Zupaysaurus
| Zupaysaurus | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Kafatası | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| †Zupaysaurus rougieri Arcucci & Coria 2003 | |||||||||||||||||
Zupaysaurus, şimdiki Arjantin'de Geç Triyas'ın Noriyen evresinde yaşamış, erken dönem theropod dinozorların soyu tükenmiş bir cinsidir. Zupaysaurus fosilleri, kuzeybatı Arjantin'deki Ischigualasto-Villa Unión Havzası'ndaki Los Colorados Formasyonu'nda bulundu. Henüz tam bir iskelet keşfedilmemiş olsa da, Zupaysaurus 4 metreye (13 ft) kadar uzunluğa sahip iki ayaklı bir yırtıcı olarak kabul edilebilir. Burnu boyunca uzanan iki paralel tepesi olabilir.
Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]
Mayıs 1997'de Guillermo Rougier'in mürettebatından Santiago Reuil ("Vultur") tarafından keşfedilen, daha sonra Arcucci ve Coria tarafından tanımlanmış ve 2003 yılında yayınlanmıştır. Zupaysaurus adı, "şeytan" anlamına gelen Quechua kelimesi supay ve Yunanca "kertenkele" anlamına gelen sauros'dan türetilmiştir ve "şeytan kertenkelesi" anlamına gelir. İnka mitolojisinde, supay hem ölüm tanrısı hem de İnka yeraltı dünyası olan ukhu pacha'nın hükümdarıydı. Tip türü, holotip (orijinal örnek) PULR-076'yı keşfeden ve toplayan keşif gezisine liderlik eden bilim adamı Guillermo Rougier'in onuruna Z. rougieri olarak adlandırıldı. Zupaysaurus ilk olarak 2003 yılında Arjantinli paleontologlar Andrea Arcucci ve Rodolfo Coria tarafından bilimsel dergi Ameghiniana'da tanımlanmış ve isimlendirilmiştir.[1]
Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]
Zupaysaurus orta büyüklükte bir theropoddu. Örnek, yaklaşık 450 mm uzunluğunda olan ve burnundan kuyruğunun ucuna kadar vücut uzunluğunun yaklaşık 4 metre olduğunu gösteren yetişkin bir kafatası idi. 2010'da Gregory S. Paul, Zupaysaurus için, 6 metre uzunluk ve 250 kg ağırlık verdi.[2] 2016 yılında 4.2 metre ve 70 kg tahmini ile, çok daha küçük bir boyut verildi.[3] Tüm theropodlar gibi, Zupaysaurus da sadece arka ayakları üzerinde yürüdü ve ön ayaklarını avını kavramak için serbest bıraktı. Bulunan boyun kemiklerinin uzunluğu, bu cinsin oldukça uzun bir boyuna sahip olduğunu düşündürmektedir. Coelophysoidler gibi, Zupaysaurus'un burnunda üst çenenin premaksiller ve maksiller kemikleri arasında bir bükülme vardır. Zupaysaurus'un 24 dişe sahip olduğu ve alt çenede intermandibular menteşe bulunduğu tahmin edilmektedir.[1] Zupaysaurus'un sadece bir örneği bilim camiası tarafından bilinmektedir. Holotip numunesi, çok iyi korunmuş, neredeyse eksiksiz bir kafatası, sağ omuz kuşağı, sağ alt bacak ve ayak bileği ve boyun, sırt ve kalçalardan on iki omurdan oluşan PULR-076 olarak adlandırıldı. Aynı sitede bulunan daha küçük bir bireyin ek materyali Zupaysaurus'a ait olabilir veya olmayabilir. Zupaysaurus'un başlangıçta tarif edildiği gibi, kafa, Dilophosaurus ve Coelophysis kayentakatae gibi theropodlara benzer şekilde, kafatasının üstünde iki ince paralel tepe taşıyordu. Bu tepelerin, gözyaşı kemiklerini de içeren diğer birçok theropodların aksine, yalnızca burun kemikleri tarafından oluşturulduğu düşünülmektedir. Kafatasındaki armalar, theropodlar arasında yaygındı ve türler veya cinsiyet tanıma gibi iletişim amaçları için kullanılmış olabilir.[4] Bununla birlikte, kafatasının daha yakın tarihli analizi, Zupaysaurus'ta bu tepelerin varlığına dair şüphe uyandırdı. Yakın tarihli bir konferansta sunulan yayınlanmamış bir özet, başlangıçta tepe olarak tanımlanan yapıların aslında fosilleşme sürecinde yukarı doğru yer değiştiren gözyaşı kemikleri olduğunu gösterdi.
Diğer kranyal süslemeler, kafatasının üstünde yanal olarak çıkıntı yapan lakrimal bir çıkıntıyı içeriyordu.
Tanı, bir organizmanın (veya grubun) onu diğer tüm organizmalardan toplu olarak ayıran anatomik özelliklerinin bir ifadesidir. Tanıdaki özelliklerin tümü olmasa da bazıları aynı zamanda otopomorflardır. Bir otopomorfi, belirli bir organizma veya gruba özgü olan ayırt edici bir anatomik özelliktir. Ezcurra (2006) ve Ezcurra ve Novas'a (2006) göre, Zupaysaurus aşağıdaki özelliklere göre ayırt edilebilir: maksiller fenestra antorbital fossa içindedir (Ezcurra, 2006'ya göre), lakrimalin rostral süreci ventral olarak eğridir (Ezcurra, 2006'ya göre), skuamosalın ventral süreci bükülür (Ezcurra, 2006'ya göre), skuamozal ve kuadratojugal arasında geniş temas (Ezcurra, 2006'ya göre). Maksiller-jugal ventral kenar, lateral görünümde geniş bir açıyı tanımlar (Ezcurra ve Novas, 2006'ya göre), maksillanın yükselen sürecinin dorsal kenarındaki bir çentik, lakrimalin yatay ramusu ile ilgili olarak çatallı üzerinde rostral olarak sivrilir. maksillanın yükselen sürecinin kaudal ucu; (Ezcurra ve Novas, 2006'ya göre), oldukça pnömatize bir antorbital girintiye sahip bir lakrimal (Ezcurra ve Novas, 2006'ya göre), mandibulanın kısa ve kare şeklinde bir retroartiküler süreci (Ezcurra ve Novas, 2006'ya göre), cnemial kret zayıf gelişmiştir (Ezcurra ve Novas, 2006'ya göre).
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Zupaysaurus, kafatası, diş yapısı ve arka uzuvlarının çeşitli özellikleri nedeniyle bilinen en eski tetanuran theropod olarak sınıflandırıldı. Bununla birlikte, daha bazal theropodlara özgü bazı özellikler orijinal yazarlar tarafından da not edilmiştir.[1] Carano (2005), Tykoski (2005) ve Ezcurra ve Novas (2005) tarafından yapılan analizler, Zupaysaurus'u, Segisaurus ve muhtemelen Liliensternus ile ilişkili bir coelophysoid olarak sınıflandırmıştır, ancak Coelophysis'ten daha bazaldir.[5][6] Yates (2006), Zupaysaurus'un Dilophosaurus ve Dracovenator ile bir grup oluşturduğunu ve onu monofiletik bir Dilophosauridae'ye yerleştirdiğini buldu.[7] Ancak daha sonraki çalışmalar, Zupaysaurus'un dilophosauridler, ceratosaurlar ve tetanuranları içeren bir klad için bir kardeş takson olduğunu buldu.[8][9]
Aşağıda Sues ve diğerleri (2011) tarafından yürütülen filogenetik analize dayanan bir kladogram bulunmaktadır:[10]
| Theropoda |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Paleoekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Zupaysaurus, Arjantin'deki La Rioja eyaletinin Los Colorados Formasyonu içindeki "Quebrada de los Jachaleros" mevkiinde kırmızı silisiklastik çökellerde keşfedildi. Bu oluşum, yaklaşık 228 ila 208 milyon yıl önce, Geç Triyas döneminin Norian aşamasına kadar manyetostratigrafi ile gösterilmiştir.[11] ancak aynı zamanda yaklaşık 208 ila 201 milyon yıl önce olan biraz daha genç Rhaetian aşamasına da atanmıştır.[12] Bu cinse atanan her iki örnek de Arjantin, La Rioja'daki La Rioja Ulusal Üniversitesi koleksiyonunda yer almaktadır.[1]
Los Colorados Formasyonu eski bir taşkın yatağı olarak yorumlandı ve hepsi Zupaysaurus ile aynı paleoortamı paylaşan çeşitli erken sauropodomorf dinozorlara (Riojasaurus, Coloradisaurus ve Lessemsaurus dahil) ev sahipliği yaptı.[11] Şu anda bilinen tetrapod türlerinin %43'ü olan dinozorların hakim olduğu bilinen en eski fauna topluluklarından biri olarak kabul edilmektedir. Bu bölgede yaşayan dinozor olmayanlar arasında pseudosuchianlar, Cynodontia gibi therapsidler, diğer erken sürüngenler ve olası arkozorlar vardı.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d Arcucci, A.B. & Coria R.A. 2003. A new Triassic carnivorous dinosaur from Argentina. Ameghiniana 40(2):217-228.
- ^ The Princeton Field Guide to Dinosaurs. New Jersey: Princeton University Press. 2010. ss. 75.
- ^ Récords y curiosidades de los dinosaurios Terópodos y otros dinosauromorfos. İspanya: Larousse. 2016. s. 253.
- ^ Currie, P.J. & Zhao X. 1993. A new carnosaur (Dinosauria, Theropoda) from the Jurassic of Xinjiang, People's Republic of China. Canadian Journal of Earth Sciences 30: 2037-2081.
- ^ Carrano, M.T., Hutchinson, J.R., & Sampson, S.D. 2005. New information on Segisaurus halli, a small theropod dinosaur from the Early Jurassic of Arizona. Journal of Vertebrate Paleontology 25(4): 835-849.
- ^ Tykoski, 2005. Anatomy, ontogeny and phylogeny of coelophysoid theropods. PhD Dissertation. University of Texas at Austin. 553 pp.
- ^ Yates, A.M., 2006 (for 2005). "A new theropod dinosaur from the Early Jurassic of South Africa and its implications for the early evolution of theropods." Palaeontologia Africana, 41: 105-122.
- ^ Smith N.D., Makovicky P. J., Hammer W. R. & Currie P. J. 2007 Osteology of Cryolophosaurus ellioti (Dinosauria: Theropoda) from the Early Jurassic of Antarctica and implications for early theropod evolution. Zool. J. Linn. Soc. 151, 377–421.
- ^ Nesbitt, S. J., Smith, N. D., Irmis, R. B., Turner, A. H., Downs, A., & M. A. Norell. 2009. A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs. Science 326:1530-1533.
- ^ Hans-Dieter Sues, Sterling J. Nesbitt, David S. Berman and Amy C. Henrici (2011). "A late-surviving basal theropod dinosaur from the latest Triassic of North America". Proceedings of the Royal Society B 278 (1723): 3459–3464
- ^ a b Weishampel, D.B., Barrett, P.M., Coria, R.A., Le Loueff, J., Xu X., Zhao X., Sahni, A., Gomani, E.M.P., & Noto, C.R. 2004. Dinosaur distribution. In: Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (Eds.). The Dinosauria (2nd Edition). Berkeley: University of California Press. Pp. 517-606.
- ^ Heckert, A.B. & Lucas, S.G. 1998. Global correlation of the Triassic theropod record. Gaia 15: 63-74. [not printed until 2000]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Theropod Veritabanında Zupaysaurus girişi.