Diyarbakır Cezaevi: Revizyonlar arasındaki fark

Koordinatlar: 37°55′44″K 40°11′48″D / 37.92889°K 40.19667°D / 37.92889; 40.19667
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Tarafsız değil
Etiketler: Geri alındı Görsel Düzenleyici Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
Mustafa MVC (mesaj | katkılar)
25.291 değişiklik
k TBA sorunu yaratan kısımlar düzeltildi. Başta tutukluların sonradan verdiği röportajlar telif hakkı ihlali yaratıyor. Bu kısımlar ve bu kısımlara verilen kaynaklar kaldırıldı. Etkileri kısmındaki Selim Dindarın açıklamaları da HaberTürk'ün telif hakkı ihlali yaratmakta.
1. satır: 1. satır:
{{WikidataCoord|Q3562667|region:TR_type:landmark_scale:20000|display=title}}
{{WikidataCoord|Q3562667|region:TR_type:landmark_scale:20000|display=title}}
{{Cezaevi bilgi kutusu|web=https://diyarbakirecik.adalet.gov.tr|adı=Diyarbakır Cezaevi|özgün_adı=Diyarbakır E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu|müdür=Rüştü Saka|resim=[[Dosya:Diyarbakır Cezaevi VOA 03.webp|250px]]|resim_altı=Cezaevinin giriş kapısı|kapasite=600 (ilave ranzalarla 1000)<ref>{{Web kaynağı |url=https://diyarbakirecik.adalet.gov.tr/kurumumuz |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Temmuz 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210718153809/https://diyarbakirecik.adalet.gov.tr/kurumumuz |arşivtarihi=18 Temmuz 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>|açılış_tarihi=12 Eylül 1980|eski_adı=Diyarbakır 5 No'lu Askeri Cezaevi}}
{{Cezaevi bilgi kutusu|web=https://diyarbakirecik.adalet.gov.tr|adı=Diyarbakır Cezaevi|özgün_adı=Diyarbakır E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu|müdür=Rüştü Saka|resim=[[Dosya:Diyarbakır Cezaevi VOA 03.webp|250px]]|resim_altı=Cezaevinin giriş kapısı|kapasite=600 (ilave ranzalarla 1000)<ref>{{Web kaynağı |url=https://diyarbakirecik.adalet.gov.tr/kurumumuz |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Temmuz 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210718153809/https://diyarbakirecik.adalet.gov.tr/kurumumuz |arşivtarihi=18 Temmuz 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>|açılış_tarihi=12 Eylül 1980|eski_adı=Diyarbakır 5 No'lu Askeri Cezaevi}}[[Dosya:Diyarbakır Cezaevi VOA 01.jpg|küçükresim]]
⚫
[[Dosya:Diyarbakır Cezaevi VOA 02.jpg|küçükresim]]'''Diyarbakır Cezaevi''' ya da '''Diyarbakır Askerî Cezaevi''', [[Diyarbakır]]'da kurulan bir [[cezaevi]]dir. [[12 Eylül Darbesi]]'den sonra yaşanan işkence iddiaları ile ön plana çıktı.<ref name="sabah1">{{Web kaynağı | url = http://www.sabah.com.tr/Gundem/2009/08/22/diyarbakir_cezaevi_iskencenin_ussuydu | başlık = Diyarbakır Cezaevi işkencenin üssüydü | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Sabah (gazete)|Sabah]] | tarih = 22 Ağustos 2009 | yazar = Korkmaz, Atilla & Kaçar, Hüseyin | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151125030748/http://www.sabah.com.tr/gundem/2009/08/22/diyarbakir_cezaevi_iskencenin_ussuydu | arşivtarihi = 25 Kasım 2015 | ölüurl =evet}}</ref> ''[[The Times]]'' gazetesine göre "Dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi" arasında yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/crime/article3832983.ece | başlık = The ten most notorious jails in the world | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[The Times]] | tarih = 28 Nisan 2008 | ilk = Nico | son = Hines | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110805121414/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/crime/article3832983.ece | arşivtarihi = 5 Ağustos 2011 | ölüurl =hayır}}</ref> 1981 ve 1984 yılları arasında cezaevinde 34 kişi hayatını kaybetti ve onlarca kişi sakat kaldı.<ref name="cnn1">{{Web kaynağı | url = http://www.cnnturk.com/2009/turkiye/08/22/acilimda.ilk.adim.diyarbakir.cezaevi.tasiniyor/540274.0/index.html | başlık = Açılımda ilk adım: Diyarbakır Cezaevi taşınıyor | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[CNN Türk|cnnturk]].com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151208180228/http://www.cnnturk.com/2009/turkiye/08/22/acilimda.ilk.adim.diyarbakir.cezaevi.tasiniyor/540274.0/index.html | arşivtarihi = 8 Aralık 2015 | ölüurl =evet}}</ref> Cezaevi hakkında belgeseller çekildi ve kitaplar yazıldı. Günümüzde ise okul olması planlanmaktadır.<ref name="cnn1" /><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/gundem/12323563.asp | başlık = Diyarbakır Cezaevi taşınıyor | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110511213813/http://www.hurriyet.com.tr/gundem/12323563.asp | arşivtarihi = 11 Mayıs 2011 | ölüurl =hayır}}</ref>

⚫
'''Diyarbakır Cezaevi''' ya da '''Diyarbakır Askerî Cezaevi''', [[Diyarbakır]]'da kurulan bir [[cezaevi]]dir. [[12 Eylül Darbesi]]'den sonra yaşanan işkenceler ile ön plana çıktı.<ref name="sabah1">{{Web kaynağı | url = http://www.sabah.com.tr/Gundem/2009/08/22/diyarbakir_cezaevi_iskencenin_ussuydu | başlık = Diyarbakır Cezaevi işkencenin üssüydü | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Sabah (gazete)|Sabah]] | tarih = 22 Ağustos 2009 | yazar = Korkmaz, Atilla & Kaçar, Hüseyin | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151125030748/http://www.sabah.com.tr/gundem/2009/08/22/diyarbakir_cezaevi_iskencenin_ussuydu | arşivtarihi = 25 Kasım 2015 | ölüurl =evet}}</ref> ''[[The Times]]'' gazetesine göre "Dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi" arasında yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/crime/article3832983.ece | başlık = The ten most notorious jails in the world | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[The Times]] | tarih = 28 Nisan 2008 | ilk = Nico | son = Hines | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110805121414/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/crime/article3832983.ece | arşivtarihi = 5 Ağustos 2011 | ölüurl =hayır}}</ref> 1981 ve 1984 yılları arasında cezaevinde 34 kişi hayatını kaybetti ve onlarca kişi sakat kaldı.<ref name="cnn1">{{Web kaynağı | url = http://www.cnnturk.com/2009/turkiye/08/22/acilimda.ilk.adim.diyarbakir.cezaevi.tasiniyor/540274.0/index.html | başlık = Açılımda ilk adım: Diyarbakır Cezaevi taşınıyor | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[CNN Türk|cnnturk]].com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151208180228/http://www.cnnturk.com/2009/turkiye/08/22/acilimda.ilk.adim.diyarbakir.cezaevi.tasiniyor/540274.0/index.html | arşivtarihi = 8 Aralık 2015 | ölüurl =evet}}</ref> Cezaevi hakkında belgeseller çekildi ve kitaplar yazıldı. Günümüzde ise okul olması planlanmaktadır.<ref name="cnn1" /><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/gundem/12323563.asp | başlık = Diyarbakır Cezaevi taşınıyor | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110511213813/http://www.hurriyet.com.tr/gundem/12323563.asp | arşivtarihi = 11 Mayıs 2011 | ölüurl =hayır}}</ref>


1980 yılında E tipi olarak [[Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı|Adalet Bakanlığı]] tarafından yaptırıldı, 12 Eylül sonrası askerî yönetime devredilerek [[Sıkıyönetim]] Askeri Cezaevi olarak kullanıldı. 9 Mayıs 1988 tarihinde Adalet Bakanlığına devredildi.<ref name="TBMM">{{Web kaynağı | url = http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/kr_20DiyarbakirCezaevi.pdf | başlık = Diyarbakır Cezaevi Raporu | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] İnsan Hakları Komisyonu | biçim = [[PDF]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120520134015/http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/kr_20DiyarbakirCezaevi.pdf | arşivtarihi = 20 Mayıs 2012 | ölüurl =evet}}</ref> E Tipi Cezaevi yaklaşık, 600 kapasiteli ancak doluluk oranı zaman zaman 900’e kadar yükselebilmekte; politik tutuklu ve hükümlüler kaldığı D Tipi Cezaevi’nde ise kapasite 700-750 arasıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.taraf.com.tr/haber/36283.htm | başlık = Cezaevleri Dosyası: Diyarbakır -2- | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Taraf (gazete)|Taraf]] | tarih = 24 Haziran 2009 | ilk = Mustafa | son = Arısüt | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100101220421/http://www.taraf.com.tr/haber/36283.htm | arşivtarihi = 1 Ocak 2010 | ölüurl =evet}}</ref>
1980 yılında E tipi olarak [[Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı|Adalet Bakanlığı]] tarafından yaptırıldı, 12 Eylül sonrası askerî yönetime devredilerek [[Sıkıyönetim]] Askeri Cezaevi olarak kullanıldı. 9 Mayıs 1988 tarihinde Adalet Bakanlığına devredildi.<ref name="TBMM">{{Web kaynağı | url = http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/kr_20DiyarbakirCezaevi.pdf | başlık = Diyarbakır Cezaevi Raporu | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] İnsan Hakları Komisyonu | biçim = [[PDF]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120520134015/http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/kr_20DiyarbakirCezaevi.pdf | arşivtarihi = 20 Mayıs 2012 | ölüurl =evet}}</ref> E Tipi Cezaevi yaklaşık, 600 kapasiteli ancak doluluk oranı zaman zaman 900’e kadar yükselebilmekte; politik tutuklu ve hükümlüler kaldığı D Tipi Cezaevi’nde ise kapasite 700-750 arasıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.taraf.com.tr/haber/36283.htm | başlık = Cezaevleri Dosyası: Diyarbakır -2- | erişimtarihi = 31 Ağustos 2009 | yayımcı = [[Taraf (gazete)|Taraf]] | tarih = 24 Haziran 2009 | ilk = Mustafa | son = Arısüt | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100101220421/http://www.taraf.com.tr/haber/36283.htm | arşivtarihi = 1 Ocak 2010 | ölüurl =evet}}</ref>


== İşkence olayları ==
== İşkence iddiaları ==

⚫
1981-1989 yılları arasında [[işkence]]ye maruz kalan 34 kişi öldü, yüzlerce kişi sakat kaldı. Bu kişilerden 25'i aldığı ağır darbeler sonucu, 5'i açlık direnişi sonucu yaşamını yitirdi. Tutuklulardan 5'inin kendini asarak, 4'ünün kendini yakarak [[intihar]] ettiği cezaevindeki cezaevi personellerinden hiçbiri ceza almadı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=94914 | başlık = Bir zamanlar bir cezaevinde... | erişimtarihi = 18 Mayıs 2009 | yayımcı = [[Radikal (gazete)|Radikal]] | tarih = 10 Kasım 2003 | ilk = Ertuğrul | son = Mavioğlu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151208064606/http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=94914 | arşivtarihi = 8 Aralık 2015 | ölüurl =hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://haberturk.com/haber.asp?id=147434&cat=200&dt=2009/05/18 | başlık = "Bir daha dünyaya gelsem Kürt olmak istemem" | erişimtarihi = 18 Mayıs 2009 | yayımcı = [[Habertürk]] | tarih = 18 Mayıs 2009 | ilk = Balçiçek | son = Pamir | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100213161125/http://www.haberturk.com/haber.asp?id=147434&cat=200&dt=2009%2F05%2F18 | arşivtarihi = 13 Şubat 2010 | ölüurl =evet}}</ref>

⚫
[[Esat Oktay Yıldıran]] Kıbrıs Savaşı sonrası Diyarbakır Cezaevi'ne bizzat [[Kenan Evren]] tarafından yollandığı ve iç güvenlik komutanı olarak görev yapmasıyla birlikte, görev süresi boyunca işkence yaptığı iddia edilir ;

Hapishanede o yıllarda kalmış olan 32 kadın şöyle demiştir<ref>{{Web kaynağı | başlık = İşkencenin izleri hâlâ bileklerimde | url = http://www.milliyet.com.tr/iskencenin-izleri-hala-bileklerimde/gundem/detay/1873238/default.htm | erişimtarihi = 17 Nisan 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160306090225/http://www.milliyet.com.tr/iskencenin-izleri-hala-bileklerimde/gundem/detay/1873238/default.htm | arşivtarihi = 6 Mart 2016 | ölüurl =hayır}}</ref>;

* "Elektrik dahil bütün işkence yöntemlerini yaşadık ama en ağırı cinsel işkenceydi."
* "Tecavüz ettikleri kadınları kanlı etekleriyle koğuş koğuş dolaştırdılar."
* "Etekleri başlarımıza geçiriyor, altımızın çıplak olmasını sağlıyor,"gez" diyorlardı."
* "Banyodan çıkıp bornozla karşımıza gelip ve bize baka baka mastürbasyon yaptılar."
* "En büyük işkence başka kadınların çığlıklarını dinlemekti."
* "11 yaşında ikiz oğulları olan arkadaşımızın, oğullarına işkence yapıp sesini ona dinletmişlerdi."
* "Lağım sularının içine zorla kadınları soktular."
* "Çocuğum görüşe geliyor ama bana yapılan davranışlardan dolayı benden korkuyor o hiç sevmediğimiz gardiyanlara sarılıyordu. Çıktıktan sonra da bir süre kızım bana anne demedi."
* "Serbest bırakıldım ve eve gittim. Beni yıllarca görmeyen annemin bana ilk dediği şey, 'Bunca yıl neredeydin?' olup, kızlık muayenesine götürmek istediğini söyledi."

Osman Karavil (Diyarbakır doğumlu): Koridorda sıra dayağından geçirildikten sonra hücrelere dağıtıldık. Tek kişilik bu yere yedi kişi sığdırıldık. Askerler göründü, 'ellerinizi uzatın' dediler. Hücrenin, kapı ve penceresinden ellerimizi uzattık. Yoruluncaya kadar dövüp gittiler. Bu dayaklar, tahminen her yarım saatte bir tekrarlandı. Sonra hücre dayağı düzenine geçildi. günde üç fasıl, sabah, öğlen, akşam...

Mehmet Emin Kardeş (Mardin doğumlu): Dövüyorlar, muhakkak dövdüğü kişinin bir tarafını da kırıyorlardı. "Ne oldu sana ?" diyorlar, "Ranzadan düştüm komutanım" diyorduk. Herkese avuç avuç dışkı yediriyorlardı, bu çok sıradandı. 23'üncü koğuş'ta Y.A. adında bir arkadaşımız vardı. Herkesin gözü önünde ona cop soktular. Cop sokma, dışkı yedirme çok adettendi.
[[Dosya:Diyarbakır Cezaevi VOA 01.jpg|sol|çerçevesiz]]
Hasan Daş (Mardin doğumlu): Hücreler kötü, koğuşa gitsem rahat ederim, diye düşünüyordum ki, 6'ncı koğuş'a götürdüler. Gardiyan geldi, yeni gelenler öne çıksın dedi. elinde bir değnek, değneğin adı haydar.

Bana, kaç gün hücrede kaldın dedi. Bir ay dedim. Atatürk'ün gençliğe hitabesini ve andımızı da mı ezberleyemedin mi diye sordu, hayır, okumam yazmam yok komutanım dedim. Haydarla bayıltıncaya kadar dövdü. 53 tane marş ezberledim. Her bir kelimesi için yüz ellinin üzerinde cop yedim desem, asla mübalağa olmaz.

Mehmet Ece (Van doğumlu): Bir gün gardiyan çağırıp dövdükten sonra ağzıma cop sokup "dişle" dedi. Copu dişlediğimde hızla çekti ve önden iki dişim kırıldı. Kırılan dişlerimin kökleri kaldı. Bir hafta sonra yüzüm, gözüm balon gibi şişti. Aynı gardiyan, "niye yüzün şiş" diye sordu ranzadan düşerken dişlerim kırıldı komutanım dedim".

Paşa Akdoğan (Diyarbakır doğumlu): Tıraş kremini, kalın çizgiler şeklinde yüzümüze sürdüler, sonra upuzun ince bir ip getirerek, "tren yapacağız" dediler. Herkesin kamışına ip bağladıktan sonra "koş" dediler. Koşuyoruz ama en ufak bir şekilde geride kalmak herkesi gerdiriyordu ve aynı zamanda hep birlikte oturup hep birlikte kalkmak zorundaydık. Bir süre o şekilde koşturup yat-kalk yaptırdılar. Sonra alt hücrelere indirdiler. Banyo dedikleri de lağımdı. Köpeği öyle alıştırmışlardı ki, tekmil vermediğin zaman saldırırdı. Üzerimizdeki elbiseleri parçalardı ve hiçbir şekilde ona karşı bir şey yapamazdık.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ab.gov.tr/p.php?e=27816 | başlık = 2003-11-10 Bir Zamanlar Bir Cezaevinde - Radikal | yazar = | tarih = 4 Temmuz 2007 | eser = | yayıncı = ab.gov.tr | erişimtarihi = 27 Temmuz 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200727052316/https://www.ab.gov.tr/p.php?e=27816 | arşivtarihi = 27 Temmuz 2020 | ölüurl =evet}}</ref>

[[Selim Dindar]] (Şırnak doğumlu): Akşama kadar eğitim vardı. Sabah koğuşun içinde yüz kişi sıraya tutuluyorduk. Esas duruşta askeri marşlar söylüyorduk. 60'tan fazla marş ezberlemiştik. Eksik ya da yanlış söyledin diye, bu marş söylemeler dayaksız geçmiyordu. Her koğuşta mutlaka muhbirler ve gözetleme delikleri vardı. Birbirimizle konuşamıyorduk, oturamıyorduk. Hep ayaktaydık. 24 saat dayak vardı. Her an, gecenin 12'si, sabahın üçü, dördü, koğuşa bir bölük asker baskın yapabiliyordu. Haydar denilen kalaslarla, coplarla, su borularıyla dövülüyorduk. Öğleden sonraları, gardiyan bize 'eğitime hazırlanın' komutu veriyordu. İşte o zaman herkeste korkudan tuvalete gitme ihtiyacı doğuyordu. Dışarıdaki beton avludaki eğitimden canlı dönemeyeceğimizden korkuyorduk. Çünkü bu eğitimler işkenceyle yapılıyordu. Avlunun ortasında bir kapak vardı. Oradan hapishanenin ya da mahallenin lağımı akıyordu. Her birimiz tek tek o lağım suyunun içine indiriliyorduk. Lağımın içinde nefesimiz kesilene kadar tutuluyorduk. Diyarbakır Cezaevi'nde yatan herkes yaşadı bunu. O pisliği içmedim, yemedim diyen gururu yüzünden yalan söylüyordur. Bir de avluda sırtüstü yatırılıyorduk. Bacaklarımızı yerden on beş santim yukarıda tutuyorduk. Bacağı düşen dayak yemek için sıraya giriyordu. Kıştı, bir hafta boyunca gece o beton avluda suyun içinde yatırıldık. İhtiyacımızı suyun içinde yapıp, ısınmaya çalışıyorduk. Her koğuşta hoparlör vardı. Her gün cezaevinin amiri olan yüzbaşının konuşmasını esas duruşta bir saat dinliyorduk. Hasta biriydi. Yedinci Kolordu Komutanı'nın adamıydı. Oradan kendisine cezaevi için öldüren türden adamlar seçiyordu. Bunlar, bu vahşeti yaptıktan sonra nasıl yemek yediler, akşamları çocuklarını nasıl okşadılar insan bunu asla anlayamıyor.<ref name="Radikal" />
[[Dosya:Diyarbakır Cezaevi VOA 02.jpg|sağ|çerçevesiz]]
Selahattin Bulut (Mardin doğumlu): Kapı açılıp karavanayı içeriye getirmeden önce gardiyan bizi çok döverdi. "Verdiğim yemeğin hakkını istiyorum" derdi, ta ki bir tarafımızdan karavanaya kan akana dek döverdi. O işkence döneminde günde üç öğün, kanlı karavana yerdik. Diş macunu, deterjan, çöp gibi şeyleri yediriyorlardı. Cezaevine Türkçe bilmeyen ziyaretçi alınmazdı.

Türkçe bilmeyen nenem, dilsiz taklidiyle görüşe girdi. Ağzından bir kelime çıkmadı. Sadece hıçkırıyor, yaşlı gözlerle bana bakıyordu. Ben çıkmadan da öldü.<ref name="ab.gov.tr">{{Web kaynağı | url = https://www.ab.gov.tr/p.php?e=27816 | başlık = 2003-11-10 Bir Zamanlar Bir Cezaevinde - Radikal | erişimtarihi = 25 Mayıs 2021 | çalışma = www.ab.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200727052316/https://www.ab.gov.tr/p.php?e=27816 | arşivtarihi = 27 Temmuz 2020}}</ref>

Cevdet Baran (Diyarbakır doğumlu): Bişar Akbaş adında bir arkadaş vardı. Gardiyanların emrine karşı çıkıyordu, yürümüyordu, hem rahatsızdı hem de inat ediyordu. Bir gün gardiyan kolumdan tuttu ve "Çık" dedi. Bişar'ın yanına götürdüler. Onu karın içine yatırmışlardı ve bana dediler ki, "Ağzına işeyeceksin."


⚫
1981-1989 yılları arasında [[işkence]]ye maruz kaldığı iddia edilen 34 kişi öldü. Yüzlerce kişinin ise sakat kaldığı iddia edildi fakat bu iddialar resmi dilden reddedildi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://yekvucut.com/tekzip/diyarbakir-cezaevinde-iskence-yalani/|başlık="Diyarbakır cezaevinde işkence" yalanı|erişimtarihi=2022-08-11|tarih=2020-05-06|dil=tr|çalışma=Yekvucut}}</ref> Bu kişilerden 25'i aldığı ağır darbeler sonucu, 5'i açlık direnişi sonucu yaşamını yitirdi. Tutuklulardan 5'inin kendini asarak, 4'ünün kendini yakarak [[intihar]] ettiği cezaevindeki cezaevi personellerinden hiçbiri suçlu bulunmadı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=94914 | başlık = Bir zamanlar bir cezaevinde... | erişimtarihi = 18 Mayıs 2009 | yayımcı = [[Radikal (gazete)|Radikal]] | tarih = 10 Kasım 2003 | ilk = Ertuğrul | son = Mavioğlu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151208064606/http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=94914 | arşivtarihi = 8 Aralık 2015 | ölüurl =hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://haberturk.com/haber.asp?id=147434&cat=200&dt=2009/05/18 | başlık = "Bir daha dünyaya gelsem Kürt olmak istemem" | erişimtarihi = 18 Mayıs 2009 | yayımcı = [[Habertürk]] | tarih = 18 Mayıs 2009 | ilk = Balçiçek | son = Pamir | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100213161125/http://www.haberturk.com/haber.asp?id=147434&cat=200&dt=2009%2F05%2F18 | arşivtarihi = 13 Şubat 2010 | ölüurl =evet}}</ref>
"Yapmıyorum" demedim. "Gelmiyor komutanım" dedim. Beni dövmeye başladı. Epey dövdü, karın içinde sürdürdü, tabanlarıma vurmaya başladı. Ne yaptıysa "Gelmiyor" dedim. Sonunda beni de Bişar'ın yanına yatırdı.<ref name="ab.gov.tr"/>


⚫
[[Esat Oktay Yıldıran]] [[Kıbrıs barış harekatı]] sonrası Diyarbakır Cezaevi'ne bizzat [[Kenan Evren]] tarafından yollandığı ve iç güvenlik komutanı olarak görev yapmasıyla birlikte, görev süresi boyunca işkence yaptığı iddia edilir.
[[Ahmet Türk]], [[Celal Paydaş]], [[Mustafa Çakmak]], [[Orhan Miroğlu]], [[Selim Çürükkaya]], [[Şükrü Gülmüş]], [[Nurettin Yılmaz]] ve [[Gültan Kışanak]] gibi milletvekillerinin de bu konuda tanıklıkları vardır.{{Kaynak belirt}}


== Etkileri ==
== Etkileri ==
=== PKK ===
=== PKK ===
{{Ana|PKK}}
{{Ana|PKK}}
{{Quote| Ben siyasi biri değilim. Bu konularda birikimim yok. Ama 12 Eylül, Kürt sorununa herkesin dikkatini çekti, bu sorunu dünyaya duyurdu. Cezaevindeki vahşet olmasaydı, Kürt meselesi bu ülkede bu kadar erken açığa çıkmazdı. Diyarbakır Cezaevi'ndeki insanları birer militan haline getirdiler. Bunların %80'den fazlası dağa çıktı. İnsanın oradaki vahşeti gördükten sonra normal yaşama dönmesi çok zordu. "PKK hareketi 1984'te patladı" derler ya, bu tarih, Diyarbakır Cezaevi'nden ana tahliyelerin olduğu tarihtir.<ref name="Radikal">{{Web kaynağı |url=http://www.radikal.com.tr/turkiye/uc-yilini-cehennemde-gecirdi-673856/|başlık=Üç yılını 'cehennem'de geçirdi|erişimtarihi=22 Şubat 2022 | yayımcı = [[Radikal (gazete)|Radikal]].com | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20120508024646/http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=79191 |arşivtarihi= 8 Mayıs 2012 | ölüurl =hayır}}</ref>|[[Selim Dindar]]
}}
{{Quote| Hapisaneden çıktığımda eğer genç olsaydım, 5 No'lu'ya tekrar haksız yere girmemek için dağa çıkardım.<ref>Cemal, Hasan "Kürtler" Doğan Kitap, s. 25</ref>|Felat Cemiloğlu}}
{{Quote| Hapisaneden çıktığımda eğer genç olsaydım, 5 No'lu'ya tekrar haksız yere girmemek için dağa çıkardım.<ref>Cemal, Hasan "Kürtler" Doğan Kitap, s. 25</ref>|Felat Cemiloğlu}}


Sayfanın 21.05, 11 Ağustos 2022 tarihindeki hâli

Diyarbakır Cezaevi
Diyarbakır E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu
Cezaevinin giriş kapısı
Harita
Koordinatlar37°55′44″K 40°11′48″D / 37.92889°K 40.19667°D / 37.92889; 40.19667{{#coordinates:}}: sayfa başına birden fazla birincil etiket olamaz
Kapasite600 (ilave ranzalarla 1000)[1]
Açılış tarihi12 Eylül 1980
Eski adıDiyarbakır 5 No'lu Askeri Cezaevi
MüdürRüştü Saka
Resmî websitesi

Diyarbakır Cezaevi ya da Diyarbakır Askerî Cezaevi, Diyarbakır'da kurulan bir cezaevidir. 12 Eylül Darbesi'den sonra yaşanan işkence iddiaları ile ön plana çıktı.[2] The Times gazetesine göre "Dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi" arasında yer almaktadır.[3] 1981 ve 1984 yılları arasında cezaevinde 34 kişi hayatını kaybetti ve onlarca kişi sakat kaldı.[4] Cezaevi hakkında belgeseller çekildi ve kitaplar yazıldı. Günümüzde ise okul olması planlanmaktadır.[4][5]

1980 yılında E tipi olarak Adalet Bakanlığı tarafından yaptırıldı, 12 Eylül sonrası askerî yönetime devredilerek Sıkıyönetim Askeri Cezaevi olarak kullanıldı. 9 Mayıs 1988 tarihinde Adalet Bakanlığına devredildi.[6] E Tipi Cezaevi yaklaşık, 600 kapasiteli ancak doluluk oranı zaman zaman 900’e kadar yükselebilmekte; politik tutuklu ve hükümlüler kaldığı D Tipi Cezaevi’nde ise kapasite 700-750 arasıdır.[7]

İşkence iddiaları

1981-1989 yılları arasında işkenceye maruz kaldığı iddia edilen 34 kişi öldü. Yüzlerce kişinin ise sakat kaldığı iddia edildi fakat bu iddialar resmi dilden reddedildi.[8] Bu kişilerden 25'i aldığı ağır darbeler sonucu, 5'i açlık direnişi sonucu yaşamını yitirdi. Tutuklulardan 5'inin kendini asarak, 4'ünün kendini yakarak intihar ettiği cezaevindeki cezaevi personellerinden hiçbiri suçlu bulunmadı.[9][10]

Esat Oktay Yıldıran Kıbrıs barış harekatı sonrası Diyarbakır Cezaevi'ne bizzat Kenan Evren tarafından yollandığı ve iç güvenlik komutanı olarak görev yapmasıyla birlikte, görev süresi boyunca işkence yaptığı iddia edilir.

Etkileri

PKK

Ana madde: PKK

Hapisaneden çıktığımda eğer genç olsaydım, 5 No'lu'ya tekrar haksız yere girmemek için dağa çıkardım.[11]

— Felat Cemiloğlu

1980 ve 1983 yılları arasında gerçekleşen işkence ve öldürme olayları, Güneydoğu bölgesindeki Kürtçülüğün temelinin atılmasında rol oynadı.[12][13] Diyarbakır Cezaevi'nden çıkanlardan büyük çoğunluğu, dağa çıktı[14][15] ve PKK'nın ana gövdesini oluşturdu[16] ve büyümesini sağladı.[17]

Sanat

38 Belgeseli ile tanınan Çayan Demirel, "tarihle yüzleşmek" için, cezaevi hakkında Diyarbakır 5 No'lu Cezaevi Belgeseli adında bir belgesel çekti.[18] Süresi 90 dakika olan belgeselin oluşması için yüze yakın tanıkla görüşüldü ve elliye yakın röportajlardan kesitler kullanıldı.[18]

Diyarbakır Cezaevi ile ilgili onlarca kitap yazılırken, bir de o dönemi kara kalemle anlatan Zülfikar Tak'ın resim sergisi ile anlatıldı.[19] 33 adet resimden oluşan sergi, 1989 yılında bir ayda çizildi ve resimler, Karşı Sanat'ta sergilendi. Tak, ayrıca Diyarbakır Cezaevi'nde İşkence Çeşitleri adını verdiği bir karikatür kitabı çıkardı.[20] Tak'ın çıkardığı kitap daha önce Avrupa'da Almanca ve İngilizce yayımlandı. Her iki dili konuşan insanların anlayabilmesi için Türkiye'deki baskıda Türkçe ve Kürtçe açıklamalara da yer vererek, cezaevindeki tüm işkenceleri tasvir etti.[20]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. 
  2. ^ Korkmaz, Atilla & Kaçar, Hüseyin (22 Ağustos 2009). "Diyarbakır Cezaevi işkencenin üssüydü". Sabah. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  3. ^ Hines, Nico (28 Nisan 2008). "The ten most notorious jails in the world". The Times. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  4. ^ a b "Açılımda ilk adım: Diyarbakır Cezaevi taşınıyor". cnnturk.com. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  5. ^ "Diyarbakır Cezaevi taşınıyor". Hürriyet. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  6. ^ "Diyarbakır Cezaevi Raporu" (PDF). TBMM İnsan Hakları Komisyonu. 20 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  7. ^ Arısüt, Mustafa (24 Haziran 2009). "Cezaevleri Dosyası: Diyarbakır -2-". Taraf. 1 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  8. ^ ""Diyarbakır cezaevinde işkence" yalanı". Yekvucut. 2020-05-06. Erişim tarihi: 2022-08-11. 
  9. ^ Mavioğlu, Ertuğrul (10 Kasım 2003). "Bir zamanlar bir cezaevinde..." Radikal. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2009. 
  10. ^ Pamir, Balçiçek (18 Mayıs 2009). ""Bir daha dünyaya gelsem Kürt olmak istemem"". Habertürk. 13 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2009. 
  11. ^ Cemal, Hasan "Kürtler" Doğan Kitap, s. 25
  12. ^ H.Gordon, Philip & Taşpınar, Ömer. Türkiye'yi Kazanmak. Timaş Yay. ss. sayfa 42. ISBN 9752639313. 
  13. ^ Hür, Ayşe (20 Haziran 2010). "Bir kez daha 'Kürt Meselesi'". Taraf. 6 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010. 
  14. ^ Tan, Altan. Kürt Sorunu. Timaş Yay. ss. sayfa 399. ISBN 9752638848. 
  15. ^ Tan, Altan, A.g.e., sayfa 560
  16. ^ Çiçek, Nevzat (22 Ağustos 2009). "Yıldıran'ın işkenceleri PKK'nın temelini attı". Sabah. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  17. ^ Tan, Altan, A.g.e., sayfa 252
  18. ^ a b "Diyarbakır Cezaevi'nde yaşananlar". Günlük. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  19. ^ İlbeyoğlu, Nihat. "Diyarbakır Zindanından Çizgiler". 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  20. ^ a b Yaşar, Hatice (11 Kasım 2003). "Çizgilerle işkence". Radikal. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Diyarbakır_Cezaevi&oldid=28286293" sayfasından alınmıştır