İçeriğe atla

Yehuda Krallığı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Yehuda'nın tarihi sayfasından yönlendirildi)
Yehuda Krallığı
מַמְלֶכֶת יְהוּדָה‎ Mamléḵeṯ Yehudāh
{{{arma_açıklaması}}}
MÖ 700–587
MÖ 9. yüzyılda krallığın haritası, (Kuzey Krallığı mavi, Yahuda Krallığı ise sarı renk)
MÖ 9. yüzyılda krallığın haritası, (Kuzey Krallığı mavi, Yahuda Krallığı ise sarı renk)
Başkent
ve en büyük şehir
Kudüs
Resmî dil(ler)İbranice
Tanınan bölgesel dil(ler)Aramice ve Akadca
Etnik gruplar
İbraniler, Aramiler ve Fenikeliler
Resmî din
Yahudilik
DemonimYehudalılar
HükûmetMonarşi
Tarihçe
• Birleşme
MÖ 930
• Kudüs Kuşatması
MÖ 587/586

Yehuda Krallığı (İbranice: מַמְלֶכֶת יְהוּדָה‎, romanize: Mamléḵeṯ Yehudāh, lit. "Yehuda'nın Krallığı"; Akadca: 𒅀𒌑𒁕𒀀𒀀, Ya'uda; Aramice: 𐤁‬𐤉‬𐤕‬𐤃𐤅‬𐤃, Bēyt Dāwīd), Yakup'un 12 oğlundan biri olan Yehuda'nın, Güney Levant'ta kurduğu Yehuda kabilesinin gelişip monarşi sistemine dönüşmesi ile oluşmuş bir Demir Çağı krallığı. Birinci dönemde, Tevrat'a göre İsrail Krallığı'nın kralı Şaul'un ölümüyle Yehuda topraklarında bir krallık oluştu ve bu krallığın başında Yehuda kabilesinin lideri Davud geçti. Yedi yıl Yehuda'nın krallığını yaptıktan sonra İsrail Krallığını tekrar bir araya getirdi ve başkenti Kudüs yaptı.[1] İkinci dönem ise Yehuda Krallığı dendiğinde akla ilk gelen dönemdir. MÖ 930'da Birleşik İsrail Krallığı ikiye bölündü. Davud'un torunu Rehoboam'ı kendilerine kral olarak seçmek istemeyen kuzeydeki on kabile kendi (ikinci) İsrail Krallığını oluşturdu ve güneydeki iki kabilenin krallığını yapan Rehoboam Yehuda Krallığı'nın lideri oldu. Bazen bölünmeden sonraki İsrail Krallığı'na Kuzey Krallığı Yehuda Krallığı'na da Güney Krallığı denir. Yehuda'nın varlığı MÖ 587 yılında II. Nebukadnezar önderliğindeki Babil İmparatorluğu'nun Kudüs Kuşatması ile son bulmuştur.[2] Babillilerin bölgeyi fethiyle birinci Tapınak yıkıldı ve Yahudiler bölgeden sürüldü.

Davud'un hanedanlığı Şaul'un ölümünden sonra Yehuda kabilesinin kendisini lider olarak seçmesiyle başladı. Bu hanedanlık Davud İsrail Krallığı'nı birleştirince de devam etti. Krallık bölündükten sonra Yehuda ve Bünyamin kabileleri hanedanlığa MÖ 586'da yıkılıncaya kadar bağlıydı. Sürgüne gönderildikten sonra dahi Davud'un soyundan gelenler "sürgündekilerin kralı" olmaya devam etti.

Bölge

[değiştir | kaynağı değiştir]
MÖ 830'ler
  Yehuda Krallığı
  İsrail Krallığı
  Filisti Şehir Devletleri
  Edom Krallığı
  Şam Krallığı
  Aramean kabileleri
  Asur İmparatorluğu
  Moab Krallığı
  Arubu kabileleri
  Nabatu kabileleri

Yehuda Krallığı, Yehuda, Bünyamin ve Şimon kabilelerin topraklarını içine kapsayan 8.900 km² lik alanı kapsar. Bünyamin kabilesinin topraklarında kalan Kudüs bu krallığın başkentiydi.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrail Krallığı denen Birleşik Monarşi, bugünün İsrail ve Filistin toprakları üzerinde 12 İsrail kabilesinin bir araya gelerek oluşturduğu MÖ 1050 - MO 930 yılları arasında var olan bir devletti.

Kuzeydeki on kabile MÖ 931'de Süleyman'ın ölmesiyle ardından gelen Rehoboam'ı kendilerine kral seçmeyip Davud'un soyundan olmayan Jeroboam'ı seçtiler. Bu duruma isyan eden Yehuda kabilesi ayaklandı ve kendi krallıklarını oluşturdular. Kısa bir süre sonra Yehudalar'a Bünyamin kabilesi de katılınca Yehuda Krallığı'nın başkenti, Bünyamin kabilesinin toprakları içinde bulunan, Kudüs oldu.

Bölünmeden sonraki ilk 60 yıl boyunca Güney Krallığı Kuzey Krallığı'nı eline geçirmek için uğraştı. Bunu takip eden 80 yıl boyunca ise ilişkiler düzeldi ve (özellikle Şam'a karşı) müttefik oldular.

Asur İmparatorluğu'nun fethiyle kuzeydeki İsrail Krallığı MÖ 720 yılında yıkıldı ve Tanah'ta anlatıldığı üzere burada yaşayan on kabile kayboldu. Asur'un fethiyle bölgeden kaçan bazı İsrailoğulları güneye Kudüs'e yerleşti ve böylece Kudüs'un nüfusu %500 artmış oldu. Bu durum karşısında Yehuda kralı Hezekiya yeni savunma duvarı ördürtüp bu insanlar için yeni su kaynakları tahsis etti.

İsrail Krallığı'nın yıkılmasından sonra Yehuda Krallığı Babil işgaline kadar 1,5 yüzyıl daha ayakta kaldı.

MÖ 587'de Babilli II. Nebukadnezar'ın birinci Kudüs Tapınağı'nı yıkıp Yahudiler'i sürgüne gönderdi böylece Yehuda Krallığı da son bulmuş oldu. Tapınağın yıkılması İbrani takviminde Av ayının 9'una denk geldiğinden bugünde Yahudilerce Tişa Beav orucu tutulur.

Kuzey Krallığıyla İlişkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk 60 yıl, Yehuda kralları, kuzey krallığı da yönetimleri altına almak için çabaladı. Daima bir savaş vardı. Rehoboam'ın yedi yıllık yönetimi boyunca Kuzey Krallığı ve Yehuda savaş durumundaydı. Rehoboam, savunma, karargahlar ve duvarlarla çevrili şehirler kurdu. Rehoboam'ın yönetimindeki beşinci yılda Mısır Firavunu Şişak büyük bir orduyla birçok şehri ele geçirdi. Kudüs'ü kuşattıklarında Rehoboam tapınaktaki bütün hazineleri onlara verdi ve Yehuda Mısır'ın yönetimi altına girdi. Rehoboam'ın yerine geçen Aviya babasının bıraktığı yerden devam ederek, kuzey krallığı ele geçirmek için çabaladı. Kuzey Krallık'taki Jeroboam'a büyük bir saldırıda bulundu ve kuzey krallığın uğradığı büyük can kayıplarıyla zafere ulaştı. Aviya ve askerleri 500.000 İsrailliyi katletti.[3] Bu zaferden sonra Jeroboam Yehuda'nın kalan bütün ömründe bir tehdit olarak kaldı.

Abijah'ın yerine geçen oğlu Asa, hükümranlığının ilk 35 yılında barışı korudu.[4] Bu süre içerisinde dedesi Rehoboam'ın kurduğu kaleleri güçlendirdi. Etiyopyalı Zera ve 1.000.000 adamı Yehuda'yı istila etmeye çalıştılar ama Asa'nın 580.000 adamı onları geri püskürttü. Bu saldırı sonunda oluşan barış Yehuda'yı Mısır saldırılarından yüzyıllarca korudu.

36. yılında Asa, İsrailli Baaşa ile karşı karşıya geldi.[4] Baaşa, Kudus'ü 15 km'den az uzaklıkta bulunan Ramah'ta bir kale kurdu. Bunun sonucu başkent Kudüs'ün askeri olarak tehdit altında olmasıydı. Asa diplomatik bir adım atarak Şam Kralı 1. Ben-Hadad'a tapınaktan aldığı altın ve gümüşleri gönderdi ve karşılığında Baaşa ile arasında imzaladığı barış anlaşmasını iptal etmesini istedi. Ben-Hadad Kuzey Krallık'ın birçok şehrine saldırdı ve Baaşa Ramah'tan çekilmek zorunda kaldı. Asa tamamlanmamış kaleyi yıktı ve o malzemeleri sınırdaki Geba ve Mizpa kalelerini güçlendirmek için kullandı.[5]

Asa'nın yerine geçen Yehoşafat Kuzey Krallık'a karşı olan politikayı değiştirdi ve saldırı yerine ittifak ve anlaşmalar kurmaya çalıştı. Birçok ticari ve askeri anlaşma yaptı. Yehoşafat'ın yerine geçen Yehoram da aynı şekilde ittifaklar kurdu.

İmparatorların Çarpışması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Babil'in yönetimi altında olan Yehuda 2. Nebukadnezar tarafından yönetiliyordu. M.Ö. 601 yılında Nebukadnezar başarısız bir şekilde Mısır'ı işgal etmeye çalıştı ve geri püskürtüldü. Bu başarısızlık Babil yönetimi altında bulunan doğu Akdeniz ülkelerinde çeşitli ayaklanmalara sebep oldu. Yehuda başında olan Yehoyakim Nebukadnezar'a haraç vermeyi kesti[6] ve Mısırlıların yanında durdu. Nebukadnezar bu ayaklanmaları bastırdı. M.Ö. 599 yılında Kudüs'ü kuşattı. Bir yıl sonra Yehoyakim kuşatma esnasında öldü.[6] Yehoyakim yerine çok küçük olan oğlu Yekoniya geçti.[7] Şehir üç ay sonra M.Ö. 597'de düştü. Nebukadnezar, Kudüs ve Tapınağı talan etti, bütün ganimetleri Babil'e taşıdı. Yekoniya, adamları, yerel halk zanaatkarlar ve 10.000 e yakın Yehudalı Yahudi[8] sürgüne gönderilip, Babil İmparatorluğu'nun dört bir yanına dağıtıldı. Nebukadnezar, Sıdkiya'yı yönetimin başına koydu.

Yıkım ve Dağılma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yehuda kralının ve askerlerinin tasviri

Sıdkiya Nebukatnezar'a haraç vermeyi kesti ve ona karşı ayaklandı ve ayrıca Mısır Firavunu Hofra ile müttefik oldu. M.Ö. 589'da 2. Nebukatnezar Yehuda'ya döndü ve tekrar Kudüs'ü kuşattı. Bu dönemde birçok Yahudi oradan ayrılıp Moab, Amon, Edom ve diğer ülkelere kaçtı[9]. Şehir kuşatmadan 18 ay sonra düştü ve Nebukatnezar hem Kudüs'ü hem Tapınağı talan etti[9]. Bu talanın ardından hem Kudus'ü hem de Tapınağı yok etti. Sıdkiya'nın oğullarını öldürdükten sonra Nebukatnezar Sıdkiya'yı Babil'e götürdü[10] ve özgür Yehuda Krallığı'na son verdi. Bunlara ek olarak, işgal sırasında ölenlerin yanı sıra zamanla 4600 Yahudi Yehuda'nın düşmesiyle birlikte sürüldü.[11] M.Ö 586'ya doğru Yehuda Krallığı'nın birçok kısmı yok olmuştu ve Yehuda'dan arta kalan Krallık da ekonomik ve nüfus açısında zorluk içindeydi.[12] Kudüs 6. yüzyılın büyük bir kısmında boştu ve Yehuda Krallığı'nın Kuzeyinde bulunan Mizpah Babil'in Yehud Medinata adlı yeni şehrinin merkezi oldu. Bu merkez Yehuda Krallığı'ndan kalan Yahudilerce yaşanılan yer oldu.[13] Bu merkezin değişmesi Babiller'in genel politikasıydı; örneğin, Filistin şehri olan Aşkelon M.Ö. 604 yılında işgal edildiğinde Aşkelon'da bulunan siyasi politik ve ekonomik elit Aşkelon'dan sürüldü ve şehrin gücü başka bir şehre aktarıldı.[14] Gedelia Yehud şehrinin vârisi olarak atandı ve Gedelia Kaldean muhafızları tarafından desteklendi. Bu şehrin yönetim merkezi Mizpah idi,[14] Kudüs değildi. Gedelia'nın göreve getirilmesini duyan birçok Yahudi Yehud şehrinin çevresinde bulunan ülkelerden Yehuda'ya geri döndü. Daha sonra Gedelia öldürüldü ve tekrar Yehuda'ya dönen Yahudiler de Mısır'a irtica ettiler.

Yeniden İnşa

[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 539 yılında Persler Babil’i işgal ettiler ve daha önce kaçmış olan Yahudilerin Yehuda’ya dönmelerine izin verdiler. Ve ayrıca tapınağı da tekrar kurmalarına izin verdiler. Tapınağın kurulumu MÖ 515 yılında tamamlandı. Bundan itibaren Yehuda şehri Pers İmparatorluğu’nun barış ve huzur içinde olan bir kısmı olarak kaldı ta ki MÖ 333 yılında Büyük İskender tarafından imparatorluk düşürülene kadar.

Arkeolojik bulgular

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: İncil arkeolojisi

Yahuda Krallığı'nın oluşumu akademisyenler arasında yoğun tartışmalara konu olmuş ve bu konuda Kutsal Kitap minimalistleri ile Kutsal Kitap maksimalistleri arasında bir anlaşmazlık ortaya çıkmıştır.[15]

MÖ 10. yüzyılda Davut ve Süleyman'ın hikâyelerinin Yahuda'nın kökenleri hakkında çok az şey anlattığı genel olarak kabul edilmekle birlikte, günümüzde Yahuda'nın Birleşik İsrail Krallığı'ndan ayrılarak mı (Kutsal Kitap'ta anlatıldığı gibi) yoksa bağımsız olarak mı geliştiği konusunda bir fikir birliği yoktur.[16] Bazı araştırmacılar krallığın başkenti Kudüs'ün M.Ö. 8. yüzyılın sonuna kadar önemli bir idari merkez olarak ortaya çıkmadığını öne sürmüştür. O zamandan önce, arkeolojik kanıtlar nüfusunun yaşayabilir bir krallığı sürdüremeyecek kadar az olduğunu göstermektedir.[17] Tartışmaların çoğu, geleneksel olarak 10. yüzyıla tarihlenen arkeolojik keşiflerin Israel Finkelstein tarafından önerildiği gibi 9. yüzyıla tarihlenip tarihlenmemesi gerektiği etrafında dönmektedir.[18] Kudüs'te Eilat Mazar ve Yosef Garfinkel tarafından Khirbet Qeiyafa'da yapılan son arkeolojik keşifler Birleşik Monarşi'nin varlığını desteklediği şeklinde yorumlanmıştır, ancak tarihlendirmeler ve tanımlamalar evrensel olarak kabul görmemektedir.[19][20]

Tel Dan Steli, "Davut Hanedanı" sözcük(ler)i vurgulanmış (MÖ 9. yüzyıl)

Tel Dan Steli, MÖ 9. yüzyılda Samiriye topraklarının güneyinde bir krallığı yöneten tarihi bir "Davut'un Evi" olduğunu göstermektedir,[21] ve MÖ 8. yüzyıldan kalma birkaç Yahudi kralının tasdik belgeleri keşfedilmiştir,[22] ancak devletin gerçekte ne kadar gelişmiş olduğunu göstermek için çok az şey söyler. MÖ 733 civarına tarihlenen Nimrud Tableti K.3751, "Yahuda" adının bilinen en eski kaydıdır (Asur çivi yazısında Ya'uda veya KUR.ia-ú-da-a-a olarak yazılmıştır),[23] bir Yahuda elçisine yapılan daha erken bir atıf ise MÖ 780'lere tarihlenen Nimrud'daki bir şarap listesinde görülmektedir.[24]

Kudüs

[değiştir | kaynağı değiştir]
Basamaklı Taş Yapı'dan görülen Büyük Taş Yapı

Kudüs'ün M.Ö. 10. yüzyıldaki durumu tarihçiler arasında tartışılan bir konudur. Kudüs'ün en eski bölümü, M.Ö. 10. yüzyıl civarında önemli İsrail faaliyetlerine dair kanıtlar bulunan Davut Şehri'dir. Basamaklı Taş Yapı ve Büyük Taş Yapı gibi bazı nadir yapılar bu döneme tarihlenmektedir. Ancak bu dönemde Kudüs'ün nasıl bir yer olduğu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Israel Finkelstein, yerleşim faaliyetlerinin azlığı nedeniyle Kudüs'ün ulusal bir başkent değil, Yehuda tepelerinde küçük bir köy olduğuna inanmaktadır. Ussishkin ise şehrin tamamen ıssız olduğunu savunmaktadır. Amihai Mazar, Davut Şehri'ndeki yapıların tarihlendirilmesi doğruysa, Kudüs'ün muhtemelen bölgesel bir merkez olarak hizmet veren güçlü bir kaleye sahip küçük bir kasaba olduğunu öne sürer. Öte yandan, William G. Dever'in görüşü, Kudüs'ün küçük, müstahkem bir şehir olduğu, muhtemelen kraliyet sarayı, rahipler ve memurların yaşadığı, ancak hareketli bir şehir merkezi olmadığı yönündedir. Bu tartışma Kudüs'ün M.Ö. 10. yüzyıldaki büyüklüğü ve önemi etrafında dönmekte, farklı akademisyenler arkeolojik kanıtlara farklı yorumlar getirmektedir.[25]

Okuryazarlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahuda Krallığı dönemine tarihlenen Negev'deki askeri kale kalıntılarında bulunan bir askeri emirler koleksiyonu, yazıtlara dayanarak okuma ve yazma becerisinin komutanlardan astsubaylara kadar komuta zinciri boyunca yaygın olduğunu göstermektedir. Metinlerin analizine katılan Profesör Eliezer Piasetsky'ye göre, "Okuryazarlık Yahuda'nın idari, askeri ve rahiplik sistemlerinin her seviyesinde mevcuttu. Okuma ve yazma sadece küçük bir elit kesimle sınırlı değildi." Bu da o dönemde Yahuda'da önemli bir eğitim altyapısının varlığına işaret etmektedir.[26]

LMLK mühürleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Başlığın diğer anlamları için LMLK mührü sayfasına bakınız.
LMLK mühürleriyle işaretlenmiş saklama kavanozu kulpları, Hecht Müzesi

LMLK mühürleri, çoğunlukla Kudüs ve çevresinde keşfedilen Kral Hizkiya döneminden (MÖ 700 civarı) kalma büyük depolama küplerinin kulplarına basılmış eski İbranice mühürlerdir. Birkaç tam küp, Lachish'te Sennacherib'in neden olduğu bir yıkım tabakasının altında gömülü olarak bulunmuştur. Orijinal mühürlerin hiçbiri bulunamamıştır, ancak en az 21 mühür tipiyle yapılmış yaklaşık 2.000 baskı yayınlanmıştır.[27]

LMLK, İbranice lamedh mem lamedh kaph (seslendirilmiş, lamelekh; Fenikece lāmed mēm lāmed kāp - 𐤋𐤌𐤋𐤊) harflerinin kısaltmasıdır ve şu şekilde tercüme edilebilir:

"[Yahuda] kralına [ait]"

"[Kral'a ait]" (bir kişinin veya tanrının adı)

"[Yahuda] hükümetine ait"

"[Kral'a gönderilmek üzere]"

Günlük yaşam

[değiştir | kaynağı değiştir]

2022 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Kudüs'teki şarap kavanozlarında bulunan vanilya izleri, yerel seçkinlerin M.Ö. 7-6. yüzyıllarda vanilya ile tatlandırılmış şaraptan hoşlandıklarını gösteriyor olabilir. Çok yakın zamana kadar vanilyanın Eski Dünya'da mevcut olduğu bilinmiyordu. Arkeologlar bu keşfin, o dönemde muhtemelen Asur ve daha sonra Mısır egemenliği altında Negev'den geçen uluslararası bir ticaret yoluyla ilgili olabileceğini öne sürmüşlerdir.[28]

Şehirler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yosef Garfinkel'e göre, MÖ 10. yüzyılda Yahuda Krallığı'nın müstahkem şehirleri arasında Hirbet Keyafa, Tel en-Nasbeh, Hirbet ed-Devara, Beyt Şemeş ve Lahiş bulunuyordu.[29]

İncil'deki antik Beerşeba kasabasının bulunduğu yer olduğuna inanılan Tel Be'er Şeva, M.Ö. 9. ve 8. yüzyıllarda Negev'deki ana Yehuda merkeziydi.[30]

Kaleler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yehuda Dağları ve Şefelah bölgelerinde, Yehuda tarafından inşa edilmiş birkaç kale ve kule keşfedilmiştir. Bu tahkimatların tipik olarak dış duvarında odalar bulunan kasa duvarlarıyla çevrili merkezi bir avlusu vardı ve kare ya da dikdörtgen biçimindeydiler. Bu bölgedeki önemli kalelerden biri, Şefelah'ın ve Azekah, Socho, Goded, Lachish ve Maresha gibi yakınlardaki Yehuda kasabalarının manzarasını sunan Khirbet Abu et-Twein'dir. Kuzey Negev'de Tel Arad hem idari hem de askeri bir kale olarak çok önemli bir rol oynamıştır. Yahuda Dağları'ndan Arabah'a, oradan da Moab ve Edom'a giden yolu koruyordu. Tel Arad birçok yenileme ve genişletme sürecinden geçmiştir. Buna ek olarak, Negev'de Hurvat Uza, Tel Ira, Aroer, Tel Masos ve Tel Malhata gibi birkaç Judahite kalesi daha bulunmaktadır. Yehuda Çölü'nde, Jericho'dan Ölü Deniz'e giden yolu koruyan Vered Yeriho'da ana Yehuda tahkimatı keşfedilmiştir. Kudüs'ün çevresinde, özellikle Fransız Tepesi'nde ve Giloh'un güneyinde birkaç bağımsız yükseltilmiş nöbetçi kulesi de bulunmuştur. Bu kuleler izole gözetleme kuleleri olarak hizmet vermiştir. Bu Yehuda kaleleri, Yeremya Kitabı'nda ve Lakiş mektuplarında iyi bir şekilde belgelenen bir yöntem olan, Krallık boyunca ateş sinyalleri aracılığıyla iletişimi sağlamak için stratejik olarak konumlandırılmıştı. Bu iletişim ağı Yahuda topraklarının savunması ve koordinasyonu için çok önemliydi.[31]

Yehudalı peygamberler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yehuda Kralları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçiler eski kronolojilerden William F. Albright veya Edwin R. Thiele yeni kronolojilerden ise Gershon Galil veya Kenneth Kitchen'ın kaynaklarını kullanırlar. Aşağıdaki listedeki bütün tarihler MÖ'dir

Albright Thiele Galil Kitchen İsmi Krallık unvanı ve şekli Notlar
1000–962   1010–970 1010–970 Davud דוד בן-ישי מלך ישראל
David ben Yishai, Melekh Ysra’el 		7 yıl Hebron'dan 33 yıl Kudüs'ten İsrail ve Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Doğal
962–922   970–931 971–931 Süleyman שלמה בן-דוד מלך ישראל
Şlomo ben David, Melekh Ysra’el 		40 yıl Kudüs'ten İsrail ve Yehuda'nın krallığını yaptı.
Yarı ağabeyi Adonijah ile taht mücadelesinde bulundu.
Ölüm: Doğal
922–915 931–913 931–914 931–915 Rehav'am רחבעם בן-שלמה מלך יהודה
Rehav'am ben Şlomo, Melekh Yehudah 		17 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Doğal.
915–913 913–911 914–911 915–912 Aviya אבים בן-רחבעם מלך יהודה
Aviya ben Rehav’am, Melekh Yehudah 		3 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Doğal.
913–873 911–870 911–870 912–871 Asa אסא בן-אבים מלך יהודה
Asa ben Aviya, Melekh Yehudah 		3 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Ayağındaki ağır bir hastalık sonucu.
873–849 870–848 870–845 871–849 Yehoşafat יהושפט בן-אסא מלך יהודה
Yehoşafat ben Asa, Melekh Yahudah 		25 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Doğal.
849–842 848–841 851–843 849–842 Yehoram יהורם בן-יהושפט מלך יהודה
Yehoram ben Yehoşafat, Melekh Yahudah 		8 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Ağır mide hastalığı sonucu.
842–842 841–841 843–842 842–841 Ahazya אחזיהו בן-יהורם מלך יהודה
’Ahazya ben Yehoram, Melekh Yehudah 		1 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: İsrail'in tahtını gasp eden Jehu tarafından öldürüldü.
842–837 841–835 842–835 841–835 Atalya עתליה בת-עמרי מלכת יהודה
Atalya bat ‘Omri, Malkat Yehudah 		6 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Yehoram'ın eşi ve Ahazya'ın annesiydi.
Ölüm: Joash'ı koruyan rahip Jehoiada'nın ordusu tarafından öldürüldü.
837–800 835–796 842–802 841–796 Yoaş יהואש בן-אחזיהו מלך יהודה
Yoaş ben Ahazya, Melekh Yehudah 		40 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Kendisi için çalışan kişilerce öldürüldü.
800–783 796–767 805–776 796–776 Amatzya אמציה בן-יהואש מלך יהודה
Amatzya ben Yoaş, Melekh Yehudah 		29 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Kendisi için çalışan kişilerin gönderdiği insanlar tarafından öldürüldü.
783–742 767–740 788–736 776–736 Uziyahu עזיה בן-אמציה מלך יהודה
Uziyahu ben Amatzya, Melekh Yehudah 		52 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
George Syncellus'tan gelen bilgilere göre ilk olimpiyat Uzziah'ın hükümdarlığının 48. yılında gerçekleşti.
Ölüm: Cüzzam
742–735 740–732 758–742 750–735/30 Yotam יותם בן-עזיה מלך יהודה
Yotam ben Uziyahu, Melekh Yehudah 		16 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Doğal.
735–715 732–716 742–726 735/31–715 Ahaz אחז בן-יותם מלך יהודה
’Ahaz ben Yotam, Melekh Yehudah 		16 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Asur kralı III.Tiglat-Pileser'a hediyeler gönderdiğinden bahsedilir.[32]
Ölüm: Doğal.
715–687 716–687 726–697 715–687 Hezekiya חזקיה בן-אחז מלך יהודה
Hezekiya ben Ahaz, Melekh Yehudah 		29 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Asurlu Sennacherib ile Babilli Merodach-Baladan aynı zamanda hükümdarlık yapmıştır.
Ölüm: Doğal.
687–642 687–643 697–642 687–642 Menaşe מנשה בן-חזקיה מלך יהודה
Menaşe ben Hezekiya, Melekh Yehudah 		55 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Asur kayıtlarında Esarhaddon ile aynı dönemde hükümdarlık yaptığı kaydedilmiştir.
Ölüm: Doğal.
642–640 643–641 642–640 642–640 Amon אמון בן-מנשה מלך יהודה
’Amon ben Menaşe, Melekh Yehudah 		2 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Sonradan Judah tarafından öldürtülen, kendisi için çalışan kişilerce öldürüldü.
640–609 641–609 640–609 640–609 Josiah יאשיהו בן-אמון מלך יהודה
Yo’shiyahu ben ’Amon, Melekh Yehudah 		31 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Mısırlı Neko ile yapılan savaşta okçular tarafından yaralandı ve Kudüse vardığında hayatını kaybetti.
609 609 609 609 Jehoahaz
 יהואחז בן-יאשיהו מלך יהודה
Yeho’ahaz ben Yo’shiyahu, Melekh Yehudah 		3 ay Yehuda'nın krallığını yaptı.
Ölüm: Mısırlı Neko tarafından tahtından oldu ve yerine kardeşi Eliakim geçti.
609–598 609–598 609–598 609–598 Yehoyakim יהויקים בן-יאשיהו מלך יהודה
Yehoyakim ben Yo’shiyahu, Melekh Yehudah 		11 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Karkamış Savaşı, hükümdarlığının 4. yılında gerçekleşti.[33]
Ölüm: Doğal.
598 598 598–597 598–597 Yehoyakin יהויכין בן-יהויקים מלך יהודה
Yehoyakin ben Yehoyakim, Melekh Yehudah 		3 ay ve 10 gün Yehuda'nın krallığını yaptı.
Kudüs Babilliler tarafından kuşatıldı ve Yehoyakin MÖ 16 Mart 597'de hükümdarlığından oldu.
Ölüm: Nebukadnezar onu Babil'e getirtti ve orada öldü.
597–587 597–586 597–586 597–586 Sıdkiya צדקיהו בן-יהויכין מלך יהודה
Sıdkiya ben Yo’shiyahu, Melekh Yehudah 		11 yıl Yehuda'nın krallığını yaptı.
Nebukadnezar'a karşı ikinci ayaklanma gerçekleştirildi (MÖ 588 - MÖ 586). Uzun bir kuşatma sürecinden sonra Kudüs Nebukadnezar'ın eline geçti ve Tapınak yakılıp yıkıldı. Sıdkiya kör edilip sürgüne gönderildi. Yehuda bağımsızlığını yitirdi.
Ölüm: Sebebi bilinmiyor.
Yehuda ve İsrail Krallıklarının hükümdarlık ağacı.

Krallığın bitiminden bugüne

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "2 Samuel 5:6-7". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2010. 
  2. ^ "2 Krallar 25:8-21". 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2010. 
  3. ^ 2 Tarihler 13:17
  4. ^ a b 2 Tarihler 16:1
  5. ^ 2 Tarihler 16:1-7
  6. ^ a b Peter J. Leithart, 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, Baker Publishing Group, Grand Rapids, MI (2006)
  7. ^ James B. Pritchard, ed., Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.
  8. ^ The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350
  9. ^ a b Yeremya 40:11-12
  10. ^ Ezra 5:14
  11. ^ Yeremya 52:10-13
  12. ^ Yeremya 52:10-11
  13. ^ Yeremya 52:29-30
  14. ^ a b Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004) 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. p.28
  15. ^ "Maksimalistler ve Minimalistler". www.livius.org. 11 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. 
  16. ^ Mazar, Amihai (2010). "Arkeoloji ve Kutsal Kitap Anlatısı: The Case of the United Monarchy". Archaeological and Biblical Perspectives. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. Birleşik Monarşiyi "fethedilen krallıklar" (Ammon, Moab, Edom) ve Geshur ve Hamath'taki "etki alanlarını" içeren "Dan'dan Beerşeba'ya" bir devlet olarak tanımlayan muhafazakar yaklaşımlar için bkz. Ahlström (1993), 455-542; Meyers (1998); Lemaire (1999); Masters (2001); Stager (2003); Rainey (2006), 159-168; Kitchen (1997); Millard (1997; 2008). Birleşik Monarşi'nin tarihselliğinin tamamen reddedilmesi için bkz. örneğin Davies (1992), 67-68; diğerleri Kudüs çevresinde küçük bir bölgeyi kapsayan bir 'şeflik' önermiştir, bkz. Knauf (1997), 81-85; Niemann (1997), 252-299 ve Finkelstein (1999). İncil'deki tanımdan daha küçük olsa da daha geniş topraklara sahip bir Birleşik Monarşi öneren 'yolun ortası' yaklaşımı için bkz. örneğin Miller (1997); Halpern (2001), 229-262; Liverani (2005), 92-101. Sonuncusu yakın zamanda Davut zamanında Yahuda ve Efraim topraklarını kapsayan bir devlet önermiş, bu devlet daha sonra kuzey Samiriye bölgelerini ve Celile ve Trans-Ürdün'deki nüfuz alanlarını içerecek şekilde genişletilmiştir. Na'aman (1992; 1996) bir zamanlar Davut'un temel biyografisini gerçek olarak kabul etmiş ve daha sonra Birleşik Monarşiyi bir devlet olarak reddetmiştir, bkz. (2007), 401-402. 
  17. ^ Moore & Kelle 2011, s. 302.
  18. ^ Finkelstein & Silberman 2002.
  19. ^ Thomas, Zachary (22 Nisan 2016). "Debating the United Monarchy: Ne Kadar İleri Gittiğimizi Görelim". Biblical Theology Bulletin: Journal of Bible and Culture. 46 (2): 59-69. doi:10.1177/0146107916639208. ISSN 0146-1079. 
  20. ^ "Ağlayan Kral Davut: İsrail'de bulunan kalıntılar gerçekten onun sarayı mı?" |url= değerini kontrol edin (yardım). Haaretz (İngilizce). 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. Hirbet Qeiyafa'da bulunan kalıntıların, antik İsrail'in en ünlü kralının sarayı bir yana, İncil'deki Şa'arayim kasabasına ait olduğu konusunda herkes hemfikir değil 
  21. ^ Pioske 2015, s. 180.
  22. ^ Corpus of West Semitic Stamp Seals. N. Avigad ve B. Sass. Kudüs: İsrail Bilimler ve Beşeri Bilimler Akademisi, 1997, sırasıyla no. 4 ve 3; M.Ö. 1200-539 Yıllarına Ait Kuzeybatı Sami Yazıtlarında İncil'deki Kişilerin Tanımlanması Lawrence J. Mykytiuk. SBL Academia Biblica 12. Atlanta, 2004, 153-59, 219.
  23. ^ Holloway, Steven W.; Handy, Lowell K., (Ed.) (1995). The Pitcher is Broken: Gösta W. için Anma Yazıları Ahlström. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-567-63671-3. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018. İsrail için Şalmaneser III'ün Kurkh Monoliti'ndeki (dokuzuncu yüzyılın ortaları) Qarqar savaşının tasviri ve Yahuda için Tiglath-pileser III'ün Yahuda'lı (Jeho-) Ahaz'dan bahseden bir metni (IIR67 = K. 3751), 734-733 tarihli, bugüne kadar yayınlanmış en eski metinlerdir. 
  24. ^ Na'aman, Nadav (2019). "Samaria and Judah in an Early 8th-Century Assyrian Wine List" |url= değerini kontrol edin (yardım). Tel Aviv. 46 (1): 12-20. doi:10.1080/03344355.2019.1586380. ISSN 0334-4355. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
  25. ^ Dever, William G. (18 Ağustos 2020). Has Archaeology Buried the Bible? (İngilizce). Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-1-4674-5949-5. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
  26. ^ Pileggi, Tamar (12 Nisan 2016). "New Look at Ancient Shards Suggests Bible Even Older than Thought." 10 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Times of Israel. TimesofIsrael.com adresinden alındı, 30 Ocak 2019.
  27. ^ "The LMLK Research Website". www.lmlk.com. 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
  28. ^ Amir, A.; Finkelstein, I.; Shalev, Y.; Uziel, J.; Chalaf, O.; Freud, L.; Neumann, R.; Gadot, Y. (2022). "MÖ 586'daki Babil yıkımının arifesinde Kudüs'te tüketilen vanilya ile zenginleştirilmiş şarap için kalıntı analizi kanıtı. PLoS ONE 17(3)". PLOS ONE. 17 (3): e0266085. doi:10.1371/journal.pone.0266085 Özgürce erişilebilir. PMC 8963535 $2. PMID 35349581. 
  29. ^ Garfinkel, Yosef (2023). "Early City Planning in the Kingdom of Judah: Khirbet Qeiyafa, Beth Shemesh 4, Tell en-Naṣbeh, Khirbet ed-Dawwara ve Lachish V". Jerusalem Journal of Archaeology. 4: 87-107. doi:10.52486/01.00004.4 Özgürce erişilebilir. 
  30. ^ Rocca, Samuel (2010). The fortifications of ancient Israel and Judah, 1200-586 BC |url= değerini kontrol edin (yardım). Adam Hook. Oxford: Osprey. ss. 29-40. ISBN 978-1-84603-508-1. OCLC 368020822. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
  31. ^ מזר, עמיחי; Mazar, A. (1981). "The Excavations at Khirbet Abu et-Twein and the System of Iron Age Fortresses in Judah (Pls. לט–מה) / החפירות בח'רבת אבו א-תוין ומערך המצודות הישראליות בהרי יהודה". Eretz-Israel: Archaeological, Historical and Geographical Studies / ארץ-ישראל: מחקרים בידיעת הארץ ועתיקותיה. טו: 229-249. ISSN 0071-108X. JSTOR 23619437. 1 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
  32. ^ "2 Krallar 16:7-9". 19 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2010. 
  33. ^ "Yeremya 46:2". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2010. 

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yehuda_Krallığı&oldid=34029871" sayfasından alınmıştır