İçeriğe atla

Panama: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Makina86 (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
8.637 değişiklik
Çeviri iyileştirildi
Makina86 (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
8.637 değişiklik
Çeviri yapıldı
123. satır: 123. satır:
}}
}}
'''Panama''' ({{dil|es|''Panamá''}}) veya resmî adıyla '''Panama Cumhuriyeti''' ({{dil|es|''República de Panamá''|dil_adı=hayır}}), [[Orta Amerika]]'da, [[Karayip Denizi]] ve Kuzey [[Büyük Okyanus]] kıyısında, [[Kolombiya]] ve [[Kosta Rika]] arasında yer alan bir ülkedir.<ref name="coğ1">{{kitap kaynağı |soyadı1=Nijman |ad1=Jan |başlık=Geography: Realms, Regions, and Concepts |tarih=2020 |yayıncı=Wiley |isbn=978-1119607410 |basım=20.}}</ref> Başkenti, ülke ile aynı adı taşıyan Panama şehridir ([[Panama (şehir)|Panamá]]). Panama, 16. yüzyılda [[İspanyollar]] tarafından keşfedilmiş olup 1821’e kadar bir İspanyol kolonisi olarak kalmıştır. 1821’de ise [[Kolombiya]] ile birleşmiş ancak 1903 yılında Kolombiya’dan ayrılarak [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD’nin]] desteği ile bağımsızlığını ilan etmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.kureselsiyaset.org/panama-kanali-ve-deniz-jeopolitigi/ | başlık = Panama Kanalı ve Deniz Jeopolitiği | erişimtarihi = 30 Kasım 2020 | tarih = 1 Eylül 2020 | dil =Türkçe| çalışma = Küresel Siyaset | ad = Mustafa | soyadı = Ozveren | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201107061720/https://www.kureselsiyaset.org/panama-kanali-ve-deniz-jeopolitigi/ | arşivtarihi = 7 Kasım 2020}}</ref>
'''Panama''' ({{dil|es|''Panamá''}}) veya resmî adıyla '''Panama Cumhuriyeti''' ({{dil|es|''República de Panamá''|dil_adı=hayır}}), [[Orta Amerika]]'da, [[Karayip Denizi]] ve Kuzey [[Büyük Okyanus]] kıyısında, [[Kolombiya]] ve [[Kosta Rika]] arasında yer alan bir ülkedir.<ref name="coğ1">{{kitap kaynağı |soyadı1=Nijman |ad1=Jan |başlık=Geography: Realms, Regions, and Concepts |tarih=2020 |yayıncı=Wiley |isbn=978-1119607410 |basım=20.}}</ref> Başkenti, ülke ile aynı adı taşıyan Panama şehridir ([[Panama (şehir)|Panamá]]). Panama, 16. yüzyılda [[İspanyollar]] tarafından keşfedilmiş olup 1821’e kadar bir İspanyol kolonisi olarak kalmıştır. 1821’de ise [[Kolombiya]] ile birleşmiş ancak 1903 yılında Kolombiya’dan ayrılarak [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD’nin]] desteği ile bağımsızlığını ilan etmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.kureselsiyaset.org/panama-kanali-ve-deniz-jeopolitigi/ | başlık = Panama Kanalı ve Deniz Jeopolitiği | erişimtarihi = 30 Kasım 2020 | tarih = 1 Eylül 2020 | dil =Türkçe| çalışma = Küresel Siyaset | ad = Mustafa | soyadı = Ozveren | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201107061720/https://www.kureselsiyaset.org/panama-kanali-ve-deniz-jeopolitigi/ | arşivtarihi = 7 Kasım 2020}}</ref>

⚫
== Ekonomi ==
⚫
CIA World Factbook'a göre, 2012 itibarıyla Panama'nın işsizlik oranı yüzde 2,7 idi. [[İnsani Gelişme Endeksi]]'nde, Panama {{İnsani Gelişmişlik|YIL}} yılında {{İnsani Gelişmişlik|PAN_sır}}. sırada yer aldı.{{İnsani Gelişmişlik|KAYNAK}} Daha sonraki yıllarda, Panama ekonomisi, reel gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) büyümesinde 2006 yılında ortalama yüzde 10,4'ün üzerinde bir artış yaşadı. 2008 yılında Panama ekonomisi Latin Amerika'da en hızlı büyüyen ve en iyi yönetilen ekonomiler arasındaydı.

⚫
Panama Kanalı'ndaki genişleme projesinin bir süreliğine ekonomik genişlemeyi artırması ve genişletmesi bekleniyor. Panama ayrıca ABD hizmetlerine tarifeleri ortadan kaldıran Panama-Birleşik Devletler Ticaret Tanıtım Anlaşması'nı imzaladı.

⚫
Panama yüksek gelirli bir ülke olarak görülse de, hâlâ dramatik eğitim eşitsizlikleri tarafından sürdürülen keskin zıtlıklar ülkesi olmaya devam ediyor. 2015-2017 yılları arasında günlük 5,5 ABD doları olan yoksulluk payı 15,4'ten yüzde 14,1'e düştü.

⚫
Panama'nın resmî para birimleri [[Panama balboası|balboa]] ve [[Amerikan doları]]dır.


== Coğrafya ==
== Coğrafya ==
154. satır: 145. satır:
{{Ayrıca bakınız|Panama Kanalı}}
{{Ayrıca bakınız|Panama Kanalı}}
[[Dosya:Chagres.jpg|küçükresim|Chagres Nehri'nden bir görünüm]]
[[Dosya:Chagres.jpg|küçükresim|Chagres Nehri'nden bir görünüm]]

Yaklaşık 500 nehir Panama'nın engebeli arazilerini süsler. Çoğunlukla deniz ulaşımı mümkün olmayan, birçoğu hızlı yayla akarsuları vadilerde menderesler ve kıyı deltaları oluşturur. Ancak, Panama'nın merkezindeki [[Río Chagres]] (''Chagres Nehri'') birkaç geniş nehirden biridir ve [[hidroelektrik|hidroelektrik]] güç kaynağıdır. Nehrin orta kısmı [[Gatun Barajı]]'nca durdurulur ve [[Panama Kanalı]]'nın [[yapay göl]]'ü olan [[Gatun Gölü]]'nü oluşturur. Göl, 1907 ve 1913 yılları arasında Río Chagres'in karşısındaki Gatun Barajı'nın inşasıyla oluşturuldu. Oluşturulduktan sonra Gatun Gölü dünyanın en büyük insan yapımı olan gölüydü ve barajsa en büyük toprak barajıydı. Nehir kuzeybatıya Karayipler'e doğru akar. Kampia ve Madden Gölleri (ayrıca Río Chagres'den doldurulur) eski Kanal bölgesine hidroelektrik sağlar.
Yaklaşık 500 nehir Panama'nın engebeli arazilerini süsler. Çoğunlukla deniz ulaşımı mümkün olmayan, birçoğu hızlı yayla akarsuları vadilerde menderesler ve kıyı deltaları oluşturur. Ancak, Panama'nın merkezindeki [[Río Chagres]] (''Chagres Nehri'') birkaç geniş nehirden biridir ve [[hidroelektrik|hidroelektrik]] güç kaynağıdır. Nehrin orta kısmı [[Gatun Barajı]]'nca durdurulur ve [[Panama Kanalı]]'nın [[yapay göl]]'ü olan [[Gatun Gölü]]'nü oluşturur. Göl, 1907 ve 1913 yılları arasında Río Chagres'in karşısındaki Gatun Barajı'nın inşasıyla oluşturuldu. Oluşturulduktan sonra Gatun Gölü dünyanın en büyük insan yapımı olan gölüydü ve barajsa en büyük toprak barajıydı. Nehir kuzeybatıya Karayipler'e doğru akar. Kampia ve Madden Gölleri (ayrıca Río Chagres'den doldurulur) eski Kanal bölgesine hidroelektrik sağlar.


168. satır: 158. satır:


[[Charco Azul]], [[Chiriquí Eyaleti|Chiriquí]] (Pasifik) ve [[Chiriquí Grande]], [[Bocas del Toro Eyaleti|Bocas del Toro]] (Atlantik)'deki büyük [[VLCC]] (Çok Büyük Ham Petrol Taşıyıcıları) barındırabilen mükemmel derin su limanları Panama'nın Kosta Rika ile batı sınırına yakındırlar. Kıstağın üzerinden {{dönüştürme|131|km|abbr=off}} geçen [[Trans-Panama boru hattı]], 1979'dan beri Charco Azul ve Chiriquí Grande arasında işletilmektedir.<ref>{{cite web |url=http://www.petroterminal.com/index.php?option=com_content&view=article&id=32%3Ahistory&catid=7%3Acorporate-profile&Itemid=98&lang=en |title=Our History |publisher=Petroterminal.com |date=February 9, 1997 |access-date=December 23, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141028134321/http://www.petroterminal.com/index.php?option=com_content&view=article&id=32:history&catid=7:corporate-profile&Itemid=98&lang=en |archive-date=October 28, 2014 |url-status=dead }}</ref>
[[Charco Azul]], [[Chiriquí Eyaleti|Chiriquí]] (Pasifik) ve [[Chiriquí Grande]], [[Bocas del Toro Eyaleti|Bocas del Toro]] (Atlantik)'deki büyük [[VLCC]] (Çok Büyük Ham Petrol Taşıyıcıları) barındırabilen mükemmel derin su limanları Panama'nın Kosta Rika ile batı sınırına yakındırlar. Kıstağın üzerinden {{dönüştürme|131|km|abbr=off}} geçen [[Trans-Panama boru hattı]], 1979'dan beri Charco Azul ve Chiriquí Grande arasında işletilmektedir.<ref>{{cite web |url=http://www.petroterminal.com/index.php?option=com_content&view=article&id=32%3Ahistory&catid=7%3Acorporate-profile&Itemid=98&lang=en |title=Our History |publisher=Petroterminal.com |date=February 9, 1997 |access-date=December 23, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141028134321/http://www.petroterminal.com/index.php?option=com_content&view=article&id=32:history&catid=7:corporate-profile&Itemid=98&lang=en |archive-date=October 28, 2014 |url-status=dead }}</ref>

⚫
== Ekonomi ==
[[Dosya:Panama Product Exports (2019).svg|küçükresim|sağ|Panama ihracatının orantılı bir temsili, 2019]]
[[File:Exclusa Miraflores Canal de Panama Panorama.jpg|küçükresim|Miraflores kilitlerinden geçen bir [[Panamax]] gemisi, [[Panama Kanalı]]]]

⚫
CIA World Factbook'a göre, 2012 itibarıyla Panama'nın işsizlik oranı yüzde 2.7 idi. Ağustos 2008'de gıda fazlası kaydedildi. [[İnsani Gelişme Endeksi]]'nde, Panama {{İnsani Gelişmişlik|YIL}} yılında {{İnsani Gelişmişlik|PAN_sır}}. sırada yer aldı.{{İnsani Gelişmişlik|KAYNAK}} Daha sonraki yıllarda, Panama ekonomisi, reel gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) büyümesinde 2006 yılında ortalama yüzde 10,4'ün üzerinde bir artış yaşadı.
Daha yakın yıllarda, Panama ekonomisi bir patlama yaşadı ve [[gerçek gayri safi yurtiçi hasıla]] (ingilizce:Real gross domestic product) (GSYİH)'deki büyüme 2006–2008'de ortalama yüzde 10,4'ü aştı.
2008 yılında Panama ekonomisi Latin Amerika'da en hızlı büyüyen ve en iyi yönetilen ekonomiler arasındaydı.
[[Latin Business Chronicle]], 2010'dan 2014'e kadar olan beş yıllık dönemde Panama'nın Latin Amerika'nın en hızlı büyüyen ekonomisi olacağını ve Brezilya'nın yüzde 10 oranına karşılık geleceğini tahmin etti.<ref>{{cite web |url=http://www.latinbusinesschronicle.com/app/article.aspx?id=3702 |title=Latin Business Chronicle |publisher=Latin Business Chronicle |date=October 7, 2009 |access-date=June 26, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100717100429/http://www.latinbusinesschronicle.com/app/article.aspx?id=3702 |archive-date=July 17, 2010 }}</ref>

⚫
Panama Kanalı'ndaki genişleme projesinin bir süreliğine ekonomik genişlemeyi artırması ve genişletmesi bekleniyor.<ref>Sullivan M. P. 2011 February 2. Panama: Politics and Economic Conditions and U.S. Relations. Congressional Research Service.</ref> Panama ayrıca ABD hizmetlerine tarifeleri ortadan kaldıran Panama-Birleşik Devletler Ticaret Tanıtım Anlaşması'nı imzaladı.<ref>{{Cite web|url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements/panama-tpa|title=U.S.- Panama Trade Promotion Agreement|website=ustr.gov|language=en|access-date=March 19, 2019}}</ref

⚫
Panama yüksek gelirli bir ülke olarak görülse de, hâlâ dramatik eğitim eşitsizlikleri tarafından sürdürülen keskin zıtlıklar ülkesi olmaya devam ediyor. 2015-2017 yılları arasında günlük 5.5 ABD doları olan yoksulluk payı 15.4'ten yüzde 14.1'e düştü.<ref>{{cite news|url= https://www.worldbank.org/en/country/panama/overview|work= worldbank.org |title= Panama Overview}}</ref>

⚫
Panama'nın resmî para birimleri [[Panama balboası|balboa]] ve [[Amerikan doları]]dır.

===Ekonomik sektörler===
Panama'nın ekonomisi, kilit coğrafi konumu nedeniyle, esas olarak, özellikle ticaret, turizm ve ticaret olmak üzere iyi gelişmiş hizmet sektörüne dayanır. Kanalın ve askeri tesislerin ABD tarafından devri, büyük inşaat projelerinin doğmasına neden oldu.

Panama Kanalı A için üçüncü bir kilit seti inşa etme projesi, 22 Ekim 2006'da yapılan bir referandumda (ancak düşük seçmen katılımıyla) ezici bir çoğunlukla onaylandı. Projenin resmi tahmini maliyeti 5.25 milyar ABD dolarıdır ancak kanal ülke ekonomisine milyonlarca dolarlık geçiş ücreti [[gelir]]<nowiki/>i ve büyük istihdam sağladığından ekonomik açıdan çok önemlidir. Kanalın kontrolünün Panama hükümetine devri, 85 yıllık ABD kontrolünden sonra 1999'da tamamlandı.

Bakır ve altın yatakları, tüm projeler korunan alanlarda yer aldığından bazı çevre gruplarını korkutacak şekilde yabancı yatırımcılar tarafından geliştirilmektedir.<ref>Oancea, Dan (January 2009). [https://web.archive.org/web/20110516031334/http://magazine.mining.com/Issues/0901/MiningCentralAmerica.pdf Mining in Central America]. Magazine.mining.com, pp. 10–12.</ref>

===Bölgesel Finans Merkezi (IFC) olarak Panama===
[[Dosya:Countries implicated in the Panama Papers.svg|küçükresim|15 Nisan 2016'da [[Panama Belgelerinde adı geçen kişilerin listesi|Panama Belgeleri sızıntısı]]'nda yer alan politikacıların, kamu görevlilerinin veya yakın iş ortaklarının bulunduğu ülkeler]]
20. yüzyılın başlarından bu yana Panama kanaldan elde edilen gelirlerle konsolide varlıkları, Panama'nın GSYİH' sinin üç katından fazla olan Orta Amerika'daki en büyük Bölgesel Finans Merkezi'ni (ingilizce:Regional Financial Center) (IFC)<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=JHLvCAAAQBAJ&pg=PA9|title=International Banking and Financial Centers|last1=Park|first1=Yoon S.|last2=Essayyad|first2=Musa|date=December 6, 2012|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=9789400925045|language=en}}</ref> inşa etti. [[Bankacılık]] sektörü doğrudan 24,000'den fazla kişiyi istihdam etmektedir. Mali aracılık GSYİH'nın yüzde 9.3'üne katkıda bulundu.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.presidencia.gob.pa/tmp/file/1503/INDEPENDENT%20EXPERT%20COMMITTEE.pdf|title=Committee of Independent Experts|publisher=Presidency of the Republic of Panama|date=November 18, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170818023452/https://www.presidencia.gob.pa/tmp/file/1503/INDEPENDENT%20EXPERT%20COMMITTEE.pdf|archive-date=August 18, 2017|url-status=dead}}</ref> İstikrar, ülkenin elverişli ekonomik ve iş ortamından yararlanan Panama finans sektörünün kilit bir gücü olmuştur. Bankacılık kurumları sağlam büyüme ve sağlam finansal kazançlar bildirmektedir. Bankacılık denetim rejimi, Etkin Bankacılık Denetimi için [[Basel III|Basel Temel İlkeleri]] ile büyük ölçüde uyumludur.<ref>{{Cite web|url=http://www.imf.org/external/NP/ofca/OFCA.aspx#P|title=Offshore Financial Centers (OFCs): IMF Staff Assessments (OFCA)|website=www.imf.org|language=en-US|access-date=June 4, 2017}}</ref> Bölgesel bir finans merkezi olan Panama, başta Latin Amerika olmak üzere bazı bankacılık hizmetlerini ihraç etmekte ve ülke ekonomisinde önemli bir rol oynamaktadır. Ancak Panama, Hong Kong veya Singapur'un Asya'daki finans merkezleri olarak sahip olduğu konumla hala karşılaştırılamaz.

Panama hala [[vergi cenneti]] olarak dünya çapında bir üne sahiptir, ancak özellikle 2016'da [[Panama Belgeleri]]'nin yayınlanmasından bu yana şeffaflığı artırmayı kabul etmiştir. Kara para aklamayla mücadele tavsiyelerine tam uyumun iyileştirilmesi için önemli ilerleme kaydedildi. Panama, Şubat 2016'da [[Finansal Eylem Görev Gücü|FATF]] gri listesinden çıkarıldı. Avrupa Birliği, Panama'yı 2018'de vergi cenneti kara listesinden de çıkardı.<ref>{{Cite web|title=EU Removes Panama, Seven Others, From Tax Haven Blacklist - ICIJ|url=https://www.icij.org/investigations/paradise-papers/eu-removes-panama-seven-others-tax-haven-black-list/|access-date=2021-07-08|language=en-US}}</ref> Ancak hala yapılması gereken işler vardır ve IMF, mali şeffaflığı ve mali yapının güçlendirilmesi gereğini defalarca dile getirmektedir.<ref name=":1" />


== Etnik gruplar ==
== Etnik gruplar ==

Sayfanın 13.50, 30 Aralık 2021 tarihindeki hâli

Panama
República de Panamá (İspanyolca)
Panama Cumhuriyeti
Slogan
"Pro Mundi Beneficio"
"Dünyanın çıkarı için"
Panama haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Panamá
8°58′K 79°32′B / 8.967°K 79.533°B / 8.967; -79.533
Resmî dil(ler)İspanyolca
Etnik gruplar
(2000)
%58,1 Mestizo
%14 Siyahi ve Mulatto
%6,7 Panama Kızılderilileri
%8,6 Beyaz Latin Amerikalı
%5,5 Asya Latin Amerikalı
%7,1 diğer
DemonimPanamalı
HükûmetÜniter başkanlık cumhuriyeti
• Başkan
Laurentino Cortizo
• Başkan Yardımcısı
Isabel Saint Malo
Tarihçe 
• İspanyol İmparatorluğu'ndan bağımsızlık
28 Kasım1821
• Büyük Kolombiya ile birleşme
Aralık 1821
• Kolombiya Cumhuriyeti'nden bağımsızlık
3 Kasım 1903
• Birleşmiş Milletler'e kabul edildi
13 Kasım 1945
• Mevcut anayasa
11 Ekim 1972
Yüzölçümü
• Toplam
75.517 km2 (118.)
• Su (%)
2,9
Nüfus
• 2018 tahminî
4.176.869
• 2010 sayımı
3.405.813[1]
• Yoğunluk
56/km2 (162..)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
128,501 milyar $[2] (78..)
• Kişi başına
30.034 $[2] (45..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
60,286 milyar $[2] (77..)
• Kişi başına
14.090 $[2] (52..)
Gini (2017)▼ 49.9[3]
yüksek
İGE (2022)artış 0.805[4]
çok yüksek · 61.
Para birimiPanama balboası (PAB)
Amerikan doları (USD)
Zaman dilimiUTC-05:00
Telefon kodu+507
İnternet alan adı.pa

Panama (İspanyolca: Panamá) veya resmî adıyla Panama Cumhuriyeti (República de Panamá), Orta Amerika'da, Karayip Denizi ve Kuzey Büyük Okyanus kıyısında, Kolombiya ve Kosta Rika arasında yer alan bir ülkedir.[5] Başkenti, ülke ile aynı adı taşıyan Panama şehridir (Panamá). Panama, 16. yüzyılda İspanyollar tarafından keşfedilmiş olup 1821’e kadar bir İspanyol kolonisi olarak kalmıştır. 1821’de ise Kolombiya ile birleşmiş ancak 1903 yılında Kolombiya’dan ayrılarak ABD’nin desteği ile bağımsızlığını ilan etmiştir.[6]

Coğrafya

Panama Siyasi Haritası
La Palma, Darién

Panama, Orta Amerika'da, hem Karayip Denizi hem de Pasifik Okyanusu sınırında, Kolombiya ve Kosta Rika arasındadır. Çoğunlukla 7° ve 10°K enlemleri ile 77° ve 83°B boylamları arasındadır. (83°'nin batısında küçük bir alan vardır).

Ülkeden Büyük Okyanus ile Atlas Okyanusu'nu birleştiren Panama Kanalı geçer.[5]

Panama Kıstağı üzerindeki konumu stratejiktir. 2000 yılına gelindiğinde Panama, Atlantik Okyanusu ile Karayip Denizi'ni Pasifik Okyanusu'nun kuzeyine bağlayan Panama Kanalı'nı kontrol ediyordu. Panama'nın toplam alanı 74, 177.3 km2 (28,640 mil2)'dir.[7]

Panama coğrafyasının baskın özelliği, kıta ayrımı oluşturan dağların ve tepelerin merkezi omurgasıdır. Bölünme, Kuzey Amerika'nın büyük dağ sıralarının bir parçasını oluşturmaz ve yalnızca Kolombiya sınırına yakın Güney Amerika'nın And sistemiyle ilişkili yaylalar vardır. Bölmeyi oluşturan omurga, tepelerin volkanik müdahaleler tarafından aşındırıldığı deniz tabanından yükselen yükseltinin oldukça aşınmış kemeridir.

Bölünmenin dağ sırasına Kosta Rika sınırına yakın Cordillera de Talamanca denir. Daha doğuda Serranía de Tabasará olur ve Panama Kanalı'nın bulunduğu kıstağın alt eyerine daha yakın olan kısmına genellikle Sierra de Veraguas denir. Bütün olarak Kosta Rika ile kanal arasındaki mesafe, coğrafyacılar tarafından genellikle Cordillera Central olarak anılır.

Ülkedeki en yüksek nokta, 3,475 metre (11,40 fit)'a yükselen Barú volkanı'dır. Kolombiyalı gerilla'ların ve uyuşturucu satıcılarının faaliyet gösterdiği ve bazen rehine aldığı Panama ve Kolombiya arasındaki Darién Boşluğu neredeyse aşılmaz bir ormandır. Bu boşluk, karışıklıklar ve orman koruma hareketleri Alaska'dan Patagonya'ya tam bir yol oluşturan Pan-Amerikan Otoyolu'nda kırılma yaratır.

Panama'nın vahşi yaşamı, Orta Amerika'daki en çeşitlisidir. Birçok Güney Amerika türünün yanı sıra Kuzey Amerika vahşi yaşamına da ev sahipliği yapmaktadır.

Su yolları

Ayrıca bakınız: Panama Kanalı
Chagres Nehri'nden bir görünüm

Yaklaşık 500 nehir Panama'nın engebeli arazilerini süsler. Çoğunlukla deniz ulaşımı mümkün olmayan, birçoğu hızlı yayla akarsuları vadilerde menderesler ve kıyı deltaları oluşturur. Ancak, Panama'nın merkezindeki Río Chagres (Chagres Nehri) birkaç geniş nehirden biridir ve hidroelektrik güç kaynağıdır. Nehrin orta kısmı Gatun Barajı'nca durdurulur ve Panama Kanalı'nın yapay göl'ü olan Gatun Gölü'nü oluşturur. Göl, 1907 ve 1913 yılları arasında Río Chagres'in karşısındaki Gatun Barajı'nın inşasıyla oluşturuldu. Oluşturulduktan sonra Gatun Gölü dünyanın en büyük insan yapımı olan gölüydü ve barajsa en büyük toprak barajıydı. Nehir kuzeybatıya Karayipler'e doğru akar. Kampia ve Madden Gölleri (ayrıca Río Chagres'den doldurulur) eski Kanal bölgesine hidroelektrik sağlar.

Başka bir hidroelektrik güç kaynağı olan Río Chepo, Pasifik'e dökülen 300'den fazla nehirden biridir. Bu Pasifik odaklı nehirler Karayip tarafındaki nehirlerden daha uzun ve daha yavaş akarlar. Havzaları da daha geniştir. En uzun nehirlerden biri San Miguel Körfezi'ne dökülen ve ülkenin büyük gemilerce geçilebilen tek nehri olan Tuira Nehri'dir.

Limanlar

Karayip kıyı şeridi birkaç doğal limanla işaretlidir. Ancak, kanalın Karayipler ucundaki Cristóbal, 1980'lerin sonlarında tek önemli liman tesislerine sahipti. Bocas del Toro Takımadaları'nın Kosta Rika sahilleri yakınındaki sayısız adaları geniş doğal yol kenarları sağlar ve Almirante muz limanını korur. Kolombiya yakınlarındaki 350'den fazla San Blas Adaları, korunaklı Karayip kıyı şeridi boyunca 160 kilometre (99 mil)'dan fazla alana yayılmıştır.

Colón Limanı, 2000

Panama Kanalı'nın her iki ucunda yer alan terminal limanları, yani Cristobal Limanı, Colón ve Balboa Limanı, (TEU) taşınan konteyner sayısı bakımından Latin Amerika'da sırasıyla ikinci ve üçüncü sıradadır.[8] Balboa Limanı 182 hektarlık bir alanı kaplar ve dört konteyner rıhtımı ve iki çok amaçlı rıhtım içerir. Toplamda, rıhtımlar 2,400 metre (7 fit 10,5 inç) uzunluğunun yanı sıra 15 metre (49 fit) derinliğin üzerindedir. Balboa Limanı'nda 18 adet süper post-Panamax ve Panamax rıhtım vinci ve 44 portal vinç bulunur. Balboa Limanında ayrıca 2,100 metrekare (22,60 fitkare) depo alanı vardır.[9]

Cristobal limanları (Panama limanları Cristobal, Manzanillo Uluslararası Terminali ve Kolon Konteyner Terminali'nin konteyner terminallerini kapsayan) 2009 yılında 2,210,720 TEU elleçledi ve bu miktar Latin Amerika'da Brezilya'daki Santos Limanı'ndan sonra ikinci sıradaydı.

Charco Azul, Chiriquí (Pasifik) ve Chiriquí Grande, Bocas del Toro (Atlantik)'deki büyük VLCC (Çok Büyük Ham Petrol Taşıyıcıları) barındırabilen mükemmel derin su limanları Panama'nın Kosta Rika ile batı sınırına yakındırlar. Kıstağın üzerinden 131 kilometre (81 mil) geçen Trans-Panama boru hattı, 1979'dan beri Charco Azul ve Chiriquí Grande arasında işletilmektedir.[10]

Ekonomi

Panama ihracatının orantılı bir temsili, 2019
Miraflores kilitlerinden geçen bir Panamax gemisi, Panama Kanalı

CIA World Factbook'a göre, 2012 itibarıyla Panama'nın işsizlik oranı yüzde 2.7 idi. Ağustos 2008'de gıda fazlası kaydedildi. İnsani Gelişme Endeksi'nde, Panama 2022 yılında 61. sırada yer aldı.[4] Daha sonraki yıllarda, Panama ekonomisi, reel gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) büyümesinde 2006 yılında ortalama yüzde 10,4'ün üzerinde bir artış yaşadı. Daha yakın yıllarda, Panama ekonomisi bir patlama yaşadı ve gerçek gayri safi yurtiçi hasıla (ingilizce:Real gross domestic product) (GSYİH)'deki büyüme 2006–2008'de ortalama yüzde 10,4'ü aştı. 2008 yılında Panama ekonomisi Latin Amerika'da en hızlı büyüyen ve en iyi yönetilen ekonomiler arasındaydı. Latin Business Chronicle, 2010'dan 2014'e kadar olan beş yıllık dönemde Panama'nın Latin Amerika'nın en hızlı büyüyen ekonomisi olacağını ve Brezilya'nın yüzde 10 oranına karşılık geleceğini tahmin etti.[11]

Panama Kanalı'ndaki genişleme projesinin bir süreliğine ekonomik genişlemeyi artırması ve genişletmesi bekleniyor.[12] Panama ayrıca ABD hizmetlerine tarifeleri ortadan kaldıran Panama-Birleşik Devletler Ticaret Tanıtım Anlaşması'nı imzaladı.Kaynak hatası: <ref> etiketi için </ref> kapanışı eksik (Bkz: Kaynak gösterme)

Panama'nın resmî para birimleri balboa ve Amerikan dolarıdır.

Ekonomik sektörler

Panama'nın ekonomisi, kilit coğrafi konumu nedeniyle, esas olarak, özellikle ticaret, turizm ve ticaret olmak üzere iyi gelişmiş hizmet sektörüne dayanır. Kanalın ve askeri tesislerin ABD tarafından devri, büyük inşaat projelerinin doğmasına neden oldu.

Panama Kanalı A için üçüncü bir kilit seti inşa etme projesi, 22 Ekim 2006'da yapılan bir referandumda (ancak düşük seçmen katılımıyla) ezici bir çoğunlukla onaylandı. Projenin resmi tahmini maliyeti 5.25 milyar ABD dolarıdır ancak kanal ülke ekonomisine milyonlarca dolarlık geçiş ücreti geliri ve büyük istihdam sağladığından ekonomik açıdan çok önemlidir. Kanalın kontrolünün Panama hükümetine devri, 85 yıllık ABD kontrolünden sonra 1999'da tamamlandı.

Bakır ve altın yatakları, tüm projeler korunan alanlarda yer aldığından bazı çevre gruplarını korkutacak şekilde yabancı yatırımcılar tarafından geliştirilmektedir.[13]

Bölgesel Finans Merkezi (IFC) olarak Panama

15 Nisan 2016'da Panama Belgeleri sızıntısı'nda yer alan politikacıların, kamu görevlilerinin veya yakın iş ortaklarının bulunduğu ülkeler

20. yüzyılın başlarından bu yana Panama kanaldan elde edilen gelirlerle konsolide varlıkları, Panama'nın GSYİH' sinin üç katından fazla olan Orta Amerika'daki en büyük Bölgesel Finans Merkezi'ni (ingilizce:Regional Financial Center) (IFC)[14] inşa etti. Bankacılık sektörü doğrudan 24,000'den fazla kişiyi istihdam etmektedir. Mali aracılık GSYİH'nın yüzde 9.3'üne katkıda bulundu.[15] İstikrar, ülkenin elverişli ekonomik ve iş ortamından yararlanan Panama finans sektörünün kilit bir gücü olmuştur. Bankacılık kurumları sağlam büyüme ve sağlam finansal kazançlar bildirmektedir. Bankacılık denetim rejimi, Etkin Bankacılık Denetimi için Basel Temel İlkeleri ile büyük ölçüde uyumludur.[16] Bölgesel bir finans merkezi olan Panama, başta Latin Amerika olmak üzere bazı bankacılık hizmetlerini ihraç etmekte ve ülke ekonomisinde önemli bir rol oynamaktadır. Ancak Panama, Hong Kong veya Singapur'un Asya'daki finans merkezleri olarak sahip olduğu konumla hala karşılaştırılamaz.

Panama hala vergi cenneti olarak dünya çapında bir üne sahiptir, ancak özellikle 2016'da Panama Belgeleri'nin yayınlanmasından bu yana şeffaflığı artırmayı kabul etmiştir. Kara para aklamayla mücadele tavsiyelerine tam uyumun iyileştirilmesi için önemli ilerleme kaydedildi. Panama, Şubat 2016'da FATF gri listesinden çıkarıldı. Avrupa Birliği, Panama'yı 2018'de vergi cenneti kara listesinden de çıkardı.[17] Ancak hala yapılması gereken işler vardır ve IMF, mali şeffaflığı ve mali yapının güçlendirilmesi gereğini defalarca dile getirmektedir.[15]

Etnik gruplar

2010 yılında ülkenin nüfusunu %65 Mestizo, %9,2 siyah melezler, %6,7 beyaz ve %12,3 yerli Amerikalılar oluşturur.[18]

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ Distribución territorial y migración interna en Panamá: Censo 2010 (PDF) (İspanyolca). INEC. 2014. s. 2. Erişim tarihi: 22 Aralık 2015. 
  2. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2019. 
  3. ^ "Gini Index". World Bank. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2019. 
  4. ^ a b "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  5. ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  6. ^ Ozveren, Mustafa (1 Eylül 2020). "Panama Kanalı ve Deniz Jeopolitiği". Küresel Siyaset. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2020. 
  7. ^ "Datos generales e históricos de la República de Panamá" (PDF) (İspanyolca). INEC. Erişim tarihi: December 22, 2015. 
  8. ^ CEPAL – Naciones Unidas (March 22, 2010). "Ranking 2009 de Actividad portuaria de contenedores en América Latina y el Caribe". Eclac.cl. May 11, 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: December 23, 2010. 
  9. ^ "Port of Balboa". World Port Source. July 12, 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: December 23, 2010. 
  10. ^ "Our History". Petroterminal.com. February 9, 1997. October 28, 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: December 23, 2010. 
  11. ^ "Latin Business Chronicle". Latin Business Chronicle. October 7, 2009. July 17, 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: June 26, 2010. 
  12. ^ Sullivan M. P. 2011 February 2. Panama: Politics and Economic Conditions and U.S. Relations. Congressional Research Service.
  13. ^ Oancea, Dan (January 2009). Mining in Central America. Magazine.mining.com, pp. 10–12.
  14. ^ Park, Yoon S.; Essayyad, Musa (December 6, 2012). International Banking and Financial Centers (İngilizce). Springer Science & Business Media. ISBN 9789400925045. 
  15. ^ a b "Committee of Independent Experts" (PDF). Presidency of the Republic of Panama. November 18, 2016. August 18, 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  16. ^ "Offshore Financial Centers (OFCs): IMF Staff Assessments (OFCA)". www.imf.org (İngilizce). Erişim tarihi: June 4, 2017. 
  17. ^ "EU Removes Panama, Seven Others, From Tax Haven Blacklist - ICIJ" (İngilizce). Erişim tarihi: 2021-07-08. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Panama&oldid=26817994" sayfasından alınmıştır