Yeni Rabat
.JPG)
Yeni Rabat, Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde eski bir köydür. Sonradan Rabat’a dönüşmüş olan adı 1925’te de Çamlık olarak değiştirilmiştir.[1] Bugün Bulanık köyünün bir mahallesidir. Ahaldaba Kilisesi olarak bilinen Yeni Rabat Kilisesi ve Yeni Rabat Kalesi burada yer alır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni Rabat’ın eski adının Ahaldaba olduğu bazı kaynaklardan anlaşılmaktadır.[2][3] Gürcüce bir yer adı olan Ahaldaba (ახალდაბა), “yeni köy”, “yeni yerleşme” anlamına gelir. Arapça bir kelime olan Rabat ise, bir kalenin etrafında, zanaat ve ticaret erbabının olduğu yerleşme için kullanılır.[4] Ahaldaba adı sonradan Yeni Rabat’a dönüşmüş olmalıdır.
Ahaldaba Kilisesi’nin Gürcü Krallığı zamanında, 10-11. yüzyıllarda inşa edilmiş olması buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçen yerleşme, Ardanuç livasına dair 1574 ve 1595 tarihli tahrir defterlerinde Ahaldaba ya da Yeni Rabat adıyla yer almamıştır. 1835 tarihli nüfus sayımında da bir köy olarak Yeni Rabat adına rastlanmamaktadır. Bu yerleşmenin bu tarihte Longothevi’nin mahallesi olması ihtimali vardır.[5] Klarceti bölgesinin 93 Harbi’inde Rusların eline geçmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus tespitinde bu yerleşme Yeni Rabat adıyla bir köy olarak kaydedilmiştir. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasında (uçastok) yer alan Yeni Rabat’ta 121 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Ermeni olarak kaydedilmiştir.[6]
Yeni Rabat, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Yeni Rabat köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[7]
Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde "Rabat" olarak kaydedilmiş köyde 8 hanede 44 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamının "Türk" olarak yazılmış olması, bu tarihte köyde Ermeni nüfusun kalmadığını göstermektedir. Bu sırada köy Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinde yer alıyordu.[8] 1925'te Rabat Türkçe olmadığı için köyün adı Çamlık olarak değiştirildi. Ertesi yıl yapılan nüfus tespitinde Çamlık'ta 6 hanede 36 kişi yaşıyordu ve köy aynı idari konuma sahipti.[1] 1935 genel nüfus sayımı sonuçlarında Çamlık köy olarak geçmemektedir. Bu tarihten önce Çamlık'ın aynı adla Bulanık köyünün mahallesine dönüştüğü anlaşılmaktadır.[9]
Günümüzde de Yeni Rabat ve Rabat olarak anılan mahallede, 10-11. yüzyılda kurulmuş olan ve yaygın adıyla Yeni Rabat Manastırı'ndan geriye ana kilise ve küçük kilise kalmıştır. Yeni Rabat Kilisesi ya da Ahaldaba Kilisesi adını taşıyan kilise, serbest haç planlı, kubbeli ve dört adet haç kolu bulunan bir yapıdır. Özellike güney cephesindeki dış süslemeleriyle dikkati çeken yapıda iki ayrı taşta Gürcüce ve Ermenice birer yazıt bulunmaktadır.[10][11] Manastırın küçük kilisesi ise, tek nefli bir yapıdır. Bulanık köyünün merkezinin 1,2 km kuzeydoğusunda yer alan kilise, büyük ölçüde yıkılmıştır.[12]
Bu mahallede yer alan Rabat Kalesi ya da Yeni Rabat Kalesi, iki kuleli orta büyüklükte bir yapıdır (49 × 25 m). Longothevi Kalesi de denen Yeni Rabat Kalesi, Bulanık köyünün merkezinin 2,2 km kuzeybatısında, Longothevi Deresi'nin sağ kıyısındadır. Kaleden geriye yıkıntılar kalmıştır.[13]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 142, ISBN 9789944197526.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 32, ISBN 9789941478178.
- ^ "2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 81". 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ ""Rabati", Yabancı Kelimeler Sözlüğü (Gürcüce)". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ "(Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 34-39". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2021.
- ^ Gök, Nurşen (2008). "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41. ankara.edu.tr. s. 89-104. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 81 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9789941912399.
- ^ ""Yeni Rabat Kilisesi - Artvin"". 28 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 140, ISBN 9789941478178.
- ^ ""Yeni Rabat", Tao Klarceti - Tarih ve Kültür". 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.