Kuzey Kore: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
k r2.5.2) (Bot değişikliği Ekleniyor: ckb:کۆریای باکوور |
|||
| 272. satır: | 272. satır: | ||
[[cbk-zam:Corea del Norte]] |
[[cbk-zam:Corea del Norte]] |
||
[[ceb:Amihanang Korea]] |
[[ceb:Amihanang Korea]] |
||
[[ckb:کۆریای باکوور]] |
|||
[[crh:Şimaliy Koreya]] |
[[crh:Şimaliy Koreya]] |
||
[[cs:Severní Korea]] |
[[cs:Severní Korea]] |
||
Sayfanın 21.19, 29 Aralık 2010 tarihindeki hâli
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Kuzey Kore | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.svg) | |||||||||||
| Başkent ve | Pyongyang | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | Korece | ||||||||||
| Resmi alfabe | Chosŏn'gŭl | ||||||||||
| Hükûmet | Juche Sosyalist cumhuriyet, tek parti Komünizm | ||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
• Su (%) | 4.87 | ||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2008[1] tahminî | ||||||||||
• Toplam | $40 milyar (94..) | ||||||||||
• Kişi başına | $1,900 (2009 est.) (188..) | ||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2009 tahminî | ||||||||||
• Toplam | $28.2 milyar (88..) | ||||||||||
• Kişi başına | $1,244[2] (139..) | ||||||||||
| Gini (2009[3] () | n/a Hata: Geçersiz Gini değeri | ||||||||||
| Para birimi | North Korean won (₩) (KPW) | ||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+9 (Korea Standard Time) | ||||||||||
| Tarih formatı | yy, yyyy년 mm월 dd일 yy, yyyy/mm/dd (CE–1911, CE) | ||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||
| Telefon kodu | 850 | ||||||||||
| İnternet alan adı | .kp | ||||||||||
^ a. Died 1994, named "Eternal President" in 1998. ^ b. Kim Yong-nam is the "head of state for foreign affairs". | |||||||||||
Kuzey Kore, resmî adıyla Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Korece: 조선민주주의인민공화국; hanja: 朝鮮民主主義人民共和國; Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk), Kore II. Dünya Savaşı'ndan sonra, Kuzeyin komünist hâkimiyetine girmesi diğer taraftan Güneyin Batıya dönük politika izlemesi ve birçok şeyi batılılarla paylaşmasından, Kuzey ve Güney Kore olmak üzere ikiye parçalandı. Demokratik Kore Halk Cumhuriyeti 1948 yılında otoriter ve sosyalist bir hükümet olarak kurulmuştu.1994 yılında Kuzey Kore'nin ilk lideri olan Kim İl Sun'un ölümünden sonra, ülkeyi oğlu Kim Jong İl yönetmektedir.Kuzey Kore diğer komünist ülkelere göre daha bir kapalı kutu görünümündedir.Ülkenin güneyinde Güney Kore, kuzeyinde Çin Halk Cumhuriyeti ve Rusya,doğusunda ise Japon Denizi bulunur.
Coğrafya
Ülke topraklarının yaklaşık yüzde 80'i dağ sıralarından ve platolardan oluşur. Ülkenin kuzeydoğusunun ortalama yüksekliği 1,000 m'yi bulan Kema Platosu kaplar. Platonun kuzey kenarında ülkenin en yüksek noktası Pektu Dağı (2,774 m) yükselir. Volkanik bir doruk olan bu dağın tepesinde büyük bir krater gölü bulunur. Ülkenin orta kesiminden kuzey-güney doğrulutusunu izleyen Nangim Dağları geçer. Bu dağlardan çıkarak güneybatıya doğru yönelen Kangnam, Myohyang, Ancin ve Myarak dağları birbirine koşul sıralar oluşturur. Bu dağlar arasındaki geniş ırmak vadileri, girintili çıkıntılı kıyıları çevreleyen Pyongyang ve Çeryang ovalarıyla birleşir.
Nüfus
Etnik açıdan son derece homojen bir yapı gösteren Kuzey Kore nüfusunun yüzde 99.8'ini Koreliler, geri kalanını Çinli, Japon, Vietnamlı ve Avrupalı azınlıklar oluşturur.
Temel Veriler
Kuruluş: 15 Ağustos 1945
Ortalama Yaşam Beklentisi: 70 - 79 yıl
Din: Budizm, Konfüçyüs Dini, Islam, Hristiyanlik ve Chondogyo
Askeri
Kore Halk Ordusu, Kara kuvvetleri, Deniz kuvvetleri ve Hava kuvvetleri ile çevrelenmekle beraber 1.08 milyon aktif ve 4.7 milyon yedek askeri gücüne sahiptir. Askeri giderler GSMH'nin giderlerinden %31.3 gibi bir miktar malolmakta ve bu da Kuzey Kore'yi dünyanın en askerleşmiş devleti yapmakta. Hemen hemen her dört Kore vatandaşından biri herhangi bir askeri mevkide hizmet vermektedir. Kuzey Kore'nin geniş ve kapsamlı kimyasal silah programına sahip olduğu söylenmekte. Amerikan Bilim Adamları Birliği'nin bir raporuna göre Kuzey Kore kimyasal silah programına yarayacak olan en azından 180-250 ton yedek silahlanma etmeni bulundurmaktadır. Aynı zamanda raporlara göre Kuzey Kore, Ulusal Savunma Araştırmaları ve Tıbbi Akademi esasına dayanarak Biyolojik Silah Programına sahip bulunmakta fakat bu program Kimyasal Silah programı kadar derin ve kapsamlı değildir. Kuzey Kore ayrıca nükleer silah programına sahiptir.
Tarih
M.Ö. 2333: Korelilerin Kökenleri
Eski Koreliler, büyük bir olasılıkla Mançurya'dan (Kuzey Çin) ve Moğolistan'dan göç eden göçebe kavimlerden oluşmaktadırlar.[kaynak belirtilmeli]
Üç Krallık Dönemi
M.S. 1. yüzyılda yerli Kore krallıkları bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamışlar ve IV. Yüzyılın sonlarında üç adet yerli krallık Çinli kolonilerinin yerini almıştır. Koguryo krallığı dağlık kuzeyi işgal etmiştir. Bu dönemde Paekche ve Silla Krallıkları da güneydeki kıyısal düzlükleri bölüşmüşlerdir. İlave olarak, Kaya adındaki 6 kabile güney bölgesini ele geçirerek Yamato adlı Japon devleti ile gevşek bir birlik kurmuşlardır. Bu üç krallık birbirleri karşısında avantaja ulaşmak amacıyla yarımadada Çin'e imkânlar oluşturmak pahasına Çin'le yakın bağlar kurdular.
668
Birlekendi sınırları içerisine çekmeye çalışınca, Silla Krallığı desteğini Paekche ve Koguryo krallıları lehine kullandı ve üç devlet Çinlileri yarımadadan dışarı attılar. 668 yılında Silla Krallığı altında birleşen Kore, tek ulus haline geldi ve böylelikle kendi kültürünü ve dilini oluşturdu. Çin'den ise Siyaset Enstitülerini ödünç aldı. Sanat ve bilim büyük gelişme kaydetti, devletin dini ise Budizm oldu.
918-1392: Koryo Hanedanlığı
889 yılında ülkede patlak veren ayaklanmalar yüzünden parçalanmalar meydana gelmişti. Bu parçalanmalar 935 yılında Wang Kon adında bir subayın kontrolü yeniden sağlayıp iki Kore'yi tekrar birleştirmesine kadar sürdü. Devletin yeni ismi Koryo olmuştu. Kore isminin kaynağı ise Koguryo'nun kısaltmasından meydana gelmektedir. Sanat ve derin bilginlik merkezileşmiş Çin modeli bir hükümet altında gelişse de Kore'ye özgü sınıfsal yapı, aristokratlar, halk tabakasından olan insanları ve alt kısım (genelde kölelerin) devam etti. Soylular arası düşmanlık ve Moğollar'ın saldırıları devleti zayıflattı. Nihayet Moğollar yarım adanın kuzeyini işgal ederek Koryo Hanedanını desteklediler.
1392-1910: Hanedanlık ve altın dönem
1392 yılında Koryo Generali Yi Song-gye güç kazanarak Çin'le birlik oluşturdu. Meydana gelen Chosun Hanedanlığı beş asırdan fazla devam etti ve Konfiçyuzmu o kadar çok benimsedi ki Çin'den daha fazla Konfüçyen bir toplum haline geldi. Entelektüel alandaki gelişmeler ve başarılar devam etti. 1592 yılındaki Japon ve 1627 ila 1636 yılları arasındaki Mançurya saldırıları püskürtülse de savaş ülkenin dar görüşlü güç merkezi, Kore'nin ekonomisini epeyce yaraladı.
1910-1945: Japonya Egemenliği
Japonya 1910 yılında Kore'yi ilhak ederek kaynaklarını sömürmeye başladı. Bu arada Kore dilini, isimlerini ve ulusal kimliğini de yok etmeye çalışmaktaydı. 1919 yılında 1 Mart Eylemleri olarak bilinen geniş çaplı gösteriler gerçekleşti. 2 milyon Korelinin katıldığı eylemde Japon askerleri tarafından binlerce insan öldürüldü. Koreliler bir kez daha II. Dünya savaşı sıralarında Japonlar tarafından askeri amaçlı çalışmakta kullanılarak yeniden suiistimal edilmişlerdi. Savaşın bitiminde ülke 38. paralel'de ikiye bölünmüş, ABD güneyi ve SSCB de kuzeyi işgal etmişti. Soğuk Savaşın birleşmeyi önlediği sıralarda güneyde kapitalist bir cumhuriyet ve kuzeyde de Komünist bir cumhuriyet yerleşmişti.
Kim Il Sung rejimi (1945 - 1994)
1950-1953: Kore Savaşı
Kuzey Kore başarısız bir birleşme ajitasyonundan sonra, 25 Haziran 1950 yılında Kore Savaşının patlak vermesine neden olan sürpriz Güney Kore saldırısını düzenledi. Saldırıyı geri püskürtmeleri için Birleşmiş Milletler; İngiltere, ABD, Kanada, Avustralya, Filipinler ve Türkiye gibi ülkeler aracılığıyla Güney Kore'ye destek sağladı ve Kuzey Kore'yi Çin sınırına kadar sürükledi. Kuzey Kore'nin destekçisi ise Çinliler idi öyle ki Seul üç yıl içersisinde dört kez el değiştirmek mecburiyetinde bırakıldı. Temmuz 1953'te yaklaşık üç milyon insanın ölümünün ardından savaş sona erdi. Böylelikle dünyanın en sıkı denetlenen sınırı ile Kore ikiye ayrıldı.
1953: Kuzeyde Stalinizm'in Rüzgarları
Eski gerilla lideri ve SSCB askeri olan Kuzey Kore'nin efsanevi lideri Kim Il Sung, Koreli rakiplerini saf dışı ettikten sonra, katı özyönetime sahip, askeri ve sıkı bir rejimle korunan Kuzey Kore toplumunu yarattı. Kendine bağımlılığı ile iddiada bulunan Kuzey Kore diğer taraftan Ekonomik ve Askeri yardımlar için SSCB ve Çin'e bel bağladı. GNP'nin yüzde 25'lik bir oranını Askeri Kuvvetlerine harcayan Kuzey Kore, dünyanın en büyük ordularından biri haline geldi.
1983 ve 1994: Kuzey Kore'nin Hedefleri
1983 yılında, Myanmar'da aralarında dört kabine bakanının da bulunduğu 17 kişilik delegasyonu yerleştirmiş oldukları bombanın patlaması sonucunda öldürdüler. Dört yıl sonra Kore Hava Yollarında patlayan bombanın ve 115 kişinin öldüğü olayın suçlularının da Kuzey Koreliler olduğu bildirildi. 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla ve komünist bloğun çözülmesiyle birlikte, Kuzey Kore en büyük ticaret ve yardım kaynaklarından birini yitirmiş oldu. Buna rağmen komşularını alarma sürükleyen ve kaynaklarını askeri programa tüketen yatırımlar yapmaya devam etti. İzole edilmiş ve hızla küçülen ekonomisi ile Kuzey Kore ekonomik bataklığın içine girdi.
Kim Jong İl rejimi (1994 - )
Kim Il Sung'un ölümü
1994 yılında Kim İl Sung'un ölümünden sonra hiçbir kuvvet sarf etmeden iktidara oğlu Kim Jong İl geldi. Kuzey Kore'de toplumsal durum hızlı bir biçimde çöküş yaşamakta idi ve buna da toprağın verimsizliği ve kötü hava şartları da eklenince ekin yetersizliği ve dolayısıyla kıtlık meydana geldi. 1990'lı yıllarda tahminlere göre yaklaşık 2 milyon insan açlıktan hayatlarını kaybettiler, fakat diğer taraftan askeriyeye yapılan harcamalar ve balistik füzelere harcanan paralar da ülke kaynaklarını tüketmeye devam etti. Nevarki 1994 Ekim ayında Kuzey Kore, ABD'den gelecek olan yakıt ve gıda yardımı karşılığında nükleer programını dondurma kararı aldı
1998-2000: Güneş Işığı ve Zirve
Eski muhalif Kim Dae-Jung 1998 yılında ekonomik reformlar, daha geniş demokrasi ve Kuzey Kore ile gönül alıcı siyaset izleyeceği sözlerinden sonra Güney Kore'nin Başkanı olarak seçildi. İzlediği "Güneş ışığı" politikası, Kuzey Kore'nin Japonya adası Honshu üzerine fırlattığı füze ve Haziran 1999 yılında Kuzey ile Güney Kore savaş gemileri arasındaki çatışmaya rağmen yaşamını sürdürdü. Kuzey Kore lideri Kim Jong İl ile Güney Kore lideri Kim in arasında 2000 yılında düzenlenen zirvede yeni Kore siyaset ilişkilerinin sinyallerini verdi. Ağustos ayında, savaş zamanlarında dağılan yüz binlerce ailelerin birbirlerini yeniden görebilmeleri için geçici birleşme meydana gerçekleştirildi. Eylül ayında ise iki ülke lideri, Seul ve Pyongyang arası yeni trenyolu bağlantısını kurulması için anlaşmaya vardılar. Savunma bakanlarının da katıldığı, Bakanlar- arası görüşmeler de gerçekleştirildi.
2002: Örtülü Program Suçlaması
ABD'li bir ziyaret delegesinin açıklamalarına göre Kuzey Koreli yetkililere, ülkelerinin iki adet örtülü nükleer silah programının var olduğunu ortaya çıkararak 1994 yılı zenginleştirilmiş uranyum antlaşmasının çiğnendiğini açıkladılar. Bu açıklamalardan sonra Kuzey Kore yetkilileri bu suçlamaları reddettiler. Kuzey Kore nükleer santrallerinin bulunduğu bölgelerde konuşlandırılmış bulunan gözlemci kameraları ve mühürleri çıkararak, bir aydan da kısa bir zaman zarfından sonra da Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması'ndan çekildi.
2003: (Six-nation talks) Altı Ulus Görüşmeleri
Washington'un bildirisine göre altı-ulus görüşmelerinin nükleer krizin sona erdirilmesi için Pekin'de düzenleneceğini duyurdu. Görüşmelere ABD, Kuzey Kore, Çin, Japonya ve Rusya katılmaktadır. Kuzey Kore yetkilisi ise verdiği demeçte Washington'un Karşılıklı Saldırmazlık Antlaşmasını imzaladığını hatırlatarak, Kuzey Kore'nin Nükleer programını, ABD'nin Pyongyang'a yönelik "düşmanca politikalarının" sona ermemesi takdirinde parçalamayacağını da sözlerine ekledi.
2005: Nükleer Silah İddiaları
2008 yılında ABD ile anlaşması sonucu nükleer reaktörünü kapatan Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti ABD'nin yaptırımları kaldırmaması ve verdiği sözleri gerçekleştirmemesi sebebiyle nükleer çalışmalarına tekrar başladı ve 2009 Mayıs ayında yer altında başarılı bir nükleer deneme yaptığını açıkladı. Nükleer deneyi doğrulayan Rus Savunma Bakanlığı, denemenin 10 ila 20 kilotonluk bir güçte olduğunu ifade etti. Nükleer silah sahibi ülkeler başta ABD, AB, Rusya, Fransa, İngiltere ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin komşuları Japonya ve Güney Kore olayın ardından ayağa kalktı.
Wikileaks belgeleri
Kasım 2010'da Wikileaks tarafından kamuoyuna açıklanan belgelerde, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin en büyük destekçisi konumunda olan Çin Halk Cumhuriyeti yönetiminin Kuzey Kore rejiminin dağılmasını ve Kore Yarımadasının Güney Kore rejiminin yönetiminde birleşmesinden yana olduğu açıklanmıştır.[5]
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Kuzey Kore ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Kaynakça
- ^ "Country Profile: North Korea". Foreign and Commonwealth Office, UK. 2009-06-25. Erişim tarihi: 2010-02-10.
- ^ GDP (official exchange rate), The World Factbook, Central Intelligence Agency, last updated on April 26, 2010; accessed on May 17, 2010. Population data obtained from Total Midyear Population, U.S. Census Bureau, International Data Base, accessed on May 17, 2010. Note: Per capita values were obtained by dividing the GDP (official exchange rate) data by the Population data.
- ^ "Korea, North". The United Nations Human Development Report. 2009). Erişim tarihi: 2009-10-09. Tarih değerini gözden geçirin:
|year=(yardım) - ^ UNFPA (2009-10-01). "한반도 인구 7천400만명 시대 임박". United Nations. Erişim tarihi: 2010-04-14.
- ^ 29 Kasım 2010 tarihli The Guardian haberi (İngilizce) 1 Aralık 2010 tarihinde erişilmiştir
