Altay dilleri: Revizyonlar arasındaki fark

Altay
Altay
Coğrafi dağılım	Doğu, Kuzey, Orta, Batı Asya ve Doğu Avrupa
Sınıflandırma	Altay
Alt bölümler	Türk; Moğol; Tunguz; Kore (tartışmalı); Japon (tartışmalı);
ISO 639-2 / 5	tut
	Altay dillerinin Avrasya üzerinde yayılımı. Kesik çizgili olan Japonca ve Korece dışında kalan yeşil alan Moğolistan dışında Türk dillerinin yayılımıdır.

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 06.27, 3 Haziran 2014 tarihindeki hâli

Altay dilleri Avrupa'dan, Orta Doğu'ya ve Orta Asya'dan Uzak Doğu'ya kadar uzanan büyük bir coğrafyada konuşulan dilleri kapsayan bir dil ailesidir. Altay dillerinde Türk dilleri, Moğol, Tunguz, Japon ve Kore dilleri bulunur.

Estonca, Fince ve Macarca gibi Ural dilleri de bahsi geçen Altay dillerinin uzaktan akrabalarıdır.^[1]

Ortak özellikleri

1. Bu gruptaki dillerin hepsi yapı yönüyle eklemeli dildir.

2. Ön ekler (artikeller) yoktur.

3. Kelime türetme ve çekim son eklerle yapılırken köklerde değişme olmaz. Eklerdeki zenginlik ve çeşitlilik dikkat çekicidir.

4. Söz diziminde yardımcı unsurlar (tamlayanlar, belirtenler) önce, asıl unsurlar (tamlananlar, belirtilenler) sonra gelir: insanlık hâli, sözün doğrusu. Mustafa, türkü söylerken kendinden geçiyordu.

Sıfatlar isimlerden önce kullanılır. yeşil ördek, anlayışlı öğrenci, kahraman ordu. Sayı bildiren kelimelerden sonra çokluk eki kullanılmaz:, beş kardeş, üç kafadar, bin konut.

Cümleler, cümleyi oluşturan unsurların ilgisi bakımından, gelişmekte olan düşüncelerin akla geliş sırasına göre değil, tamamlanmış bir düşüncenin düzenli bir hiyerarşisi şeklinde kurulur.

5. Bu dillerde gramatik cinsiyet yoktur. Bu sebeple cümlelerde cinsiyet farkından kaynaklanan değişiklik yapılmaz: Müdür – müdire, memur – memure, Hâlit – Hâlide; he – she gibi.

6. Soru eki vardır.

7. Aynı şekilden kaynaklandığı saptanan ortak ekler vardır. Türkçe ile Moğolca arasında bu ortaklık daha belirgindir.

8. Altay dilleri ses özeliklerine göre karşılaştırıldığı zaman birtakım ortaklıklar görülmektedir. Bunlardan en belirgin olanı, ünlü uyumudur. Kelime başında l, r ve ñ ünsüzlerinin bulunmaması diğer bir ortaklıktır.

Altay dil ailesinin kolları şöyledir:

Türk dilleri

Moğol dilleri
Tungus Dilleri
- Kuzey Tunguz Dilleri
  - Güneybatı Tunguz Dilleri
  - Güneydoğu Tunguz Dilleri
Japonca^[A]
Korece^[A]

Türk dilleri ve Moğol dillerinin ayrılışı tezi

Çok desteklenen tezlerden birisi Türkçenin Moğol dilleriyle yakından ilişkisi olduğudur. İki dildeki sözcüklerin ve gramerin birbirine yakınlığı bu iki dilin Altay Dil Ailesine birlikte alınmasını sağlamıştır. Tarihsel açıdan da Türk ve Moğolların birbirlerine yakınlığı göz önüne alındığında iki dilin birbirine benzer olması kaçınılmazdır. Fakat, Altay Dil Ailesinin tanınmasına karşı çıkan dilbilimcileri de, savunanlar kadar çoktur. Bu dil bilimciler Türkçe ve Moğolca'nın benzerliğinin tarih boyunca birlikte yaşama ve birbirini etkileme sonucu olduğunu savunmaktadılar.^{[kaynak belirtilmeli]}

y	j	c	c
Türkiye Türkçesi	Kazakça	Kırgızca	Moğolca
ışık < yışık	jarık	carık	cula
yakışmak	jarasuv	caro	coqı-
yalamak	jalav	jalbarınuv	calbaru	calbarı-
yaymak	jayuv	cayu	cada-
yarım	jartı	carım	cağurma
yasak	-	-	casag
yazmak	jazuv	cazu	cıru-

y	j	c	c
Türkiye Türkçesi	Kazakça	Kırgızca	Moğolca
yeğen	jiyen	ece-	cige
yele	jal	cal	calağa
yığmak	jıyuv	cıyu	coğu-
yıl	jıl	cıl	cıl
yoğurmak	-	curu	cığura-
yol	jol	col	col
yolmak	juluv	culû	culğa-
yular	-	-	cıluğa
yürek	jürek	cürök	cirüke
yürümek	jürüv	cürü	corı-
yüzmek	jüzüv	süzü	cisü

Eksi işaretli hücreler dilde başka kökenli bir kelime kullanıldığı anlamındadır
q harfi kelleden çıkan bir k olarak seslendirilinir
Türkiye Türkçesi b'leri genellikle v'ye dönüştürür
r ve l sesleri birbirlerine çok yakınlardır, dünyanın bütün dil ailelerinde l --> r değişimi ve tersi olmuştur

Moğolcadaki n sesleri Türkçede karşılığı c'dir ve yukardaki tabloda "yazmak" örneğinde de gördüğümüz gibi r seslerinin de z'dir , örnek:

Türkiye Türkçesi	Kazakça	Kırgızca	Moğolca
yaş	jas	caş	nasu
yılışık	jağınğan	casaker	nılçağay
yosun	-	-	nogugan < *nogusun
yumruk ( < *yum-duruk )	jumırık	-	nıdurğa
yüz	jüz	cüz	nigur
az	az	az	aray
kazmak	kazuv	kazu	qaru-
kuzu	kozı	kozu	qurağa
sızmak	sızdav	sızılıp	sırı-
öz	öz	öz	ör

Bu r -> z değişimi Türkçenin içinde de birçok sözcükde gerçekleşmiştir. Örneğin "göz" kelimesi "görmek"ten türemiştir.

Tabii ki bundan ötürü Türkçe ve Moğolca arasında bin yıllardır büyük ses değişimine uğramamış kelimeler de mevcuttur.

Moğolca ve Türkçe arası göze çarpan gramer benzerlikler yoğundur, bu sadece cümle kuruluşunun benzerliğinle bitmiyor, birçok Türkçeden tanıdık ekler de kullanılır. Örnekler:

Türkiye Türkçesi	Moğolca
davar	mal
davar-ın	mal-iin
davar-da	mal-d
davar-ı	mal-iig

Türkçe ve Moğolca arası zamir benzerlikleri:

Türkiye Türkçesi	Kazakça	Kırgızca	Uygurca	Moğolca
ben	men	men	men	bi
biz	biz	şi-bege	biz	bid

Büküm hâlde:

Türkiye Türkçesi	Moğolca
ben-i	namaig

Türk Dilleri ve Japoncanın Birbirinden Ayrılışı Tezi

Bugün hâlen daha Japoncanın bir Altay dili olduğu Moğolca ve diğer Türk dilleri gibi kesinlik kazanmamıştır. Bazı dilbilimcilere göre Japonca, Korecenin en eski lehçesinden türemiştir; ancak ağır basan görüş Altay kökenli olduğudur. İki dil grubu arasında ekler, takılar, eylemler, çekimleri, tümce yapısı ve söz diziminde birebir koşutluk görüӀür.

Türkçe	Japonca
Kyotonun	Kyotono (京都の)
Ankara'ya gitti	Ankara e itta　(アンカラへいった)
imiş	imas (います)
kara	kuray (暗い)
alaca	akasa (赤さ)
içi	uçi (内)
kırar	kireru (きれる)
sonra da	sore de (それで)
ara	ada (島)
yukarı	agaru (上がる)
giy	gi (着)
gelip yapıp açıp gitti	kite yatte akete itta (きてやってあけていった)
taksi-de	takuşi-de (タクシで)
ne-dir ki ?	nan des ka ? (何ですか？)
yemez	tabenay (食べない)
su	mizu (水)
iyi	ii (良い)

^[2]

Ayrıca bakınız

Notlar

A. ^ Japonca ve Korecenin Altay dilleri oluşu konusunda bilimsel camiada günümüzde de bazı ihtilaflar vardır. Birçok çalışmada bu iki dilin Altay dilleri ile ortaklıkları gösterilmiş olsa da, bazı çalışmalarda henüz tam kabul görmediği belirtilmelidir.

Kaynakça

^ Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım, İstanbul 2002, s.9.
^ Oktay Sinanoğlu, Bye Bye Türkçe, s. 228-249.

Altay dilleri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Şablon:Link KM

[1] Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım, İstanbul 2002, s.9.

[2] Oktay Sinanoğlu, Bye Bye Türkçe, s. 228-249.

[1]

[A]

[2]

@@ 18. satır: / 18. satır: @@
 [[Dosya:Linguistic map of the Altaic, Turkic and Uralic languages (tr).png|thumb|400px|Altay, Türk ve Ural dilleri haritası]]
-'''Altay dilleri''' [[Avrupa]]'dan, [[Orta Doğu]]'ya ve [[Orta Asya]]'dan [[Uzak Doğu]]'ya kadar uzanan büyük bir coğrafyada konuşulan dilleri kapsayan bir dil ailesidir. Altay dillerinde [[Türk dilleri]], [[Moğollar|Moğol]], [[Tunguz]], [[Japon]] ve [[Kore]] dilleri bulunur.
+'''Altay dilleri''' [[Avrupa]]'dan, [[Orta Doğu]]'ya ve [[Orta Asya]]'dan [[Uzak Doğu]]'ya kadar uzanan büyük bir coğrafyada konuşulan dilleri kapsayan bir dil ailesidir. Altay dillerinde [[Türk dilleri]], [[Moğollar|Moğol]], [[Tunguzca|Tunguz]], [[Japonca|Japon]] ve [[Korece|Kore]] dilleri bulunur.
 [[Estonca]], [[Fince]] ve [[Macarca]] gibi [[Ural dilleri]] de bahsi geçen Altay dillerinin uzaktan akrabalarıdır.<ref>Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım, İstanbul 2002, s.9.</ref>