Ordovisiyen

Ordovisiyen
	485.4 ± 1.9 – 443.8 ± 1.5 myö PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Kronoloji
←	İlk kara bitkisi sporları
←	Ordovisiyen göktaşı olayı
	2021 itibariyla Ordovisiyen'in Uluslararası Stratigrafi Komisyonu'na göre alt bölümleri.; Dikey eksen ölçeği: milyon yıl önce.;
Etimoloji
Onaylanmış isim	1960
Kullanım bilgisi
Gök cismi	Dünya
Bölgesel kullanım	Küresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesi	ICS Zaman Cetveli
Tanım
İlk öneren	Charles Lapworth, 1879
Zaman aralığının resmîyeti	Resmî
Alt sınırını belirleyen	Bir konodont olan Iapetognathus fluctivagus'un ilk ortaya çıkışı.
Alt sınır KSKN	Greenpoint kesiti, Green Point, Newfoundland, Kanada; 49°40′58″N 57°57′55″W / 49.6829°K 57.9653°B
KSKN onayı	2000
Üst sınırını belirleyen	Bir graptolit olan Akidograptus ascensus'un ilk ortaya çıkışı.
Üst sınır KSKN	Dob's Linn, Moffat, Birleşik Krallık; 55°26′24″N 3°16′12″W / 55.4400°K 3.2700°B
KSKN onayı	1984
Atmosfer ve iklim verileri
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliği	Deniz seviyeleri 180 metrede seyreder. Caradoc'ta 220 metreye yükselirken, Ordovisiyen sonu buzullaşmalarıyla keskin bir şekilde 140 metreye düşer.

Ordovisyen Dönem, Paleozoik zamanın ikinci alt bölümü olarak Ordovisyen kayaç sistemlerinin oluştuğu jeolojik zaman dilimidir. Günümüzden 485.4 milyon yıl önce başlayıp 443.8 milyon yıl önce sona erdiği kabul edilir.

Geç Ordovisyen Dönemi, Liberty Oluşumu, Ceasar Creek Park, Ohio, ABD.

Kambriyende büyük çoğunluğu güney yarıkürede toplanmış olan kıtalar, Ordovisyen’de iki farklı yönde hareket etmişlerdir. En büyük kıta olan Gondvana, güney kutbuna doğru kayarken diğer üç kıta da kuzeye, ekvator bölgesine ilerleyerek birbirlerine yaklaşmışlardır. Dönem boyunca deniz seviyesinin defalarca yükselip alçalmasıyla bu kıtalar sıklıkla denizlerin baskınına uğramışlardır.

Tüm dönem boyunca iklim ılıman ve yağışlıdır, geniş alanlarda sığ denizler bulunmaktadır. Bütün bu koşullar türlerin farklı çevresel koşullara farklı şekillerde uyum sağlamasına olanak vermiştir. Böylece pek çok alt tür ortaya çıkmış ve gelişme olanağı bulmuştur. "Uyumsal Açılım” olarak tanımlanan bu tür çeşitlenmesinin en belirgin olarak yaşandığı dönem Ordovisyen dönemdir. Deniz omurgasızlarında ve tek hücreli ya da plankton türü canlılarda görülen bu büyük çeşitlenme "'Ordovisyen uyumsal açılımı'" olarak bilinir.

Bu dönemde ortaya çıkan yeni grupların başlıcaları Midyeler, yosun hayvancıkları, mercanlarla derisi dikenlilerden denizlaleleri, denizkestaneleri ve denizyıldızlarıdır. Tek hücreli ve plankton türü küçük canlı türlerinin okyanuslara hızla yayılması sonucunda, deniz suyunu süzerek beslenme tarzı da keşfedilmiş oldu. Sığ denizlerde geniş alanları kaplayan resifler ortaya çıkmasında bu türlerin de belirgin etkisi olmuştur.

Kambriyen’de yaygın olmayan dallı bacaklılar, uyumsal açılım sırasında yaygınlaşarak Paleozoik’in geri kalanı boyunca en yaygın gruplardan biri oldu.

En parlak dönemlerini Kambriyen’in sonlarında yaşamış olan üç loblular, Kambriyen yok oluşlarından fazlasıyla etkilenmişti. Ancak Ordovisyen uyumsal açılımında, Kambriyende yok olan canlılardan boşalan yaşama ortamlarına da yerleşerek çeşitlendiler. Ordovisyen’de de oldukça yaygın olan üç loblular Kambriyen'deki atalarından oldukça farklı biçimler kazandı. Pek çoğu diken ve boğum gibi yapılar geliştirirken, bazıları vücut segmentlerini birleştirdi. Farklı ortamlara uyumun sonucu olarak kimisi devasa gözlere sahip olurken, bazıları gözlerini tamamen kaybetti, kimisi çamur eşeleyici yaşam tarzına uygun olarak küreği andıran burunlar geliştirdi.

Ökaryotik yaşamın hem heterotrof hem de ototrof üyeleri karaya ilk kez Ordovisyen’de çıktı. Hayvanların karaya çıktıklarına dair ilk kanıtlar onların bir zamanlar kumsal olan bir bölgede dolaşırken bıraktıkları ayak izlerinin fosilidir.

Ordovisyen’in sonlarına doğru, Gondvana’nın güney kutbuna doğru hareketi, ekvator bölgesinden güney kutbuna yönelen sıcak su akıntılarını engellenmiştir. Güney kutbunu daha ılıman hale getiren bu yüzey akıntıları olmayınca güney kutbunda geniş alanlarda yüzlerce metre kalınlığında buzullar oluşmuştur. Bu buzlanma bir yandan tüm gezegenin iklimini sertleştirirken diğer yandan da önemli miktarda suyu, buz olarak bağlamış ve deniz seviyelerinin düşmesine neden olmuştur.

Sığ denizlerin çekilmesiyle bu sularda yaşayan pek çok canlı türü yok olmuştur. Muhtemelen bir bölümü de kara yaşamına uyum sağlamakda başarılı olmuşlardır. Özellikle ılıman denizlerde, başta resiflerde olmak üzere pek çok tür yok olmuştur.

Yok oluş ilk olarak, planktonlar, derisi dikenliler, üç loblular ve zırhlı balıklar gibi tropikal türleri etkiledi. Ardından mercan ve dallı bacaklılar etkisi altına aldı. Ilıman denizlere uyum sağlamış olan yeşil algler de yok oluştan etkilendi. Bu yok oluşun sonunda dallı bacaklılara ve yosun hayvancıklarına ait türlerin neredeyse yarısı yok olmuştur.

Cystaster stellatus, Corynotrypa
Trypanites
Petroxestes
Bryozoa
Brachiopoda, Bryozoa
Platystrophia ponderosa
Echinosphaerites
Prasopora
Brachiopoda, Bryozoa
The heliolitid coral Protaraea richmondensis
Zygospira modesta
Amplexograptus

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

https://web.archive.org/web/20060707231756/http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/Fanerozoik/Paleozoik/Ordovisyen/index.htm

^ Wellman, C.H.; Gray, J. (2000). "The microfossil record of early land plants". Phil. Trans. R. Soc. B. 355 (1398): 717–732. doi:10.1098/rstb.2000.0612. PMC 1692785 $2. PMID 10905606.
^ Korochantseva, Ekaterina; Trieloff, Mario; Lorenz, Cyrill; Buykin, Alexey; Ivanova, Marina; Schwarz, Winfried; Hopp, Jens; Jessberger, Elmar (2007). "L-chondrite asteroid breakup tied to Ordovician meteorite shower by multiple isochron 40 Ar- 39 Ar dating". Meteoritics & Planetary Science. 42 (1): 113–130. Bibcode:2007M&PS...42..113K. doi:10.1111/j.1945-5100.2007.tb00221.x.
^ Lindskog, A.; Costa, M. M.; Rasmussen, C.M.Ø.; Connelly, J. N.; Eriksson, M. E. (2017-01-24). "Refined Ordovician timescale reveals no link between asteroid breakup and biodiversification". Nature Communications (İngilizce). 8: 14066. doi:10.1038/ncomms14066. ISSN 2041-1723. PMC 5286199 $2. PMID 28117834. It has been suggested that the Middle Ordovician meteorite bombardment played a crucial role in the Great Ordovician Biodiversification Event, but this study shows that the two phenomena were unrelated
^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu.
^ Cooper, Roger; Nowlan, Godfrey; Williams, S. H. (March 2001). "Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System" (PDF). Episodes. 24 (1): 19-28. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. Geçersiz |doi-access=free (yardım)
^ Lucas, Sepncer (6 Kasım 2018). "The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review". Frontiers in Earth Science. 6: 191. Bibcode:2018FrEaS...6..191L. doi:10.3389/feart.2018.00191. Geçersiz |doi-access=free (yardım)
^ Holland, C. (June 1985). "Series and Stages of the Silurian System" (PDF). Episodes. 8 (2): 101-103. doi:10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005. 19 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2020. Geçersiz |doi-access=free (yardım)
^ Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-68. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Jeolojik devirler

Öncesinde gelen Proterozoyik Üst Zaman	Fanerozoyik Üst Zaman
	Paleozoyik Zaman						Mezozoyik Zaman			Senozoyik Zaman
	Kambriyen	Ordovisiyen	Silüriyen	Devoniyen	Karbonifer	Permiyen	Triyas	Jura	Kretase	Paleojen	Neojen	Kv.

[1] Wellman, C.H.; Gray, J. (2000). "The microfossil record of early land plants". Phil. Trans. R. Soc. B. 355 (1398): 717–732. doi:10.1098/rstb.2000.0612. PMC 1692785 $2. PMID 10905606.

[2] Korochantseva, Ekaterina; Trieloff, Mario; Lorenz, Cyrill; Buykin, Alexey; Ivanova, Marina; Schwarz, Winfried; Hopp, Jens; Jessberger, Elmar (2007). "L-chondrite asteroid breakup tied to Ordovician meteorite shower by multiple isochron 40 Ar- 39 Ar dating". Meteoritics & Planetary Science. 42 (1): 113–130. Bibcode:2007M&PS...42..113K. doi:10.1111/j.1945-5100.2007.tb00221.x.

[3] Lindskog, A.; Costa, M. M.; Rasmussen, C.M.Ø.; Connelly, J. N.; Eriksson, M. E. (2017-01-24). "Refined Ordovician timescale reveals no link between asteroid breakup and biodiversification". Nature Communications (İngilizce). 8: 14066. doi:10.1038/ncomms14066. ISSN 2041-1723. PMC 5286199 $2. PMID 28117834. It has been suggested that the Middle Ordovician meteorite bombardment played a crucial role in the Great Ordovician Biodiversification Event, but this study shows that the two phenomena were unrelated

[4] "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu.

[5] Cooper, Roger; Nowlan, Godfrey; Williams, S. H. (March 2001). "Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System" (PDF). Episodes. 24 (1): 19-28. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. Geçersiz |doi-access=free (yardım)

[6] Lucas, Sepncer (6 Kasım 2018). "The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review". Frontiers in Earth Science. 6: 191. Bibcode:2018FrEaS...6..191L. doi:10.3389/feart.2018.00191. Geçersiz |doi-access=free (yardım)

[7] Holland, C. (June 1985). "Series and Stages of the Silurian System" (PDF). Episodes. 8 (2): 101-103. doi:10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005. 19 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2020. Geçersiz |doi-access=free (yardım)

[8] Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-68. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]