Galatyalılara Mektup: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Otorite kontrolü şablonu eklendi |
Galatians Through the Centuries kitabının 2013 basımı referans olarak kullandığım için basım yılını 2013 yaptım. Ayrıca sfn'ye sayfa numarası eklendi. Kitabın 66 sayfalık Introduction bölümü, bütün olarak, Galatyalılara Mektup'un nasıl Hristiyan tarihine etkide bulunduğunu anlatıyor. + Musevi şeriatı yerine Yahudi dini hukuku yazdım. |
||
| 1. satır: | 1. satır: | ||
{{Yeni Ahit}} |
{{Yeni Ahit}} |
||
'''Galatyalılara Mektup''' ya da '''Galatyalılar''', [[Yeni Ahit]]’in dokuzuncu kitabıdır. [[Edebî mektup|Mektup]], [[Tarsuslu Pavlus]]’tan [[Galatya]]’daki erken dönem [[Hristiyanlık|Hristiyan]] cemaatlerine yazılmıştır. Mektubun gönderildiği Galatya'nın tam olarak neresi olduğu belirli değildir.<ref name="Britannica">{{ansiklopedi kaynağı |soyadı= |ad= |yazarbağı= |editör= |editör-bağ= |ansiklopedi= Britannica |başlık= Letter of Paul to the Galatians |çeviribaşlık= |url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/223802/The-Letter-of-Paul-to-the-Galatians |erişimtarihi= 2 Şubat 2021 |dil= |basım= |tarih= |yıl= |ay= |yayıncı= |cilt= |yer= |tanıtıcı= |isbn= |oclc= |doi= |sayfalar=|alıntı= |kaynak= }}</ref> Uzmanlar bu Galatya'nın ya Anadolu'nun güneyindeki Roma eyaleti Galatya ya da İç Anadolu'da Keltlerin yaşadığı daha geniş bir bölgenin adı olan Galatya olduğuna ihtimal vermektedirler.{{Sfn | Betz | 1992}} Pavlus, daha çok, birinci yüzyılda [[centil]] Hristiyanlar ve |
'''Galatyalılara Mektup''' ya da '''Galatyalılar''', [[Yeni Ahit]]’in dokuzuncu kitabıdır. [[Edebî mektup|Mektup]], [[Tarsuslu Pavlus]]’tan [[Galatya]]’daki erken dönem [[Hristiyanlık|Hristiyan]] cemaatlerine yazılmıştır. Mektubun gönderildiği Galatya'nın tam olarak neresi olduğu belirli değildir.<ref name="Britannica">{{ansiklopedi kaynağı |soyadı= |ad= |yazarbağı= |editör= |editör-bağ= |ansiklopedi= Britannica |başlık= Letter of Paul to the Galatians |çeviribaşlık= |url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/223802/The-Letter-of-Paul-to-the-Galatians |erişimtarihi= 2 Şubat 2021 |dil= |basım= |tarih= |yıl= |ay= |yayıncı= |cilt= |yer= |tanıtıcı= |isbn= |oclc= |doi= |sayfalar=|alıntı= |kaynak= }}</ref> Uzmanlar bu Galatya'nın ya Anadolu'nun güneyindeki Roma eyaleti Galatya ya da İç Anadolu'da Keltlerin yaşadığı daha geniş bir bölgenin adı olan Galatya olduğuna ihtimal vermektedirler.{{Sfn | Betz | 1992}} Pavlus, daha çok, birinci yüzyılda [[centil]] Hristiyanlar ve Yahudi dînî hukuku arasındaki ilişkiye dair beyanda bulunmaktadır. Pavlus, centil Hristiyanların Yahudi dini hukukuna tabi olmasına, özellikle erkeklerin sünnet olmasına karşı çıkmaktadır. Ona göre, Mesih'in zuhuru ile Yahudi dînî hukuku zorunluluğunu yitirmiştir. Galatyalılara Mektup, Hristiyanlık tarihi, Hristiyanlık ilahiyatının gelişimi ve Pavlus hakkındaki çalışmalara büyük etkide bulunmuştur.{{Sfn|Riches|2013|s=63-65}} Mektuptaki esas tartışma konusu, centillerin Hristiyanlığa geçişinin nasıl olması gerektiği üzerinedir. Konunun bu oluşu, bu mektubun kilise tarihinin oldukça erken bir döneminde yazılmış olduğunu göstermektedir. Bu en erken devirde, Hristiyanların azami çoğunluğu, [[Yahudilik]]ten Hristiyanlığa geçiş yapan [[İsrailoğulları]]ndan oluşuyordu. Tarihçiler, bu topluluğa [[Hristiyan Yahudiler]] adını vermektedirler. Mektubun oldukça erken bir dönemde yazıldığının bir diğer kanıtı, Hristiyan milletinin içinde bir kilise örgütlenmesinin başlamış olduğuna dair bir işaretin yer almamasıdır. Mektubun bu özellikleri, onun Pavlus'un hayatta olduğu devirde yazıldığını göstermektedir.{{Sfn|Holladay|2005|s=463–466}} Pavlus mektubunda İsa'nın gerçek bir havarisi ve öğrencisi olduğunu şiddetle savunur ve bunu yaparken kapsamlı [[otobiyografi]]k bilgiler verir.<ref name="Britannica" /> |
||
==Yazarı ve muhatabı== |
==Yazarı ve muhatabı== |
||
| 13. satır: | 13. satır: | ||
=== Muhatabı === |
=== Muhatabı === |
||
Pavlus’un bu mektubu "Galatya’daki kiliselere" hitap etmektedir (Galatyalılar 1:2). Fakat, bu kiliselerin nerede olduğu bilinmemektedir. Birçok uzmana göre, bu mektupta adı geçen [[Galatya (Roma eyaleti)|Galatya]] ile, Anadolu’daki Roma eyaleti olan ve halkı MÖ 270’lerde bu bölgeye yerleşmiş [[Keltler]]den oluşan, Pavlus’un devrinde de Keltsel kültürü ve dili muhafaza etmiş coğrafi bölge kastedilmektedir. [[Elçilerin İşleri]]’nde Pavlus'un Galatya'ya ve [[Frigya]]'ya seyahatinden bahsedilmektedir (Frigya, Galatya'nın batı komşusu bir bölgedir). Az sayıda uzman, "Galatya" ile kastedilenin, İç Anadolu'nun kuzeyinde yaşayan bir Kelt kavmi olduğu kanaatindedir. Galatyalılar 4’ten kilisenin cemaatinin çoğunlukla centillerden oluştuğu görülebilir. Pavlus'un kendilerinden ayrılmasından sonra bu kiliselere, Pavlus'un öğrettiğinden farklı bir incil vaaz eden, |
Pavlus’un bu mektubu "Galatya’daki kiliselere" hitap etmektedir (Galatyalılar 1:2). Fakat, bu kiliselerin nerede olduğu bilinmemektedir. Birçok uzmana göre, bu mektupta adı geçen [[Galatya (Roma eyaleti)|Galatya]] ile, Anadolu’daki Roma eyaleti olan ve halkı MÖ 270’lerde bu bölgeye yerleşmiş [[Keltler]]den oluşan, Pavlus’un devrinde de Keltsel kültürü ve dili muhafaza etmiş coğrafi bölge kastedilmektedir. [[Elçilerin İşleri]]’nde Pavlus'un Galatya'ya ve [[Frigya]]'ya seyahatinden bahsedilmektedir (Frigya, Galatya'nın batı komşusu bir bölgedir). Az sayıda uzman, "Galatya" ile kastedilenin, İç Anadolu'nun kuzeyinde yaşayan bir Kelt kavmi olduğu kanaatindedir. Galatyalılar 4’ten kilisenin cemaatinin çoğunlukla centillerden oluştuğu görülebilir. Pavlus'un kendilerinden ayrılmasından sonra bu kiliselere, Pavlus'un öğrettiğinden farklı bir incil vaaz eden, Yahudi dînî hukuku ile kurtuluşun gerçekleşebileceğini öğreten kişiler gelmiştir (Galatyalılar 1:1-9). Galatyalıların bu yeni gelenlerin öğretilerine karşı benimseyici bir tavır aldıkları ve bu tavırları üzerine, Pavlus'un onlara bu mektubu yazdığı anlaşılmaktadır. Pavlus, onların yeni gelenleri hoş karşılamalarını, kendisinin sunduğu öğretilerden dönme olarak görmektedir.{{Sfn|Holladay|2005|s=463–466}} |
||
Yahudi dînî hukukunu sunan, Galatya'daki kiliselere bu yeni gelenlerin kimler olduğu günümüzde kesin olarak bilinmemektedir. Uzmanların çoğunluğu tarafından bu kişiler, [[Hristiyan Yahudiler]] olarak kabul edilmektedir. Bu mezhepten olanların savunduğu görüş, Hristiyanlığa ihtida edenlerin [[Tanrı'nın halkı]]ndan sayılmaları için Yahudiliğin dinî kurallarına kısmen ya da tamamen uymaları gerektiğidir (bu yüzden kendilerine [[Yahudileşmeciler]] denir). Mektupta, [[erkek sünneti|erkeklerin sünnet olması]], [[Şabat|Cumartesi]] kurallarına uymak, Yahudiliğin dinî hukuk kurallarına uymak konusunda yaşanan bir uyuşmazlık dikkat çekmektedir. Pavlus'un sözlerinden anlaşıldığı üzere, Yahudileşmeciler, [[İbrahim]]’in sünnet olmuş olmasını delil göstererek, Galatyalıları sünnet olmaya teşvik ettiler. Ayrıca, Pavlus'un bir havari olarak yetkinliğinin olmadığını vurgulayarak, yetkinlik sahibinin [[Yakup (İsa'nın kardeşi)|Yakup]]'un liderliğindeki [[Hristiyanlığın ilk dönem merkezleri#Kudüs|Kudüs kilisesi]] olduğunu savunmuşlardı.{{Sfn|Betz|1992}} |
|||
==== Kuzey Galatya hipotezi ==== |
==== Kuzey Galatya hipotezi ==== |
||
| 40. satır: | 40. satır: | ||
*{{Kitap kaynağı |başlık= Acts–Philemon |soyadı= McDonald |ad= Lee Martin |yazarbağı= |editör1-soyadı= Evans |editör1-ad= Craig |yıl= 2004 |yayıncı= Victor |yer= Colorado Springs, CO |basım= |seri= The Bible Knowledge Background Commentary |isbn= 9780781440066 |sayfa= |sayfalar= |bölüm= |cilt= 2 |alıntı= |kaynak= harv |erişimtarihi= |url= https://books.google.com.tr/books?id=oP3k4TNiDWMC }} |
*{{Kitap kaynağı |başlık= Acts–Philemon |soyadı= McDonald |ad= Lee Martin |yazarbağı= |editör1-soyadı= Evans |editör1-ad= Craig |yıl= 2004 |yayıncı= Victor |yer= Colorado Springs, CO |basım= |seri= The Bible Knowledge Background Commentary |isbn= 9780781440066 |sayfa= |sayfalar= |bölüm= |cilt= 2 |alıntı= |kaynak= harv |erişimtarihi= |url= https://books.google.com.tr/books?id=oP3k4TNiDWMC }} |
||
*{{Kitap kaynağı |başlık= A Textual Commentary on the Greek New Testament |soyadı= Metzger |ad= Bruce M. |yazarbağı= |yıl= 1994|yayıncı= United Bible Societies |yer= |basım= 2. |isbn= 3438060108 |sayfa= |sayfalar=|bölüm= |cilt= |alıntı= |kaynak= harv |erişimtarihi= |url=}} |
*{{Kitap kaynağı |başlık= A Textual Commentary on the Greek New Testament |soyadı= Metzger |ad= Bruce M. |yazarbağı= |yıl= 1994|yayıncı= United Bible Societies |yer= |basım= 2. |isbn= 3438060108 |sayfa= |sayfalar=|bölüm= |cilt= |alıntı= |kaynak= harv |erişimtarihi= |url=}} |
||
*{{Kitap kaynağı |başlık= Galatians Through the Centuries |soyadı= Riches |ad= John |yazarbağı= |yıl= |
*{{Kitap kaynağı |başlık= Galatians Through the Centuries |soyadı= Riches |ad= John |yazarbağı= |yıl= 2013 |yayıncı= Wiley-Blackwell |yer= |isbn= 9780631230847 |sayfa= |sayfalar=|bölüm= |cilt= |alıntı= |kaynak= harv |erişimtarihi= |url=}} |
||
{{s-start}} |
{{s-start}} |
||
Sayfanın 17.39, 16 Şubat 2021 tarihindeki hâli
| Yeni Ahit |
|---|
 |
| İnciller |
| Matta - Markos - Luka - Yuhanna |
| İlk Hristiyanların tarihi |
| Elçilerin İşleri |
| Pavlus'un mektupları |
|
Romalılar · 1. Korintliler |
| Genel (katolik) mektuplar |
|
Yakup · 1. Petrus |
| Kıyamet |
| Vahiy
|
Galatyalılara Mektup ya da Galatyalılar, Yeni Ahit’in dokuzuncu kitabıdır. Mektup, Tarsuslu Pavlus’tan Galatya’daki erken dönem Hristiyan cemaatlerine yazılmıştır. Mektubun gönderildiği Galatya'nın tam olarak neresi olduğu belirli değildir.[1] Uzmanlar bu Galatya'nın ya Anadolu'nun güneyindeki Roma eyaleti Galatya ya da İç Anadolu'da Keltlerin yaşadığı daha geniş bir bölgenin adı olan Galatya olduğuna ihtimal vermektedirler.[2] Pavlus, daha çok, birinci yüzyılda centil Hristiyanlar ve Yahudi dînî hukuku arasındaki ilişkiye dair beyanda bulunmaktadır. Pavlus, centil Hristiyanların Yahudi dini hukukuna tabi olmasına, özellikle erkeklerin sünnet olmasına karşı çıkmaktadır. Ona göre, Mesih'in zuhuru ile Yahudi dînî hukuku zorunluluğunu yitirmiştir. Galatyalılara Mektup, Hristiyanlık tarihi, Hristiyanlık ilahiyatının gelişimi ve Pavlus hakkındaki çalışmalara büyük etkide bulunmuştur.[3] Mektuptaki esas tartışma konusu, centillerin Hristiyanlığa geçişinin nasıl olması gerektiği üzerinedir. Konunun bu oluşu, bu mektubun kilise tarihinin oldukça erken bir döneminde yazılmış olduğunu göstermektedir. Bu en erken devirde, Hristiyanların azami çoğunluğu, Yahudilikten Hristiyanlığa geçiş yapan İsrailoğullarından oluşuyordu. Tarihçiler, bu topluluğa Hristiyan Yahudiler adını vermektedirler. Mektubun oldukça erken bir dönemde yazıldığının bir diğer kanıtı, Hristiyan milletinin içinde bir kilise örgütlenmesinin başlamış olduğuna dair bir işaretin yer almamasıdır. Mektubun bu özellikleri, onun Pavlus'un hayatta olduğu devirde yazıldığını göstermektedir.[4] Pavlus mektubunda İsa'nın gerçek bir havarisi ve öğrencisi olduğunu şiddetle savunur ve bunu yaparken kapsamlı otobiyografik bilgiler verir.[1]
Yazarı ve muhatabı
Kitab-ı Mukaddes'in her kitabında olduğu gibi, bu mektubun orijinal nüshası kayıptır. Uzmanların erişiminin olduğu, mektubun bütün metnini yaklaşık içeren, eldeki en eski nüsha olan Papirüs 46, yaklaşık olarak MS 200 yılına tarihlenmektedir. Bu yaklaşık olarak, orijinal nüshanın yazılışından 150 sene sonradır.[5] Papirüs 46, birkaç yerinden hasarlıdır, bu yüzden metnin bir kısmı kayıptır, ancak kağıdın imalatı, el yazısının gelişim süreci ve metin eleştirisinin yerleşmiş ilkelerinden yola çıkarak, uzmanlarca metindeki hatalar ve farklılıklar tespit edilip, orijinal nüshanın metninin ne olduğu tahmin edilebilmektedir.[6]
Yazarı ve tarihi
Yazarı
Geçmişte, az sayıda uzman, Pavlus'un Galatyalıları yazıp yazmadığını sorgulamıştı. Bu uzmanlardan olarak, Bruno Bauer, Abraham Loman, C. H. Weisse ve Frank R. McGuire zikredilebilir.[7] Günümüzde ise, uzmanlar, Galatyalıların Pavlus'un eseri olduğunda hemfikirdir. Galatyalıların Pavlus'un mektubu olduğuna dair güvenilirliğin delilleri metnin tarzı ve bahsettiği konulardır, bunlar Pavlus'un mektuplarında görülen tarzla ve içerikle uyumludur. George S. Duncan, mektubun sahibinin gerçekten Pavlus olduğunu şu sözlerle ifade etmektedir: "şüpheye yer bırakmıyor... her satırı ile Pavlus'un hakiki bir mektubu olduğunu açığa çıkarıyor".[8] Ayrıca, Pavlus'un Kudüs Konsili'ne dair yaptığı tasvir (Galatyalılar 2:1-10), eğer ikisi de aynı konsilden bahsediyorsa, Elçilerin İşleri 15:2-29'da anlatılan tasvirden farklı bir bakış açısı sunmaktadır.[4]
Tarihi
Uzmanların çoğunluğu, Galatyalıların MS 40'ların sonları ile MS 50'lerin başları arasında kaleme alındığında ortak görüş sahibidir.[9] Bazıları ise mektubun tarihini MS 50-60 civarına tarihlemektedir.[10] Jon Jordan, Galatyalılara Mektup'un tarihinin belirlenmesinde önemli bir hususun, mektubun Kudüs Konsili'ne bir cevap olarak mı yazıldığının, öyle değilse Kudüs Konsili'nin toplanmasına yol açan unsurlardan birisi mi olduğunun tespit edilmesi olduğunu vurgulamaktadır: "Pavlus'un Galatyalılardaki savları Kudüs Konsili'nin neticelerinden birisi midir yoksa Kudüs Konsili'nden önce gerçekleşmiş ve onun meydana gelmesine sebep olan gelişmelerden birisi midir?"[11]
Muhatabı
Pavlus’un bu mektubu "Galatya’daki kiliselere" hitap etmektedir (Galatyalılar 1:2). Fakat, bu kiliselerin nerede olduğu bilinmemektedir. Birçok uzmana göre, bu mektupta adı geçen Galatya ile, Anadolu’daki Roma eyaleti olan ve halkı MÖ 270’lerde bu bölgeye yerleşmiş Keltlerden oluşan, Pavlus’un devrinde de Keltsel kültürü ve dili muhafaza etmiş coğrafi bölge kastedilmektedir. Elçilerin İşleri’nde Pavlus'un Galatya'ya ve Frigya'ya seyahatinden bahsedilmektedir (Frigya, Galatya'nın batı komşusu bir bölgedir). Az sayıda uzman, "Galatya" ile kastedilenin, İç Anadolu'nun kuzeyinde yaşayan bir Kelt kavmi olduğu kanaatindedir. Galatyalılar 4’ten kilisenin cemaatinin çoğunlukla centillerden oluştuğu görülebilir. Pavlus'un kendilerinden ayrılmasından sonra bu kiliselere, Pavlus'un öğrettiğinden farklı bir incil vaaz eden, Yahudi dînî hukuku ile kurtuluşun gerçekleşebileceğini öğreten kişiler gelmiştir (Galatyalılar 1:1-9). Galatyalıların bu yeni gelenlerin öğretilerine karşı benimseyici bir tavır aldıkları ve bu tavırları üzerine, Pavlus'un onlara bu mektubu yazdığı anlaşılmaktadır. Pavlus, onların yeni gelenleri hoş karşılamalarını, kendisinin sunduğu öğretilerden dönme olarak görmektedir.[4]
Yahudi dînî hukukunu sunan, Galatya'daki kiliselere bu yeni gelenlerin kimler olduğu günümüzde kesin olarak bilinmemektedir. Uzmanların çoğunluğu tarafından bu kişiler, Hristiyan Yahudiler olarak kabul edilmektedir. Bu mezhepten olanların savunduğu görüş, Hristiyanlığa ihtida edenlerin Tanrı'nın halkından sayılmaları için Yahudiliğin dinî kurallarına kısmen ya da tamamen uymaları gerektiğidir (bu yüzden kendilerine Yahudileşmeciler denir). Mektupta, erkeklerin sünnet olması, Cumartesi kurallarına uymak, Yahudiliğin dinî hukuk kurallarına uymak konusunda yaşanan bir uyuşmazlık dikkat çekmektedir. Pavlus'un sözlerinden anlaşıldığı üzere, Yahudileşmeciler, İbrahim’in sünnet olmuş olmasını delil göstererek, Galatyalıları sünnet olmaya teşvik ettiler. Ayrıca, Pavlus'un bir havari olarak yetkinliğinin olmadığını vurgulayarak, yetkinlik sahibinin Yakup'un liderliğindeki Kudüs kilisesi olduğunu savunmuşlardı.[2]
Kuzey Galatya hipotezi
Muhatabın Kuzey Galatyalılar olduğunu düşünenlere göre, Pavlus mektubu, Galatya'daki kiliseleri ikinci ziyaretinden hemen sonra yazdı (bkz. Elçilerin İşleri 18:23). Bu görüşe göre, Galatyalılar 2:1-10'da bahsettiği Kudüs yolculuğu, Elçilerin İşleri 15'teki ile aynı Kudüs ziyaretidir ve Galatyalılar 2'de geçmişte kalan bir hatıra olarak bahsedilmektedir. Mektup ayrıca, Kudüs Konsili'nden sonra yazılmış görünmektedir. Bu mektup ile Romalılara Mektup'un benzerlikleri, bu iki mektubun, MS 56-57 civarında Makedonya'da kaleme alındıkları kanaatine yol açmıştır.[12][not 1] Galatyalılar 1:6'da geçen "çabuk" (ya da "kısa zamanda") kelimesi, bu yorumlamada kelimesi kelimesine kastedilmiş olarak anlaşılmaktadır.[12] John P. Meier, Galatyalılara Mektup'un MS 50'lerin ortalarında ya da sonlarında, Antakya'da yaşanan anlaşmazlıktan birkaç sene sonra yazıldığını savunur.[13] Kitab-ı Mukaddes uzmanı Helmut Koester da Kuzey Galatya hipotezine destek vermektedir. Koester'e göre, Galatya'daki kiliselerden kastedilen, Kuzey Galatya'daki Ankyra, Pessinus ve Gordium şehirleridir.[14]
Güney Galatya hipotezi
Güney Galatya hipotezine göre Pavlus, Galatyalılara Mektup'u Birinci Kudüs Konsili'nden önce, muhtemelen konsile doğru yolculuğunun bir yerinde yazdı. Muhtemelen bu kiliseleri, Kudüs'ü Hristiyan olarak ilk ziyaret edişinden hemen sonra Tarsus'ta iken (Tarsus, Kilikya'da olup Güney Galatya'ya yakın bir şehirdir).[not 2] ya da misyonerlik seyahatlerinin ilkinde Galatya'dan geçerken kurmuştu.
Notlar
Kaynakça
- ^ a b "Letter of Paul to the Galatians". Britannica. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021.
- ^ a b Betz 1992.
- ^ Riches 2013, s. 63-65.
- ^ a b c Holladay 2005, s. 463–466.
- ^ Ehrman 2005, s. 60.
- ^ Metzger 1994, s. 1-16.
- ^ Longenecker 2015, s. lviii.
- ^ Duncan 1934, s. xviii.
- ^ Coogan, Michael D., (Ed.) (2010). The New Oxford Annotated Bible (4. bas.). New York: Oxford University Press. s. 2041.
- ^ "Galatians". Early Christian Writings.
- ^ Jordan 2016, s. 20.
- ^ a b McDonald 2004, s. 462.
- ^ Brown & Meier 1983, s. 113.
- ^ Koester 2000, s. 114.
Bibliyografya
- Betz, Hans Dieter (1992). "Epistle to the Galatians". Freedman, David Noel (Ed.). The Anchor Bible Dictionary. Yale University Press. ISBN 9780300140811.
- Brown, Raymond E.; Meier, John P. (1983). Antioch & Rome: New Testament Cradles of Catholic Christianity. New York: Paulist Press. ISBN 9780809125326.
- Duncan, George S. (1934). The Epistle of Paul to the Galatians. Londra: Hodder & Stoughton.
- Ehrman, Bart D. (2005). Misquoting Jesus: The Story Behind Who Changed the Bible and Why. San Francisco: HarperCollins. ISBN 0060738170.
- Holladay, Carl R. (2005). A Critical Introduction to the New Testament. Nashville, Tennessee: Abingdon Press. ISBN 9780687085699.
- Jordan, Jon R. (2016). From Law to Logos : Reading St. Paul's Epistle to the Galatians. Eugene, Oregon: Wipf & Stock. ISBN 9781498289719.
- Koester, Helmut (2000). Introduction to the New Testament. 2. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 3110146932.
- Longenecker, Richard (2015). Galatians. Zondervan. ISBN 9780310521945.
- McDonald, Lee Martin (2004). Evans, Craig (Ed.). Acts–Philemon. The Bible Knowledge Background Commentary. 2. Colorado Springs, CO: Victor. ISBN 9780781440066.
- Metzger, Bruce M. (1994). A Textual Commentary on the Greek New Testament (2. bas.). United Bible Societies. ISBN 3438060108.
- Riches, John (2013). Galatians Through the Centuries. Wiley-Blackwell. ISBN 9780631230847.
Galatyalılara Mektup
| ||
| Önce gelen 2. Korintliler |
Kitab-ı Mukaddes kanonu | Sonra gelen Efesliler |
