC 2879180 $2. PMID 19298418.

Ek kaynaklar

Beardsworth, Alan ve Keil, Teresa. Menüdeki Sosyoloji : Gıda ve Toplum Araştırmasına Davet (1). Londra, ABD: Routledge, 2002. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.
Caplan, Pat, ed. Gıda, Sağlık ve Kimlik (1). Londra, ABD: Routledge, 2013. ProQuest ebrary. Ağ. 7 Aralık 2016.
Halkier, Bente. Tüketim Zorlandı : Medialized Gündelik Yaşamlarda Gıda. Farnham, GB: Routledge, 2010. ProQuest ebrary. Ağ. 7 Aralık 2016.
İlaç Enstitüsü. Açlık ve Obezite : Bir Gıda Güvensizliği Paradigmasını Anlamak—Çalıştay Özeti. Washington, ABD: Ulusal Akademiler Basını, 2011. ProQuest ebrary. Ağ. 7 Aralık 2016.
Lupton, Deborah. Gıda, Beden ve Benlik. Londra, GB: SAGE Publications Ltd, 1996. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.
Marsden, Terry ve Cavalcanti, Josefa Salete Barbosa, ed. Kırsal Sosyoloji ve Kalkınma Araştırmaları : Küreselleşen Gıdada Çalışma İlişkileri. Bingley, GB: Emerald Group Publishing Limited, 2014. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.
Ritzer, George. Tüketim Sosyolojisinde Keşifler : Fast Food, Kredi Kartları ve Kumarhaneler. Londra, GB: SAGE Publications Ltd, 2001. ProQuest ebrary. Ağ. 21 Kasım 2016.

Daha fazla bilgi

Carolan, M. 2012, Gıda ve tarım sosyolojisi, Routledge, New York; Londra;.
Bearsworth, Alan. 1997, Menüde Sosyoloji: Gıda ve Toplum Araştırmalarına Davet, Routledge,0-415-11424-1
Germov, John. 2004. A Sosyology of Food & Nutrition: The Social Appetite, Oxford University Press,0-19-551625-7
Kingsolver, Barbara. 2007. Hayvan, Sebze, Mucize: Bir Yıl Yemek Ömrü, Harpercollins,0-06-085255-0
Levenstein, Harvey. 1988, Masada Devrim: Amerikan Diyetinin Dönüşümü, Oxford University Press,0-19-504365-0
Nestle, Marion. 2003, Food Politics: How the Food Industry Influences Nutrition and Health, Univ of California Press,0-520-24067-7
Mennel, Stephen. 1993. Gıda Sosyolojisi: Yeme, Diyet ve Kültür, Adaçayı Yayınları,0-8039-8839-7
Ritzer, George. 2007, Toplumun McDonaldlaşması, Adaçayı Yayınları,978-1-4129-5429-7
Schlosser, Eric. 2001. Fast Food Nation: Tüm Amerikan Yemeklerinin Karanlık Yüzü, HarperCollins 0-395-97789-4

Dış bağlantılar

Yiyecek ve İçecek Tarihi Araştırma Merkezi.
Yemek Zaman Çizelgesi 15 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Gıda Bilimi Dünyası

[1] "Food - Sociology - Oxford Bibliographies - obo". www.oxfordbibliographies.com (İngilizce). 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.

[2] MANUEL BELO MOREIRA, Changes in Food Chains in the Context of Globalization, Int. Jrnl. of Soc. of Agr. & Food, Vol. 18, No. 2, pp. 134–148

[3] Vizard, Sarah. "Supermarkets' new price war risks damaging relations with food brands and consumers." Marketing Week Online 24 Apr. 2014. General OneFile. Web. 5 Nov. 2015.

[4] Siskind (1992). "The Invention of Thanksgiving". Critique of Anthropology. 12 (2): 167-191. doi:10.1177/0308275X9201200205.

[5] "Sociology of food - Short Notes for Sociology". www.sociologyguide.com. 8 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.

[6] SALLIS (March 2009). "Physical Activity and Food Environments: Solutions to the Obesity Epidemic". Milbank Quarterly. 87 (1): 123-154. doi:10.1111/j.1468-0009.2009.00550.x. ISSN 0887-378X. PMC 2879180 $2. PMID 19298418.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]