Yolüstü, Ardanuç
| Yolüstü | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Yolüstü Yolüstü'nün Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Ardanuç |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1024 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 202 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08390 |
Yolüstü, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski adı Basa'dır. Bu yer adı Gürcüce Batsa'dan (ბაცა) gelir.[3][4] 1927'de yayımlanan Artvin hakkındaki Osmanlıca bir kitapta da Basa (باصە) biçiminde yazılmıştır.[5]
Batsa'nın 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde yer alması, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi. Bundan dolayı bölgeyi kapsayan idari birim Gürcistan vilayeti olarak adlandırıldı. Bu deftere göre Ardanuç livasında yer alan Batsa'da 65 hane yaşıyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir. Her hanenin ortalama 5 kişiden oluştuğu kabul edilirse, köyün nüfusunun 325 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. O dönem için Batsa'nın büyük bir köy olduğu söylenebilir. Batsa, 1574 yılı tespitine göre Klarceti,Tanzoti ve Anakerti'den sonra nüfus açısından bu bölgenin en büyük dördüncü köyüydü. Yaklaşık 20 yıl sonra, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre Batsa'da hane sayısı 26'ya düşmüştür. 20 hane Hristiyan ve 6 hane de Müslüman olarak kaydedilmiştir. Osmanlı idaresinin köylüleri Müslümanlaştırmaya başlaması üzerine 39 hanen köyden göç etmiş olabilir.[6]
Basa, üç yüzü yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonar, 93 Harbi'nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinin Batsa (Баца) olarak kaydettiği köy, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Bica nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) köylerinden biriydi. 1886 yılı tespitine göre Batsa'da, tamamı "Türk" olarak kaydedilmiş olan 229 kişi yaşıyordu.[7] Bu tespit, Osmanlı döneminde Batsa'nın demografik yapısının değişmiş olduğunu göstermektedir.
Batsa, Rus hakimiyetinin sona ermesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında, Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükûmeti Artvin ve Ardahan bölgelerinden çekildi ve köy fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Türkiye'ye bırakıldı.[8]
Batsa, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında bu livanın merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 36 hande yaşayan 114 kişiden oluşuyordu.[9] Batsa veya Basa Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yolüstü olarak değiştirildi.[10] Yolüstü köyü, 1935 genel nüfus sayımında, Artvin ve Rize vilayetlerinin yerine kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 193 kişiden oluşuyordu.[11] Adının değişmiş olmasına karşın köyün eski adı yeni adıyla birlikte geç döneme kadar resmi kayıtlarda "Yolüstü (Basa)" biçiminde kullanılmıştır.[12]
Yolüstü, Efkâri'nin doğum yeri olarak da bilinir.[13]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Yolüstü köyü, Artvin il merkezine 49 km, Ardanuç ilçe merkezine 7 km uzaklıktadır.[14]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 202[2] |
| 2020 | 228[2] |
| 2019 | 227[2] |
| 2018 | 207[2] |
| 2017 | 208[2] |
| 2016 | 213[2] |
| 2015 | 200[2] |
| 2014 | 214[2] |
| 2013 | 202[2] |
| 2012 | 180[2] |
| 2011 | 208[2] |
| 2010 | 209[2] |
| 2009 | 218[2] |
| 2008 | 181[2] |
| 2007 | 183[2] |
| 2000 | 209[14] |
| 1990 | 277[14] |
| 1985 | 320[14] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Yolüstü, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Ardanuç Yolüstü Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2020.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 73 ISBN 9786055708856.
- ^ "Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 34". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2021.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 114". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2021.
- ^ "Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 34-35". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2021.
- ^ ""Ardanuç kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2021.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; 2. cilt, s. 41.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 141, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 394" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021.
- ^ "1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981" (PDF). 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021.
- ^ "Ardanuçlu Efkari, 1900-1980". edebiyatvesanatakademisi.com. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
- ^ a b c d "Yolüstü Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.