Kedi: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.114.107 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
Makina86 (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
8.407 değişiklik
içerik ing. wikipedia dan çeviriyle zenginleştirildi
Etiket: 2017 kaynak düzenleyici
51. satır: 51. satır:


== Etimoloji ==
== Etimoloji ==

Türkçeye muhtemelen Arapçadan geçen ''kedi'' adı neredeyse evrenseldir ve pek çok dilde aynı sözcüğün varyasyonları şeklindedir: İngilizce cat, Bulgarca kotka, Polonyaca kot, Arapça qitt (erkek kedi) vs. Kedi sözcüğü muhtemelen [[Afrasya]] (Hami-Sami) kökenlidir.<ref name="OED">[http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=cat&searchmode=none "cat."] Online Etymology Dictionary. 9 Haziran 2014.</ref> Buradan [[Latince]]ye ve diğer Avrupa dillerine yayılmıştır. Latincede MS 75 yılında ''catta'' şeklinde, Bizans Yunancasında MS 350 yılında ''katta'' şeklinde görülür.<ref name="OED"/> MS 700'lü yıllarda Avrupa'da, yine Latince kökenli ve kedi anlamına gelen ''feles'' sözcüğünün yerini alarak, yaygın şekilde kullanılmaya başlanmıştır.<ref name="OED"/>
Türkçeye muhtemelen Arapçadan geçen ''kedi'' adı neredeyse evrenseldir ve pek çok dilde aynı sözcüğün varyasyonları şeklindedir: İngilizce cat, Bulgarca kotka, Polonyaca kot, Arapça qitt (erkek kedi) vs. Kedi sözcüğü muhtemelen [[Afrasya]] (Hami-Sami) kökenlidir.<ref name="OED">[http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=cat&searchmode=none "cat."] Online Etymology Dictionary. 9 Haziran 2014.</ref> Buradan [[Latince]]ye ve diğer Avrupa dillerine yayılmıştır. Latincede MS 75 yılında ''catta'' şeklinde, Bizans Yunancasında MS 350 yılında ''katta'' şeklinde görülür.<ref name="OED"/> MS 700'lü yıllarda Avrupa'da, yine Latince kökenli ve kedi anlamına gelen ''feles'' sözcüğünün yerini alarak, yaygın şekilde kullanılmaya başlanmıştır.<ref name="OED"/>


116. satır: 115. satır:
===İskelet===
===İskelet===
Kedilerin yedi [[servikal vertebra]] (ingilizce: cervical vertebrae) vardır (çoğu [[memeli]] gibi); 13 [[göğüs omurları]] (ingilizce: thoracic vertebrae)(insanlarda 12 tane vardır); yedi [[bel omuru]] (ingilizce:lumbar vertebrae)(insanlarda beş tane vardır); üç [[sakrum|sakral omur]] (ingilizce: sacral vertebrae)(çoğu memelide olduğu gibi, ancak insanlarda beş tane vardır); ve kuyrukta değişken sayıda [[kaudal omur]] (ingilizce: caudal vertebrae)(insanlarda sadece körelmiş kaudal omur vardır, bir iç [[kuyruk sokumu]] (ingilizce:coccyx) içinde kaynaşmıştır).<ref name="Walker">{{Kitap kaynağı |başlık=Study of the Cat with Reference to Human Beings |soyadı=Walker |ad=W.F. |basım=Fourth revised |yıl=1982 |yayıncı=[[Cengage|Thomson Learning/Cengage]] |isbn=978-0-03-057914-1}}</ref>{{rp|11}}
Kedilerin yedi [[servikal vertebra]] (ingilizce: cervical vertebrae) vardır (çoğu [[memeli]] gibi); 13 [[göğüs omurları]] (ingilizce: thoracic vertebrae)(insanlarda 12 tane vardır); yedi [[bel omuru]] (ingilizce:lumbar vertebrae)(insanlarda beş tane vardır); üç [[sakrum|sakral omur]] (ingilizce: sacral vertebrae)(çoğu memelide olduğu gibi, ancak insanlarda beş tane vardır); ve kuyrukta değişken sayıda [[kaudal omur]] (ingilizce: caudal vertebrae)(insanlarda sadece körelmiş kaudal omur vardır, bir iç [[kuyruk sokumu]] (ingilizce:coccyx) içinde kaynaşmıştır).<ref name="Walker">{{Kitap kaynağı |başlık=Study of the Cat with Reference to Human Beings |soyadı=Walker |ad=W.F. |basım=Fourth revised |yıl=1982 |yayıncı=[[Cengage|Thomson Learning/Cengage]] |isbn=978-0-03-057914-1}}</ref>{{rp|11}}

Ekstra bel ve torasik omurlar, kedinin omurga hareketliliği ve esnekliğinden sorumludur. Omurgaya 13 kaburga, omuz ve [[leğen kemiği]]ne bağlıdır.<ref name="Walker"/>{{rp|16}}
Ekstra bel ve torasik omurlar, kedinin omurga hareketliliği ve esnekliğinden sorumludur. Omurgaya 13 kaburga, omuz ve [[leğen kemiği]]ne bağlıdır.<ref name="Walker"/>{{rp|16}}

İnsan kollarından farklı olarak, kedi ön ayakları, vücutlarını kafalarına sığabilecekleri herhangi bir boşluktan geçmelerine izin veren serbest yüzen [[klavikula]] kemiklerle omuza bağlanır.<ref name="Gillis 2002">{{Web kaynağı |başlık=Cat Skeleton |editör-soyadı=Gillis |editör-ad=R. |iş=Zoolab |yayıncı=[[University of Wisconsin]] Press |yer=La Crosse |yıl=2002 |url= http://bioweb.uwlax.edu/zoolab/Table_of_Contents/Lab-9b/Cat_Skeleton_1/cat_skeleton_1.htm |arşivurl= https://web.archive.org/web/20061206105542/http://bioweb.uwlax.edu/zoolab/Table_of_Contents/Lab-9b/Cat_Skeleton_1/cat_skeleton_1.htm |arşivtarihi=6 Aralık 2006 |erişimtarihi=7 Eylül 2012}}</ref>
İnsan kollarından farklı olarak, kedi ön ayakları, vücutlarını kafalarına sığabilecekleri herhangi bir boşluktan geçmelerine izin veren serbest yüzen [[klavikula]] kemiklerle omuza bağlanır.<ref name="Gillis 2002">{{Web kaynağı |başlık=Cat Skeleton |editör-soyadı=Gillis |editör-ad=R. |iş=Zoolab |yayıncı=[[University of Wisconsin]] Press |yer=La Crosse |yıl=2002 |url= http://bioweb.uwlax.edu/zoolab/Table_of_Contents/Lab-9b/Cat_Skeleton_1/cat_skeleton_1.htm |arşivurl= https://web.archive.org/web/20061206105542/http://bioweb.uwlax.edu/zoolab/Table_of_Contents/Lab-9b/Cat_Skeleton_1/cat_skeleton_1.htm |arşivtarihi=6 Aralık 2006 |erişimtarihi=7 Eylül 2012}}</ref>

===Kafatası===
[[Dosya:Cat skull.jpg|küçükresim|sağ|Kedi kafatası]]
Kedi kafatası, memeliler arasında çok büyük [[göz yuvası]] ve güçlü bir özel çeneye sahip olması nedeniyle alışılmadık bir durumdur.<ref name="Case">{{cite book |title=The Cat: Its behavior, nutrition, and health |last=Case |first=Linda P. |year=2003 |publisher=[[Iowa State University]] Press |location=Ames |isbn=978-0-8138-0331-9}}</ref>{{rp|35}} Çene içinde, kedilerin avını öldürmek ve eti parçalamak için uyarlanmış dişleri vardır. Bir kedi, avına üstün geldiğinde, iki uzun [[Köpek dişi|köpek dişi]] ile öldürücü bir boyun ısırığı verir, onları avın [[Vertebra|omur]] arasına sokar ve [[omuriliği]] koparır. , geri dönüşü olmayan [[felç]] ve ölüme neden olur.<ref name="Smith1992">{{cite book |title=Structure, Function, and Evolution of Teeth |last1=Smith |first1=Patricia |last2=Tchernov |first2=Eitan |year=1992 |page=217 |publisher=[[Freund Publishing House]] |isbn=978-965-222-270-1}}</ref> Diğer kedigillerle karşılaştırıldığında, evcil kedilerin çenelerinin boyutuna göre dar aralıklı köpek dişleri vardır, bu da küçük omurları olan küçük kemirgenlerin tercih ettikleri avlarına bir uyarlamadır.<ref name="Smith1992"/> [[Premolar]] ve birinci [[Molar (diş)|molar]] birlikte ağzın her iki tarafında eti bir makas gibi küçük parçalara ayıran [[carnassial]] çiftini oluşturur. Kedilerin küçükleri [[molar (diş)|molarlar]] mamayı etkili bir şekilde çiğneyemez ve kediler büyük ölçüde çiğneme yeteneğine sahip olmadığından, bunlar beslenmede hayati öneme sahiptir.<ref name="Case"/>{{rp|37}} Kediler, çoğu insandan daha iyi dişlere sahip olma eğiliminde olsalar da, daha kalın bir koruyucu mine tabakası, daha az zararlı bir tükürük, dişler arasında daha az yiyecek parçacıkları tutulması ve çoğunlukla şekerden yoksun bir diyet nedeniyle genellikle daha az çürüme olasılığı vardır. Yine de ara sıra diş kaybına ve enfeksiyona maruz kalırlar.<ref name="Carr1978">{{cite book |first=William H.A. |last=Carr |title=The New Basic Book of the Cat |date=1 January 1978 |publisher=[[Scribner's]] |isbn=978-0-684-15549-4 |page=[https://archive.org/details/newbasicbookofca00carr/page/174 174] |url=https://archive.org/details/newbasicbookofca00carr/page/174}}</ref>




Kedilerin [[ayak]] yapıları hep ileriye gitmek için evrilmiştir. Geri geri gidebilirlerse de zorlanır. 230 kemikten oluşan iskelet sistemi insanınkinden oldukça farklı olup iskeletler arası oluşumlar vücudun esnemesine izin verecek şekildedir.
Kedilerin [[ayak]] yapıları hep ileriye gitmek için evrilmiştir. Geri geri gidebilirlerse de zorlanır. 230 kemikten oluşan iskelet sistemi insanınkinden oldukça farklı olup iskeletler arası oluşumlar vücudun esnemesine izin verecek şekildedir.

Ortalama kedi ömrü 15 [[yıl]]dır. Ancak kediler iyi bir beslenme ile 20 yıldan fazla yaşayabilirler.
Ortalama kedi ömrü 15 [[yıl]]dır. Ancak kediler iyi bir beslenme ile 20 yıldan fazla yaşayabilirler.

===Solunum sistemi===
[[Akciğer]]in içindeki tüpler oksijenin tüm akciğere dağılmasını sağlar. Akciğerler kedinin her iki tarafında ve [[diyafram (kas)|diyafram]]ın tam üstünde yer alır. Diyafram kedinin soluk alıp verme hızını kontrol eder. [[Soluk borusu]] bir anlamda akciğerlerin havalandırma sistemi olarak kabul edilebilir. Dışarı atılması gereken kirli hava ve alınması gereken temiz [[hava]] diyaframın kontrolünde soluk borusu aracılığıyla taşınır. [[Solunum sistemi]]ni oluşturan organlar birçok kedi hastalığının da hedefidirler.
[[Akciğer]]in içindeki tüpler oksijenin tüm akciğere dağılmasını sağlar. Akciğerler kedinin her iki tarafında ve [[diyafram (kas)|diyafram]]ın tam üstünde yer alır. Diyafram kedinin soluk alıp verme hızını kontrol eder. [[Soluk borusu]] bir anlamda akciğerlerin havalandırma sistemi olarak kabul edilebilir. Dışarı atılması gereken kirli hava ve alınması gereken temiz [[hava]] diyaframın kontrolünde soluk borusu aracılığıyla taşınır. [[Solunum sistemi]]ni oluşturan organlar birçok kedi hastalığının da hedefidirler.

===Bıyıklar===
Navigasyona ve duyuya yardımcı olmak için, kedilerin vücutlarında, özellikle de yüzlerinde düzinelerce hareketli [[vibrissa|bıyık (vibrissae)]] vardır. Bunlar, hem nesnelere doğrudan dokunarak hem de hava akımlarını algılayarak, boşlukların genişliği ve karanlıktaki nesnelerin konumu hakkında bilgi sağlar; ayrıca gözleri hasardan korumak için koruyucu [[göz kırpma refleksi]]lerini de tetiklerler.
Kedi bıyığı (ya da Latince adıyla ''vibrissae'') kalın kedi [[tüy]]ünden iki üç kat kalındır. Burun bölgesinde üst dudağın yanlarından çıkan bıyıklar yine kedi tüyüne kıyasla üç kat daha derine gömülüdürler. Kökleri sinir sistemi ile ilinti halindedir. Bıyıklar tarafından algılanan bir hareket hemen köklerden sinirlere ve oradan [[beyin]]e iletilerek alınacak aksiyon konusunda bilgilendirme ve uyarı işlevi görür.
Kedi bıyığı (ya da Latince adıyla ''vibrissae'') kalın kedi [[tüy]]ünden iki üç kat kalındır. Burun bölgesinde üst dudağın yanlarından çıkan bıyıklar yine kedi tüyüne kıyasla üç kat daha derine gömülüdürler. Kökleri sinir sistemi ile ilinti halindedir. Bıyıklar tarafından algılanan bir hareket hemen köklerden sinirlere ve oradan [[beyin]]e iletilerek alınacak aksiyon konusunda bilgilendirme ve uyarı işlevi görür.

===Tat===
[[Dosya:Kittyply edit1.jpg|küçükresim|sağ|Bir kedinin bıyıkları dokunmaya karşı oldukça hassastır]]
Kedilerde insanlara kıyasla nispeten daha az [tat tomurcuğu] (Kedilerde 470 ya da daha çok tat tomurcuğu vardır, insan dilinde ise 9,000'den fazla tat tomurcuğu vardır) vardır.<ref name="sch">{{cite web |title=Do cats have a sense of taste? |url=http://www.cathealth.com/nutrition/do-cats-have-a-sense-of-taste |website=CatHealth.com |last=Schelling |first=Christianne |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160128163535/http://www.cathealth.com/nutrition/do-cats-have-a-sense-of-taste|archive-date=28 January 2016}}</ref> Evcil ve vahşi kediler, tatlı tat tomurcuklarının şekerli moleküllere bağlanmasını engelleyen ve onlara tat alma yeteneği [[tatlılık]] bırakmayan bir [[Tat reseptörü#İşlev kaybı|tat reseptörü gen mutasyonu]] paylaşır.<ref>{{cite web |url=http://www.petside.com/article/why-cats-can-t-taste-sweets |title=Why cats can't taste sweets |website=Petside.com |date=13 March 2012 |access-date=11 January 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130125141059/http://www.petside.com/article/why-cats-can-t-taste-sweets |archive-date=25 January 2013}}</ref> Tat tomurcukları bunun yerine [[asit]]lere, protein gibi [[amino asit]]lere ve acı tatlara tepki verir.<ref name="Bradshaw2006">{{cite journal |volume=136 |issue=7 |pages=1927S–1931 |last=Bradshaw |first=John W.S. |title=The evolutionary basis for the feeding behavior of domestic dogs (''Canis familiaris'') and cats (''Felis catus'') |journal=Journal of Nutrition |date=1 July 2006 |pmid=16772461 |doi=10.1093/jn/136.7.1927S |doi-access=free}}</ref> Kedilerin ayrıca yiyecekleri için belirgin bir sıcaklık tercihi vardır, taze bir avınkine benzer bir sıcaklıkta {{dönüştürme|38|C|abbr=on}} civarında olan yiyecekleri tercih eder ve soğuk veya buzdolabında sunulan yiyecekleri rutin olarak reddeder (ki bu kediye "av" öğesinin uzun süre önce öldüğünü ve bu nedenle muhtemelen toksik veya ayrıştığını gösteren sinyaldir).<ref name="sch" />

Kediler bir şey içerken [[dil]]lerini inanılmaz bir hızla kullanırlar. Dil hızla [[su]]ya dalar ve çıkar. Bir anlamda fillerin su içmesine benzer. Ağız suya değdirilmez, su dil aracılığıyla ağza taşınır. Kedilerin dili zımpara gibidir. Üzerinde onlarca küçük odacık ve diken gibi uzantılar (papilla konikalar) vardır ve su içme sırasında bu odacıklar su havuzcuklarına dönüşür. Suya dalan dilin üzerindeki odacıklar su ile dolar ve taşımada dökülmemesi için dil ağza doğru bükülür. Dil [[lapa]] yiyeceklerin yenmesinde de aynı işlevi görür, ayrıca kemik üzerinde kalan et parçalarını kazıyıp yemesini sağlar.
Kediler bir şey içerken [[dil]]lerini inanılmaz bir hızla kullanırlar. Dil hızla [[su]]ya dalar ve çıkar. Bir anlamda fillerin su içmesine benzer. Ağız suya değdirilmez, su dil aracılığıyla ağza taşınır. Kedilerin dili zımpara gibidir. Üzerinde onlarca küçük odacık ve diken gibi uzantılar (papilla konikalar) vardır ve su içme sırasında bu odacıklar su havuzcuklarına dönüşür. Suya dalan dilin üzerindeki odacıklar su ile dolar ve taşımada dökülmemesi için dil ağza doğru bükülür. Dil [[lapa]] yiyeceklerin yenmesinde de aynı işlevi görür, ayrıca kemik üzerinde kalan et parçalarını kazıyıp yemesini sağlar.

Kedilerin aynı zamanda [[diş]]leri de büyük işlevler görür. Yetişkin kedilerde 30'a yakın diş bulunurken yavrularda bu sayı 25'i pek geçmez.
Kedilerin aynı zamanda [[diş]]leri de büyük işlevler görür. Yetişkin kedilerde 30'a yakın diş bulunurken yavrularda bu sayı 25'i pek geçmez.
===Beyin===
Kedi beyni 20 ile 30 gram arasındadır. Ama diğer memelilerle kıyaslandığında beyni bedenine göre en büyük olan memelidir. Beynin büyüklüğü ile [[zeka]] arasında bir bağlantı olsa da – örneğin suya dalabilen [[kuş]]ların beyni diğer kuşlara göre yaptıkları eylemin karmaşıklığı sebebi ile daha büyüktür - beynin büyüklüğü ile zeka arasında her zaman için birebir ilinti kurmak doğru değildir. Söz gelimi kediler, kendilerinden çok daha iri olan [[aslan]]larla kıyaslandığında daha zekidirler. Öte yandan [[kedigiller]] ailesindeki canlıların beyin yapısı inanılmaz derecede benzerlik gösterir.
Kedi beyni 20 ile 30 gram arasındadır. Ama diğer memelilerle kıyaslandığında beyni bedenine göre en büyük olan memelidir. Beynin büyüklüğü ile [[zeka]] arasında bir bağlantı olsa da – örneğin suya dalabilen [[kuş]]ların beyni diğer kuşlara göre yaptıkları eylemin karmaşıklığı sebebi ile daha büyüktür - beynin büyüklüğü ile zeka arasında her zaman için birebir ilinti kurmak doğru değildir. Söz gelimi kediler, kendilerinden çok daha iri olan [[aslan]]larla kıyaslandığında daha zekidirler. Öte yandan [[kedigiller]] ailesindeki canlıların beyin yapısı inanılmaz derecede benzerlik gösterir.

===Pençeler===
[[Dosya:Shed domestic cat claw sheaths.tiff|küçükresim|Sıyrılan pençe kılıfları|upright=0.5]]
Kedilerin uzatılabilir ve geri çekilebilir pençeleri vardır.<ref name="Kitchener2010">{{cite book |last1=Kitchener |first1=A.C. |last2=Van Valkenburgh |first2=B. |last3=Yamaguchi |first3=N. |year=2010 |chapter-url= https://www.researchgate.net/publication/266753114 |chapter=Felid form and function |title=Biology and Conservation of wild felids |editor1-first=D. |editor1-last=Macdonald |editor2-last=Loveridge |editor2-first=A. |publisher=Oxford University Press |pages=83–106}}</ref> Normal, rahat pozisyonlarında, pençeler deri ve kürkle kaplıdır ve patinin parmak uçlarını sarar. Bu, zeminle temastan kaynaklanan aşınmayı önleyerek pençeleri keskin tutar ve avın sessizce takip etmesine izin verir. Ön ayaklardaki pençeler tipik olarak arka ayaklardakilerden daha keskindir.<ref name="Armes 1900">{{cite journal |title=Outline of cat lessons |last=Armes |first=A.F. |journal=The School Journal |year=1900 |volume=LXI |page=659 |url=https://books.google.com/books?id=-_gBAAAAYAAJ}}</ref> Kediler, pençelerini bir veya daha fazla pençeye gönüllü olarak uzatabilir. Avlanma veya savunma, tırmanma, [[yoğurma (kediler)|yoğurma]] veya yumuşak yüzeylerde ekstra çekiş için pençelerini uzatabilirler. Kediler, pürüzlü yüzeyleri çizerken pençe kılıflarının dış tabakasını sıyırır.<ref name="pmid19422432">{{cite journal |vauthors=Homberger DG, Ham K, Ogunbakin T, Bonin JA, Hopkins BA, Osborn ML |display-authors=etal |title=The structure of the cornified claw sheath in the domesticated cat (''Felis catus''): Implications for the claw-shedding mechanism and the evolution of cornified digital end organs |journal=J Anat |year=2009 |volume=214 |issue=4 |pages=620–43 |pmid=19422432 |doi=10.1111/j.1469-7580.2009.01068.x |pmc=2736126 }}</ref>

Çoğu kedinin ön patilerinde beş pençe arka patilerinde dört pençe vardır. [[Çiy pençesi]],(ingilizce: dewclaw) diğer pençelere göre [[proximal]]'dır. Daha yakın olarak, altıncı bir "parmak" gibi görünen bir çıkıntıdır. Bileklerin iç kısmında bulunan ön patilerin bu özelliği, normal yürüyüşte hiçbir işlevi yoktur, ancak zıplarken kullanılan bir kaymayı önleyici uzuv olduğu düşünülmektedir. Bazı kedi ırkları fazladan rakamlara sahip olmaya eğilimlidir ([[Polidaktil kedi|“polidaktili”]]).<ref name="Danforth1947">{{cite journal |last=Danforth |first=C.H. |title=Heredity of polydactyly in the cat |journal=The Journal of Heredity |volume=38 |issue=4 |pages=107–112 |year=1947 |pmid=20242531 |doi=10.1093/oxfordjournals.jhered.a105701}}</ref> Polidaktili kediler, Kuzey Amerika'nın kuzeydoğu kıyılarında ve Büyük Britanya'da görülür.<ref name="Lettice 2008">{{cite journal |last1=Lettice |first1=L.A. |last2=Hill |first2=A.E. |last3=Devenney |first3=P.S. |last4=Hill |first4=R.E. |title=Point mutations in a distant sonic hedgehog cis-regulator generate a variable regulatory output responsible for preaxial polydactyly |journal=Human Molecular Genetics |volume=17 |issue=7 |pages=978–985 |year=2008 |pmid=18156157 |doi=10.1093/hmg/ddm370 |doi-access=free}}</ref>

Patiler kediler için hareketin ve dengenin temelidir. Tırmanmak, kazmak, savunmak, savaşmak ve [[döl]] vermek (cinsel sıvı atımı) için patilere ihtiyacı vardır. Bir kedinin patisi ayağının en son kemiğine bağlıdır. Pençeler esnek ve dönebilirdir. Böylelikle en iyi tırmalama açısını rahatlıkla yakalarlar. Pençeler [[protein]] ve [[keratin]] dolu bir deri ile çevrilidir. Ön ayakları beş, arka ayakları dört [[parmak]]lı olup, kancalı [[tırnak]]larını içeri çekebilirler.
Patiler kediler için hareketin ve dengenin temelidir. Tırmanmak, kazmak, savunmak, savaşmak ve [[döl]] vermek (cinsel sıvı atımı) için patilere ihtiyacı vardır. Bir kedinin patisi ayağının en son kemiğine bağlıdır. Pençeler esnek ve dönebilirdir. Böylelikle en iyi tırmalama açısını rahatlıkla yakalarlar. Pençeler [[protein]] ve [[keratin]] dolu bir deri ile çevrilidir. Ön ayakları beş, arka ayakları dört [[parmak]]lı olup, kancalı [[tırnak]]larını içeri çekebilirler.

===Görme===
[[Dosya:TapetumLucidum.JPG|küçükresim|sağ|[[Tapetum lucidum]]'dan kamera flaşının yansıması]]
Kedilerin mükemmel [[gece görüşü]] vardır ve insan görüşü için gereken ışık seviyesinin yalnızca altıda birinde görebilirler.<ref name="Case" />{{rp|43}} Bu kısmen, [[retina]]dan geçen herhangi bir ışığı tekrar göze yansıtan ve böylece gözün loş ışığa duyarlılığını artıran bir [[tapetum lucidum]]'a sahip olan kedi gözlerinin sonucudur.<ref>{{cite journal |title=Comparative morphology of the ''Tapetum Lucidum'' (among selected species) |last1=Ollivier |first1=F.J. |last2=Samuelson |first2=D.A. |last3=Brooks |first3=D.E. |last4=Lewis |first4=P.A. |last5=Kallberg |first5=M.E. |last6=Komaromy |first6=A.M. |s2cid=15419778 |journal=Veterinary Ophthalmology |year=2004 |volume=7 |issue=1 |pages=11–22 |doi=10.1111/j.1463-5224.2004.00318.x |pmid=14738502 }}</ref> Büyük göz bebekleri loş ışığa uyumdur. Evcil kedinin [[Gözbebeği#Diğer hayvanlarda|yarık gözbebekleri]] vardır, bu da onun parlak ışığı [[kromatik sapma]] olmadan odaklamasına olanak tanır.<ref>{{cite journal |last1=Malmström |first1=T. |last2=Kröger |first2=R.H. |title=Pupil shapes and lens optics in the eyes of terrestrial vertebrates |journal=Journal of Experimental Biology |volume=209 |issue=1 |pages=18–25 |year=2006 |pmid=16354774 |doi=10.1242/jeb.01959|doi-access=free }}</ref> Az ışıkta, bir kedinin gözbebekleri, gözlerinin açıkta kalan yüzeyinin çoğunu kaplayacak şekilde genişler.<ref>{{Cite journal |last1=Hammond |first1=P. |last2=Mouat |first2=G.S.V. |title=The relationship between feline pupil size and luminance |journal=Experimental Brain Research |year=1985 |volume=59 |issue=3 |pages=485–490 |doi=10.1007/BF00261338|pmid=4029324|s2cid=11858455 }}</ref> Bununla birlikte, evcil kedi oldukça zayıf [[renk görüşü]] ve mavi ve sarımsı yeşile duyarlılık için optimize edilmiş yalnızca iki tür [[koni hücre]]lere'ye sahiptir; kırmızı ve yeşili ayırt etme yeteneği sınırlıdır.<ref>{{Cite journal |title=Cat color vision: The effect of stimulus size |last1=Loop |first1=M.S. |last2=Bruce |first2=L.L. |journal=Science |volume=199 |issue=4334 |pages=1221–1222 |year=1978 |pmid=628838 |doi=10.1126/science.628838 |bibcode=1978Sci...199.1221L}}</ref> [[Çubuk hücre]]ler dışındaki bir sistemden orta dalga boylarına bir yanıt, üçüncü tip bir koni nedeniyle olabilir. Ancak bu, gerçek [[Trikromasi|trikromatik]] görüşü temsil etmekten ziyade az ışık seviyelerine uyum gibi görünür.<ref>{{cite journal |last1=Guenther |first1=E. |last2=Zrenner |first2=E. |title=The spectral sensitivity of dark- and light-adapted cat retinal ganglion cells |journal=Journal of Neuroscience |volume=13 |pages=1543–1550 |year=1993 |issue=4 |pmid=8463834 |pmc=6576706 |doi=10.1523/JNEUROSCI.13-04-01543.1993 |url= }}</ref>

"[[Kedi Gözü]]" deyimlere geçecek ve çeşitli adlandırmalara girecek kadar hayranlık uyandırır. Kediler gözleri ve görme yetenekleri ile ayırt edilirler. Bir kedinin gözü doğumdan 7 ila 10 gün sonra açılır. İki ay içinde de gerçek rengini alır. Bir kedinin gözleri, saldırıda yara almaması için göz kapağının içerisindedir ve avı gözleyebilmek için geniş ve büyüktür. Gözlerinin uzaklık duyarlılığı yüksek ve keskindir. Karanlıkta insanlardan 6 kat daha iyi görürler.
"[[Kedi Gözü]]" deyimlere geçecek ve çeşitli adlandırmalara girecek kadar hayranlık uyandırır. Kediler gözleri ve görme yetenekleri ile ayırt edilirler. Bir kedinin gözü doğumdan 7 ila 10 gün sonra açılır. İki ay içinde de gerçek rengini alır. Bir kedinin gözleri, saldırıda yara almaması için göz kapağının içerisindedir ve avı gözleyebilmek için geniş ve büyüktür. Gözlerinin uzaklık duyarlılığı yüksek ve keskindir. Karanlıkta insanlardan 6 kat daha iyi görürler.


174. satır: 192. satır:
==Evcil kedilerin bakımı==
==Evcil kedilerin bakımı==
==Kedi tuvaleti==
==Kedi tuvaleti==
Kediler tuvaletlerini evde tabanına [[kedi kumu]] serilmiş [[kedi tuvaleti]] nin tabanına yaparlar.
Kediler tuvaletlerini evde tabanına [[kedi kumu]] serilmiş [[kedi tuvaleti]]<nowiki/>nin tabanına yapar.




Sayfanın 13.31, 6 Ağustos 2021 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Kedi (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Kedi
Çeşitli kedi tipleri
Korunma durumu
Evcil hayvan
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Carnivora
Alt takım: Feliformia
Familya: Felidae
Alt familya: Felinae
Cins: Felis
Tür: F. catus[2]
İkili adlandırma
Felis catus[2]
Sinonimler
  • F. catus domesticus Erxleben, 1777[3]
  • F. angorensis Gmelin, 1788
  • F. vulgaris Fischer, 1829

Evcil kedi[1][4] (Felis catus[4] ya da Felis silvestris catus), küçük, genelde tüylü, evcilleştirilmiş, etobur memeli. Genelde ev hayvanı olarak beslenenlere ev kedisi,[5] ya da diğer kedigillerden ve küçük kedilerden ayırmak gerekmiyorsa kısaca kedi denir. İnsanlar kedilerin arkadaşlığına ve haşarat ev zararlılarını avlayabilme yeteneğine önem vermektedir.

Kediler anatomik olarak güçlü, esnek bedenleriyle, hızlı refleksleriyle, keskin, geri çekilebilen pençeleriyle ve küçük avları öldürmeye uyarlanmış dişleriyle diğer kedigillere benzerler. Kediler insan kulakları için çok zayıf ya da çok yüksek frekanstaki sesleri duyabilirler. Karanlığa yakın ortamlarda görebilirler. Çoğu memeli gibi, kediler insanlara göre daha zayıf renkli görüşe ve daha güçlü koku alma duyusuna sahiptir.

70'ten fazla kedi ırkı olduğu tahmin edilmekle birlikte çeşitli uluslararası organizasyonlar tarafından tanınan ırkların sayısı tescil eden kurumun standartlarına göre farklılık gösterebilmektedir. Bu sayı, (IPCBA) International Progressive Cat Breeders Alliance tarafından 73, ABD merkezli en büyük ikinci organizasyon olan TICA (The International Cat Association) tarafından 58, CFA (The Cat Fanciers' Association) tarafından 44, Lüksemburg merkezli Federation International Feline (FIFE) tarafından 43 olarak açıklanmıştır.[6]

Kediler, tek başlarına avlanmalarına rağmen sosyal bir türdür. Kedilerde iletişim; salgıladıkları kokular, kedi feromonları ve kedilere özgü vücut dilinin yanı sıra seslenme çeşitliliğini (miyavlama, mırıltı, sesini titretme, tıslama, hırıltı ve gırtlaksı ses) de içinde barındırır.

Kediler yüksek bir üreme oranına sahiptir. Kontrollü üreme halinde, çoğalabilirler ve tescilli cins hayvanlar olarak gösterilebilirler. Ev kedilerinin üreme kontrolündeki kısırlaştırma ile oluşan başarısızlık ve eski evcil hayvanları terk etme dünya çapında, hayvan nüfus kontrolünü gerektirecek kadar fazla sayıda sokak kedisiyle sonuçlandı. Bu nüfus sadece Birleşik Devletler'de 60 milyona kadar çıkmıştır.[7]

Kediler Antik Mısır'da tapılan hayvanlar olduğundan beri, genellikle orada evcilleştirildiklerine inanılır,[8] ama Neolitik dönem kadar eskiye dayanan evcilleştirme örneklerinin de olma olasılığı vardır.[9]

2007'deki genetik bir çalışma, evcil kedilerin milattan önce 8000'de, Orta Doğu'da Afrika yaban kedisi (Felis silvestris lybica) soyundan türediğini ortaya çıkardı.[8][10] Scientific American'a göre kediler, dünyadaki en popüler evcil hayvandır ve günümüzde insanların yaşadığı hemen hemen her yerde bulunmaktadırlar.[11]

Etimoloji

Türkçeye muhtemelen Arapçadan geçen kedi adı neredeyse evrenseldir ve pek çok dilde aynı sözcüğün varyasyonları şeklindedir: İngilizce cat, Bulgarca kotka, Polonyaca kot, Arapça qitt (erkek kedi) vs. Kedi sözcüğü muhtemelen Afrasya (Hami-Sami) kökenlidir.[12] Buradan Latinceye ve diğer Avrupa dillerine yayılmıştır. Latincede MS 75 yılında catta şeklinde, Bizans Yunancasında MS 350 yılında katta şeklinde görülür.[12] MS 700'lü yıllarda Avrupa'da, yine Latince kökenli ve kedi anlamına gelen feles sözcüğünün yerini alarak, yaygın şekilde kullanılmaya başlanmıştır.[12]

Pisi ve puss gibi sözcükler ise muhtemelen kedilerin tehdit edildiklerinde çıkardığı his sesine benzetilerek oluşturulmuştur.[13] Bu sözcükler bazı dillerde kedi kelimesi ile birleştirilerek yine kedi anlamında kullanılır: Romence pisica, İngilizce pussycat gibi.[13]

Köken ve tarihçe

Modern memelilerin evriminde "kedi paterni" çok erken dönemlerde belirginleşmiştir. Pek çok memeli türünün ataları birbirinden neredeyse ayırt edilemez şekilde iken kedilerin ataları tipik kedi biçimini almıştı. Kediler ilk olarak Pliyosen Çağında (5,3-3,6 milyon yıl önce) ortaya çıktı ve inanılmaz bir şekilde, günümüze dek çok az değişikliğe uğradı.[14]

Evcilleşme

Mavi gözlü tekir. Göz rengi mavi olan bir kedinin diğerlerinden farkı; irisindeki melanin eksikliğidir. Göz yuvarlak şekle sahip olduğu için ışık, yuvarlak yüzeyden kırılıp mavi renge dönüşür.

Antik kökenleri tam olarak bilinmese de evcil kedinin kökenleri en az 9.500 yıl öncesine, Orta Doğu'da ziraatin başladığı dönemlere kadar gider.[14] Güney Kıbrıs'ta bir insan iskeletinin yanında bulunan bir kedi iskeleti aynı döneme denk gelir.[14] Çin'de bulunan yaklaşık 5.300 yıllık fosil kayıtlarına göre de günümüzün evcil kedisi cüssesinde kediler ziraatle uğraşılan bölgelerde tahılla beslenen kemirgenleri avlıyorlardı. Bu bulgulara dayanılarak kedilerin, zararlıları avlamaları için, çiftçiler tarafından beslendikleri veya varlıklarına müsaade edildiği düşünülür. Kediler Çin'de 5. ve 6. hanedanların döneminde (yak. MÖ 2465-2150) kutsal sayılmakla birlikte, bu dönemde henüz evcil olup olmadığı kesin olarak bilinmez. Kediler, muhtemelen, tahılları korumaktaki etkinliğini fark eden Antik Mısırlılar tarafından evcilleştirilmiştir.[14] Kedilerin evcilleştirildiğine dair en güvenilir bulgular, MÖ 1500 tarihinden sonrasına rastlar.[14]

Bugün genetik anlamda geçmişi eski çağlara dayanan evcil kedi cinsi 2 taneyle sınırlıdır. Bunlar Mısır Mau'su ve Habeş cinsi kedilerdir.

Arkeologların ve antropologların, insanoğlunun yaşamış olduğu mağara devri ile ilgili araştırmalarında birtakım kedi kemiklerine rastlanmaktadır, ancak bunların vahşi kedilere ait oldukları düşünülmektedir. Diğer taraftan, arkeolojik incelemeler, kedinin, bundan 3500 yıl önce Mısır toplumunda tamamen evcilleştirilmiş olarak yaşadığını ortaya koymaktadır. Ancak bu evcilleştirme sürecinin ne zaman başlamış olduğu tam olarak tespit edilememektedir.

Bugün, Filistin'in Batı Şeria topraklarında bulunan tarihi Jericho (Arapçası: Eriha) şehri civarında yapılan Neolitik Devire ait kazılarda zamanımızdan 9500 yıl öncesine ait kedi kemikleri bulunmuştur. Bu konuda fikir oluşmasına yarayan bir diğer husus da 1983 yılında Güney Kıbrıs'ta, bundan 9500 yıl öncesine ait bir kazıda, bir kediye ait olduğu tespit edilen bir çene kemiği bulunmuş olmasıdır. Bilinen bir başka gerçek de Kıbrıs adasında hiçbir zaman vahşi kedilerin yaşamamış olduğudur. Bu durumda, bu kedinin ancak deniz yolu ile, insanlarla birlikte Kıbrıs'a gelmiş olacağı sonucuna varılmaktadır. Arkeologlar, insanların o günkü basit teknelerine etrafa saldıran, tırmalayıp parçalayan vahşi bir kediyi alarak yola çıkıp, yeni yerleşim yerleri aramaya kalkışmalarının düşünülemeyeceği noktasından yola çıkarak, bu kedinin ehlileştirilmiş bir kedi olduğu konusunda hemfikirdirler. Bu düşünceden hareketle kedinin ehlileştirilme sürecinin zamanımızdan 8000 yıl önce başlamış olacağı sonucuna varabiliriz.

Diğer taraftan, bugün dünyanın dört bir yanına dağılmış olan kedilerin iki cins vahşi kediden türemiş olduğu tespit edilmiştir:

  • Afrika Yaban Kedisi (Felis silvestris lybica)
  • Avrupa Yaban Kedisi (Felis silvestris silvestris)

İlk evcilleştirilen vahşi kediler eski Mısırlıların ehlileştirmiş oldukları Afrika kedisi Felis lybica'dır. Ehlileştirilmiş bu kedileri, Fenikelilerin, Akdeniz'in muhtelif yörelerindeki kolonilerine götürdükleri, buradan da İtalya'ya taşıdıkları anlaşılmaktadır. İtalya'dan Avrupa kıtasına geçen bu kediler, Avrupa'nın vahşi kedisi Felis silvestris ile birleşip ikinci bir kol olarak Dünya'ya yayılmışlardır. Daha sonraları, deniz ve kara ticaretinin yeni boyutlar kazanması ile gelişen nakliyecilik sayesinde dünyanın hemen her noktasına ulaşıp çoğalmışlardır. Değişik iklim şartları, gıda rejimleri ve diğer etkenlerle bugünkü kedi türleri ortaya çıkmıştır.

Antik Mısır'da kedi

Gözlerinden biri sarı diğeri mavi olan tam heterokromiye sahip beyaz bir kedi.

Mısır antik Dünya'nın tahıl yetiştiren en büyük alanı oldu. Hasat edilen ürünleri saklamak üzere devasa tahıl ambarları inşa edildi. Bu durum fareleri, sıçanları ve vahşi kedileri kendine çekti. İnsanlar, kedilerin, farelerle baş etmeleri maksadıyla kediyi teşvik etmeye başladılar. Kediler, kemirgen popülasyonunu kontrol etmede çiftçilere çok yardımcı oluyorlardı. Belli bir süreç sonunda vahşi kediler, yaklaşılabilir, nazlı ve nihayetinde bakılabilir hayvanlar oldular. Kediler kendilerine olan ilgiyi, sevgileri ve bağlılıklarıyla ödüllendirdiler.

Zaman içerisinde Mısırlılar kediye tapmaya başladılar. Rahipler, bir kediyi kasten veya kazara öldürmenin cezasının ölüm olacağını beyan ettiler. Persler, Mısırlılarla olan savaşlarında, Mısırlıların kedilerini yücelttiklerini bildiklerinden canlı kedileri siper olarak kullandılar. Mısırlılar kedilerinin ölümleri üzerine derin bir yasa girdiler. Kediler ölümlerinden sonra mumyalandı ve kutsal yeraltı mezarlarında saklandı. Binlerce mumyalanmış kedi Mısır'da yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.

Antik Mısır'daki bu periyodu anlatan duvar resimleri ve diğer tasvirler kedilere küpe, kolye gibi mücevherlerle tapınıldığını gösterir. Kedinin kuyruğu her zaman düzgünce hayvanın sağ tarafına kıvrılır, bu da Mısır hiyelogrif hayvanlarının yüzün sağa dönük olarak resmetme geleneğini yansıtır.

Kedileri besleme ve bakma geleneği zamanla Mısır'dan Orta Doğu ülkelerine sıçradı (önce Hindistan ve bugünkü İran, daha sonra Çin, Japonya, Yunanistan ve İtalya). Bu kültürlerin kedilere çok büyük ilgi ve saygıyla bakmalarına rağmen, kedi hiçbir zaman Mısır'daki gibi tanrılık derecesine ulaşamadı. İnsanların ürettikleri vazo, metal para ve heykel gibi şeyler kedinin görünüşünü tasvir etti.

Maalesef Orta Çağ boyunca kediler, istenmeyen gruplarla özdeşleştirildi. Orta Doğu'da çeşitli dinlerde tanrılaştırılan ve sevilen kedi ailesi, diğerlerinin gözünde şeytan haline geldi. Dini bağnazlar kediyi şeytani bir varlığa dönüştürdüler. Kedilerin, zehirleyici dişleri ve enfeksiyonlu nefesi olan ürkütücü güçlere sahip hayvanlar olduğu dedikoduları yayıldı. Bu dedikodulara onların gece yapılan alışkanlıkları ve bağımsızlık gibi davranışları eklendi. Pek çok insan kedilerden korkar hale geldi. Kedilerin cadılara benzediğine inanıldı ve yine pek çok kişi cadıların kara kedi formuna girip geceleri sessizce dolaşarak, kendisini mağdur etmiş insanlardan intikam almayı arzuladığına inandı. Dedikodular büyüdükçe kedi mezhepleri şekillendi.

İskandinav kökenli tanrı Freya'ya (Kahire Mısır Müzesi) tapınılması kediye yönelik dinsel ayinleri içeriyordu. Hristiyanlık ona tapınmayı da yasakladı ve Freya bir şeytan, kedi ise şeytanın görünüşü haline getirildi.

Sonradan siyah ölüm diye isimlendirilen periyotta kedi popülasyonu arttı ve onlar veba taşıyan fareleri öldürmeye başladılar. Fare öldüren kedi sayısındaki ani artışla kediler üzerindeki olumsuz imaj zinciri kırıldı ve ayrıca vebanın bittiğine inanıldı. Ancak günümüzde hâlen "siyah kedi" inanışı az da olsa devam etmektedir.

Onların kıymetini anlayınca, insanoğlu kedigillere zulüm etmeye son verdi. Zaman geçtikçe kediler geliştiler ve evrim geçirerek bugün bildiğimiz pek çok tür ve renk çeşitliliğine sahip oldular.

Antik Mısırlılar, Tanrılar Tanrısı Ra ve Isis'in kızı kedi tanrı Bastet'e taparlardı. Bastet önceleri aslan başlı olarak ortaya çıkmış, daha sonraları kedi kafasına sahip olmuştur. Bast olarak da isimlendirilen tanrı, aşkın, doğurganlığın ve ayın tanrısıydı. Pek çok heykel bu tanrıya dik durmuş ayaklarının dibinde beş yavru kedi oynarken elinde de her şeyi gören kutsal gözün muskasını tutarken resmeder.

O dönemin kadınları Bast'ı tasvir eden amuletleri taşıyarak onun gibi hamile kalmayı dilerlerdi. Kedilerin doğruluğu arayan güçleri olduğuna ve yaşam sonrasını görebildiklerine inanılırdı. Bu yüzden Bast bazen "Doğruluk Leydi "'si diye isimlendirilir ve mumyalama seremonilerinde ölüm sonrası yaşamın garantisi olarak kullanılırdı.

Genetik

Evcil kediler ve en yakın ataları, 38 kromozoma ve yaklaşık 20,000 gene sahiptir. Kedilerde, insanlardaki doğuştan metabolizma bozukluklarına benzeyen, yaklaşık 250 adet kalıtsal genetik bozukluk tespit edilmiştir. Memelilerin metabolizmalarındaki yoğun benzerlik, kedigillere ait birçok hastalığın insanlar için geliştirilen genetik testler ile teşhisine imkân tanır.

Özellikler

Anatomi

Ana madde: Kedi anatomisi

Boyut

Erkek bir kedinin anatomik şeması

Evcil kedinin Avrupa yaban kedisi'nden daha küçük kafatası ve daha kısa kemikleri vardır.[15]

Baş-vücut uzunluğunda ortalama 46 cm (18 in) ve 23-25 cm (9-10 in) ortalama yükseklik, kuyruk uzunlukları da yaklaşık 30 santimetre (12 in)*’dir. Erkekler dişilerden daha büyüktür.[16]

Ortalama yetişkin erkek kediler 3,5 ile 7 kilogram arasında olurken, dişi kediler 2,5 ila 4,5 kilogram arasındadır. Uzun kuyruklu cinslerde kuyruklar ortalama 30 santim, baştan kuyruk sokumuna uzunluk 46 santim, yükseklikleri ise 23–25 cm civarındadır. Dişi kedilerin boy uzunluğu 50 cm'ye kadar çıkabilirken erkek kedilerde 70 cm'yi bulabilir[17]. Maine Coon gibi iri türdeki evcil kedilerde boy uzunluğu 1 metreye varabilir.

İskelet

Kedilerin yedi servikal vertebra (ingilizce: cervical vertebrae) vardır (çoğu memeli gibi); 13 göğüs omurları (ingilizce: thoracic vertebrae)(insanlarda 12 tane vardır); yedi bel omuru (ingilizce:lumbar vertebrae)(insanlarda beş tane vardır); üç sakral omur (ingilizce: sacral vertebrae)(çoğu memelide olduğu gibi, ancak insanlarda beş tane vardır); ve kuyrukta değişken sayıda kaudal omur (ingilizce: caudal vertebrae)(insanlarda sadece körelmiş kaudal omur vardır, bir iç kuyruk sokumu (ingilizce:coccyx) içinde kaynaşmıştır).[18]:11 Ekstra bel ve torasik omurlar, kedinin omurga hareketliliği ve esnekliğinden sorumludur. Omurgaya 13 kaburga, omuz ve leğen kemiğine bağlıdır.[18]:16 İnsan kollarından farklı olarak, kedi ön ayakları, vücutlarını kafalarına sığabilecekleri herhangi bir boşluktan geçmelerine izin veren serbest yüzen klavikula kemiklerle omuza bağlanır.[19]

Kafatası

Kedi kafatası

Kedi kafatası, memeliler arasında çok büyük göz yuvası ve güçlü bir özel çeneye sahip olması nedeniyle alışılmadık bir durumdur.[20]:35 Çene içinde, kedilerin avını öldürmek ve eti parçalamak için uyarlanmış dişleri vardır. Bir kedi, avına üstün geldiğinde, iki uzun köpek dişi ile öldürücü bir boyun ısırığı verir, onları avın omur arasına sokar ve omuriliği koparır. , geri dönüşü olmayan felç ve ölüme neden olur.[21] Diğer kedigillerle karşılaştırıldığında, evcil kedilerin çenelerinin boyutuna göre dar aralıklı köpek dişleri vardır, bu da küçük omurları olan küçük kemirgenlerin tercih ettikleri avlarına bir uyarlamadır.[21] Premolar ve birinci molar birlikte ağzın her iki tarafında eti bir makas gibi küçük parçalara ayıran carnassial çiftini oluşturur. Kedilerin küçükleri molarlar mamayı etkili bir şekilde çiğneyemez ve kediler büyük ölçüde çiğneme yeteneğine sahip olmadığından, bunlar beslenmede hayati öneme sahiptir.[20]:37 Kediler, çoğu insandan daha iyi dişlere sahip olma eğiliminde olsalar da, daha kalın bir koruyucu mine tabakası, daha az zararlı bir tükürük, dişler arasında daha az yiyecek parçacıkları tutulması ve çoğunlukla şekerden yoksun bir diyet nedeniyle genellikle daha az çürüme olasılığı vardır. Yine de ara sıra diş kaybına ve enfeksiyona maruz kalırlar.[22]


Kedilerin ayak yapıları hep ileriye gitmek için evrilmiştir. Geri geri gidebilirlerse de zorlanır. 230 kemikten oluşan iskelet sistemi insanınkinden oldukça farklı olup iskeletler arası oluşumlar vücudun esnemesine izin verecek şekildedir.

Ortalama kedi ömrü 15 yıldır. Ancak kediler iyi bir beslenme ile 20 yıldan fazla yaşayabilirler.

Solunum sistemi

Akciğerin içindeki tüpler oksijenin tüm akciğere dağılmasını sağlar. Akciğerler kedinin her iki tarafında ve diyaframın tam üstünde yer alır. Diyafram kedinin soluk alıp verme hızını kontrol eder. Soluk borusu bir anlamda akciğerlerin havalandırma sistemi olarak kabul edilebilir. Dışarı atılması gereken kirli hava ve alınması gereken temiz hava diyaframın kontrolünde soluk borusu aracılığıyla taşınır. Solunum sistemini oluşturan organlar birçok kedi hastalığının da hedefidirler.

Bıyıklar

Navigasyona ve duyuya yardımcı olmak için, kedilerin vücutlarında, özellikle de yüzlerinde düzinelerce hareketli bıyık (vibrissae) vardır. Bunlar, hem nesnelere doğrudan dokunarak hem de hava akımlarını algılayarak, boşlukların genişliği ve karanlıktaki nesnelerin konumu hakkında bilgi sağlar; ayrıca gözleri hasardan korumak için koruyucu göz kırpma refleksilerini de tetiklerler. Kedi bıyığı (ya da Latince adıyla vibrissae) kalın kedi tüyünden iki üç kat kalındır. Burun bölgesinde üst dudağın yanlarından çıkan bıyıklar yine kedi tüyüne kıyasla üç kat daha derine gömülüdürler. Kökleri sinir sistemi ile ilinti halindedir. Bıyıklar tarafından algılanan bir hareket hemen köklerden sinirlere ve oradan beyine iletilerek alınacak aksiyon konusunda bilgilendirme ve uyarı işlevi görür.

Tat

Bir kedinin bıyıkları dokunmaya karşı oldukça hassastır

Kedilerde insanlara kıyasla nispeten daha az [tat tomurcuğu] (Kedilerde 470 ya da daha çok tat tomurcuğu vardır, insan dilinde ise 9,000'den fazla tat tomurcuğu vardır) vardır.[23] Evcil ve vahşi kediler, tatlı tat tomurcuklarının şekerli moleküllere bağlanmasını engelleyen ve onlara tat alma yeteneği tatlılık bırakmayan bir tat reseptörü gen mutasyonu paylaşır.[24] Tat tomurcukları bunun yerine asitlere, protein gibi amino asitlere ve acı tatlara tepki verir.[25] Kedilerin ayrıca yiyecekleri için belirgin bir sıcaklık tercihi vardır, taze bir avınkine benzer bir sıcaklıkta 38 °C (100 °F) civarında olan yiyecekleri tercih eder ve soğuk veya buzdolabında sunulan yiyecekleri rutin olarak reddeder (ki bu kediye "av" öğesinin uzun süre önce öldüğünü ve bu nedenle muhtemelen toksik veya ayrıştığını gösteren sinyaldir).[23]

Kediler bir şey içerken dillerini inanılmaz bir hızla kullanırlar. Dil hızla suya dalar ve çıkar. Bir anlamda fillerin su içmesine benzer. Ağız suya değdirilmez, su dil aracılığıyla ağza taşınır. Kedilerin dili zımpara gibidir. Üzerinde onlarca küçük odacık ve diken gibi uzantılar (papilla konikalar) vardır ve su içme sırasında bu odacıklar su havuzcuklarına dönüşür. Suya dalan dilin üzerindeki odacıklar su ile dolar ve taşımada dökülmemesi için dil ağza doğru bükülür. Dil lapa yiyeceklerin yenmesinde de aynı işlevi görür, ayrıca kemik üzerinde kalan et parçalarını kazıyıp yemesini sağlar.

Kedilerin aynı zamanda dişleri de büyük işlevler görür. Yetişkin kedilerde 30'a yakın diş bulunurken yavrularda bu sayı 25'i pek geçmez.

Beyin

Kedi beyni 20 ile 30 gram arasındadır. Ama diğer memelilerle kıyaslandığında beyni bedenine göre en büyük olan memelidir. Beynin büyüklüğü ile zeka arasında bir bağlantı olsa da – örneğin suya dalabilen kuşların beyni diğer kuşlara göre yaptıkları eylemin karmaşıklığı sebebi ile daha büyüktür - beynin büyüklüğü ile zeka arasında her zaman için birebir ilinti kurmak doğru değildir. Söz gelimi kediler, kendilerinden çok daha iri olan aslanlarla kıyaslandığında daha zekidirler. Öte yandan kedigiller ailesindeki canlıların beyin yapısı inanılmaz derecede benzerlik gösterir.

Pençeler

Sıyrılan pençe kılıfları

Kedilerin uzatılabilir ve geri çekilebilir pençeleri vardır.[26] Normal, rahat pozisyonlarında, pençeler deri ve kürkle kaplıdır ve patinin parmak uçlarını sarar. Bu, zeminle temastan kaynaklanan aşınmayı önleyerek pençeleri keskin tutar ve avın sessizce takip etmesine izin verir. Ön ayaklardaki pençeler tipik olarak arka ayaklardakilerden daha keskindir.[27] Kediler, pençelerini bir veya daha fazla pençeye gönüllü olarak uzatabilir. Avlanma veya savunma, tırmanma, yoğurma veya yumuşak yüzeylerde ekstra çekiş için pençelerini uzatabilirler. Kediler, pürüzlü yüzeyleri çizerken pençe kılıflarının dış tabakasını sıyırır.[28]

Çoğu kedinin ön patilerinde beş pençe arka patilerinde dört pençe vardır. Çiy pençesi,(ingilizce: dewclaw) diğer pençelere göre proximal'dır. Daha yakın olarak, altıncı bir "parmak" gibi görünen bir çıkıntıdır. Bileklerin iç kısmında bulunan ön patilerin bu özelliği, normal yürüyüşte hiçbir işlevi yoktur, ancak zıplarken kullanılan bir kaymayı önleyici uzuv olduğu düşünülmektedir. Bazı kedi ırkları fazladan rakamlara sahip olmaya eğilimlidir (“polidaktili”).[29] Polidaktili kediler, Kuzey Amerika'nın kuzeydoğu kıyılarında ve Büyük Britanya'da görülür.[30]

Patiler kediler için hareketin ve dengenin temelidir. Tırmanmak, kazmak, savunmak, savaşmak ve döl vermek (cinsel sıvı atımı) için patilere ihtiyacı vardır. Bir kedinin patisi ayağının en son kemiğine bağlıdır. Pençeler esnek ve dönebilirdir. Böylelikle en iyi tırmalama açısını rahatlıkla yakalarlar. Pençeler protein ve keratin dolu bir deri ile çevrilidir. Ön ayakları beş, arka ayakları dört parmaklı olup, kancalı tırnaklarını içeri çekebilirler.

Görme

Tapetum lucidum'dan kamera flaşının yansıması

Kedilerin mükemmel gece görüşü vardır ve insan görüşü için gereken ışık seviyesinin yalnızca altıda birinde görebilirler.[20]:43 Bu kısmen, retinadan geçen herhangi bir ışığı tekrar göze yansıtan ve böylece gözün loş ışığa duyarlılığını artıran bir tapetum lucidum'a sahip olan kedi gözlerinin sonucudur.[31] Büyük göz bebekleri loş ışığa uyumdur. Evcil kedinin yarık gözbebekleri vardır, bu da onun parlak ışığı kromatik sapma olmadan odaklamasına olanak tanır.[32] Az ışıkta, bir kedinin gözbebekleri, gözlerinin açıkta kalan yüzeyinin çoğunu kaplayacak şekilde genişler.[33] Bununla birlikte, evcil kedi oldukça zayıf renk görüşü ve mavi ve sarımsı yeşile duyarlılık için optimize edilmiş yalnızca iki tür koni hücrelere'ye sahiptir; kırmızı ve yeşili ayırt etme yeteneği sınırlıdır.[34] Çubuk hücreler dışındaki bir sistemden orta dalga boylarına bir yanıt, üçüncü tip bir koni nedeniyle olabilir. Ancak bu, gerçek trikromatik görüşü temsil etmekten ziyade az ışık seviyelerine uyum gibi görünür.[35]

"Kedi Gözü" deyimlere geçecek ve çeşitli adlandırmalara girecek kadar hayranlık uyandırır. Kediler gözleri ve görme yetenekleri ile ayırt edilirler. Bir kedinin gözü doğumdan 7 ila 10 gün sonra açılır. İki ay içinde de gerçek rengini alır. Bir kedinin gözleri, saldırıda yara almaması için göz kapağının içerisindedir ve avı gözleyebilmek için geniş ve büyüktür. Gözlerinin uzaklık duyarlılığı yüksek ve keskindir. Karanlıkta insanlardan 6 kat daha iyi görürler.

Fizyoloji

Normal fizyolojik değerler[36]:330
Vücut sıcaklığı 38.6 °C (101.5 °F)
Kalp ritmi Dakikada 120–140
Nefes ritmi Dakikada 16–40
Termograf
Termograf

Kedilerin fizyolojileri diğer etobur memelilere benzemekle birlikte, kedilere özgü bazı özellikleri de çölde yaşayan türlerinden kendilerine miras kalmıştır. Kediler, su bulabildikleri sürece sıcak iklimlerde hayatta kalabilmektedirler. Ayrıca, derilerine doğru olan kan akışını azaltarak sıcaklığı koruyabilen kediler, ağızlarındaki buharlaşma ile ısıyı düşürebilmektedirler. Kediler, patilerindeki bezler sayesinde çok az da olsa terleme ve termo-regülasyon şansına sahiptirler.

Vücut sıcaklığının gün içerisinde değişiklik göstermemesi ve biyolojik saatlerinin eksikliği, kedilerin hem gündüz hem de gece aktif olabilme eğilimlerine yol açar.

Dışkılarının nispeten daha kuru ve idrarlarının daha koyu olması, kedilerin daha çok su tutabilmelerini sağlayan bir adaptasyondur.

Kediler etoburdur. Sindirim sistemleri eti etkin biçimde işleyecek şekilde evrildiğinden, bitkisel ürünleri zor sindirirler. Sindirim yolunun benzer memelilere göre daha kısa oluşu ve karbonhidratları sindirmek için gereken enzimlerden az miktarda bulunması, kedilerin bitki kaynaklı besinleri ve bazı yağ moleküllerini sindirmedeki becerilerini sınırlar. Bununla birlikte kediler arada sırada mevcut besinlerine ilaveten çim yemeyi tercih edebilirler. Çim, kediler için folik asit kaynağı ve sindirim sistemindeki tüyleri kolay atmak için bir lif kaynağıdır.[37] Ev ortamında ise birçok bitki kediler için tehlikelidir, Bu yüzden önlem alınmalıdır.[38]

Evcil kedilerin bakımı

Kedi tuvaleti

Kediler tuvaletlerini evde tabanına kedi kumu serilmiş kedi tuvaletinin tabanına yapar.


Kaynakça

  1. ^ a b Wozencraft, W.C. (2005). "Species Felis catus". Wilson, D.E.; Reeder, D.M (Ed.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3. bas.). Johns Hopkins University Press. ss. 534–535. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494. 
  2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Linnaeus1758 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  3. ^ Erxleben, J. C. P. (1777). "Felis Catus domesticus". Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia. Lipsiae: Weygandt. ss. 520-521. 
  4. ^ a b "ITIS Standard Report Page: Felis catus". ITIS Online Database. Reston, Virginia: Integrated Taxonomic Information System. 2011. 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2011. 
  5. ^ "Housecat". American Heritage Dictionary of the English Language (Education.Yahoo.com online bas.). Boston: Houghton Mifflin. 2010. 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2010. 
  6. ^ http://www.different-cat-breeds.com/popular-cat-breeds.html
  7. ^ Rochlitz, Irene (2007). The Welfare of Cats. "Animal Welfare" series. Berlin: Springer. ss. 141-175. ISBN 1-4020-6143-9. 
  8. ^ a b Wade, Nicholas (29 Haziran 2007). "Study Traces Cat's Ancestry to Middle East". New York Times. New York: NYTC. 18 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2008. 
  9. ^ "Meet Helen and Aphrodite, Cyprus's Indigenous Cats". China Daily. 3 Kasım 2009. 29 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2009. 
  10. ^ "Oldest Known Pet Cat? 9500-year-old Burial Found on Cyprus". National Geographic News. National Geographic Society. 8 Nisan 2004. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013. 
  11. ^ Driscoll, Carlos A. (10 Haziran 2009). "The Evolution of House Cats". Scientific American. New York: Nature Pubg. Group. 19 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2013. 
  12. ^ a b c "cat." Online Etymology Dictionary. 9 Haziran 2014.
  13. ^ a b "puss." Online Etymology Dictionary. 9 Haziran 2014.
  14. ^ a b c d e "domestic cat." Britannica.com
  15. ^ O'Connor, T.P. (2007). "Wild or domestic? Biometric variation in the cat Felis silvestris" (PDF). International Journal of Osteoarchaeology. 17 (6): 581-595. doi:10.1002/oa.913. 
  16. ^ Sunquist, M.; Sunquist, F. (2002). "Domestic cat". Wild Cats of the World. University of Chicago Press. ss. 99-112. ISBN 978-0-226-77999-7. 
  17. ^ Koca, Mustafa Kemal. Kediler Hakkında Her Şey. Mustafa Kemal Koca. s. 7. Erişim tarihi: 29 Şubat 2020. 
  18. ^ a b Walker, W.F. (1982). Study of the Cat with Reference to Human Beings (Fourth revised bas.). Thomson Learning/Cengage. ISBN 978-0-03-057914-1. 
  19. ^ Gillis, R., (Ed.) (2002). "Cat Skeleton". Zoolab. La Crosse: University of Wisconsin Press. 6 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2012. 
  20. ^ a b c Case, Linda P. (2003). The Cat: Its behavior, nutrition, and health. Ames: Iowa State University Press. ISBN 978-0-8138-0331-9. 
  21. ^ a b Smith, Patricia; Tchernov, Eitan (1992). Structure, Function, and Evolution of Teeth. Freund Publishing House. s. 217. ISBN 978-965-222-270-1. 
  22. ^ Carr, William H.A. (1 January 1978). The New Basic Book of the Cat. Scribner's. s. 174. ISBN 978-0-684-15549-4. 
  23. ^ a b Schelling, Christianne. "Do cats have a sense of taste?". CatHealth.com. 28 January 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  24. ^ "Why cats can't taste sweets". Petside.com. 13 March 2012. 25 January 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 January 2013. 
  25. ^ Bradshaw, John W.S. (1 July 2006). "The evolutionary basis for the feeding behavior of domestic dogs (Canis familiaris) and cats (Felis catus)". Journal of Nutrition. 136 (7): 1927S–1931. doi:10.1093/jn/136.7.1927S. PMID 16772461.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  26. ^ Kitchener, A.C.; Van Valkenburgh, B.; Yamaguchi, N. (2010). "Felid form and function". Macdonald, D.; Loveridge, A. (Ed.). Biology and Conservation of wild felids. Oxford University Press. ss. 83–106. 
  27. ^ Armes, A.F. (1900). "Outline of cat lessons". The School Journal. LXI: 659. 
  28. ^ Homberger DG, Ham K, Ogunbakin T, Bonin JA, Hopkins BA, Osborn ML, ve diğerleri. (2009). "The structure of the cornified claw sheath in the domesticated cat (Felis catus): Implications for the claw-shedding mechanism and the evolution of cornified digital end organs". J Anat. 214 (4): 620–43. doi:10.1111/j.1469-7580.2009.01068.x. PMC 2736126 $2. PMID 19422432. 
  29. ^ Danforth, C.H. (1947). "Heredity of polydactyly in the cat". The Journal of Heredity. 38 (4): 107–112. doi:10.1093/oxfordjournals.jhered.a105701. PMID 20242531. 
  30. ^ Lettice, L.A.; Hill, A.E.; Devenney, P.S.; Hill, R.E. (2008). "Point mutations in a distant sonic hedgehog cis-regulator generate a variable regulatory output responsible for preaxial polydactyly". Human Molecular Genetics. 17 (7): 978–985. doi:10.1093/hmg/ddm370. PMID 18156157.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  31. ^ Ollivier, F.J.; Samuelson, D.A.; Brooks, D.E.; Lewis, P.A.; Kallberg, M.E.; Komaromy, A.M. (2004). "Comparative morphology of the Tapetum Lucidum (among selected species)". Veterinary Ophthalmology. 7 (1): 11–22. doi:10.1111/j.1463-5224.2004.00318.x. PMID 14738502. 
  32. ^ Malmström, T.; Kröger, R.H. (2006). "Pupil shapes and lens optics in the eyes of terrestrial vertebrates". Journal of Experimental Biology. 209 (1): 18–25. doi:10.1242/jeb.01959. PMID 16354774.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  33. ^ Hammond, P.; Mouat, G.S.V. (1985). "The relationship between feline pupil size and luminance". Experimental Brain Research. 59 (3): 485–490. doi:10.1007/BF00261338. PMID 4029324. 
  34. ^ Loop, M.S.; Bruce, L.L. (1978). "Cat color vision: The effect of stimulus size". Science. 199 (4334): 1221–1222. Bibcode:1978Sci...199.1221L. doi:10.1126/science.628838. PMID 628838. 
  35. ^ Guenther, E.; Zrenner, E. (1993). "The spectral sensitivity of dark- and light-adapted cat retinal ganglion cells". Journal of Neuroscience. 13 (4): 1543–1550. doi:10.1523/JNEUROSCI.13-04-01543.1993. PMC 6576706 $2. PMID 8463834. 
  36. ^ Kahn, Cynthia M.; Line, Scott (2007). Hollander, Joseph Lee (Ed.). The Merck/Merial Manual for Pet Health. Merck. ISBN 0-911910-99-9. 
  37. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015. 
  38. ^ [1]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kedi&oldid=25958194" sayfasından alınmıştır