Akadca
| Akadca | |
|---|---|
| lišānum akkadītum | |
| Bölge | Mezopotamya |
| Etnisite | Akadlar |
| Ölü dil | MÖ 29. 8. yüzyıllar. |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Çivi yazısı |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil | Akkad İmparatorluğu |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | akk |
| ISO 639-3 | akk |
Akadca (Akadca: 𒀝𒅗𒁺𒌑 akkadû, ak-ka-du-u2; logogram: Akadca: 𒌵𒆠 URIKI),[1][2] Doğu Sami dillerine ait Antik Mezopotamya'da, özellikle Asur ve Babil imparatorluklarında kullanılmış ölü dil. Dil, kayda geçmiş ilk Sami dili olup,[3] aslen soysal açıdan akraba olmadığı Sümerce için kullanılmış çivi yazısı ile yazılmıştır. Akadca ismini Akad İmparatorluğu'nun başkenti Akad şehrinden almıştır. Bir izole dil olan Sümerce ve Akadcanın birbirleri üzerindeki karşılıklı etkileşimleri, bu iki dilin bir dil birliği içerisinde sınıflandırılmasına yol açmıştır.[4]
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Akadca, diğer Sami dilleri ile birlikte Afrika ve Orta Doğu'ya yayılmış Afro-Asyatik dil ailesi içerisinde değerlendirilir. Yakın Doğu'daki Sami dilleri içerisinde Ebla diliyle beraber Doğu Sami dilleri alt grubunu oluşturur. Bu grup Kuzeybatı ve Güney Sami dillerinden, yüklem-özne-nesne veya özne-yüklem-nesne yerine özne-nesne-yüklem sırası göstermesi yönünden ayrıdır. Bu özelliğin bu grupta Sümerce etkisiyle geliştiği düşünülmektedir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Akadca yer isimleri Sümer metinlerinde ilk olarak MÖ 3. binyılın ortalarında tespit edilmiştir.[5] MÖ 25. ve 26. yüzyıllarda tamamen Akadca yazılmış metinler üretilmeye başlanmıştır. MÖ 10. yüzyılda ise dil, Babil ve Asur bölgelerinde Babil ve Asur Akadcası olmak üzere 2 değişkeye ayrılmıştır. Keşfedilmiş çoğu Akadca metin Yakın Doğu'da Demir Çağı'na düşen bu dönemde üretilmiş olup, dinî, hukukî, resmî ve askerî pek çok dokümanı içermektedir. Dil, Bronz Çağı Çöküşü'ne kadar Yakın Doğu'da lingua franca statüsüne sahip olmuştur.
Dilin soyunun tükenmeye başlaması, Demir Çağı'na düşen Yeni Asur İmparatorluğu döneminde meydana gelmiştir. MÖ 8. yüzyıldan başlayarak imparatorlukta Aramicenin en eski formu olan Eski Aramice yaygınlaşmaya başlamıştır. Helenistik Dönem'de dil, Asur ve Babil bölgelerindeki tapınaklarda çalışan rahipler ve akademisyenlerin kullanımı ile sınırlı kalmış, keşfedilmiş son Akadca metin MS 1. yüzyıla tarihlenmiştir.[6] Modern dillerden Sâbiîce ve Süryanice (Yeni Aramice), Kuzeybatı Sami dilleri olmalarına rağmen Akadca söz varlığı ve dilbilgisi ihtiva etmektedir.[7]
Örnek metin[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağıda 7. Hammurabi Kanunu yer almaktadır.[8] Çevrilmiş kelimelerin yanlarına hâl ve cinsiyetleri ile zaman ve şahıs bilgileri eğik olarak eklenmiştir.
| šumma | awīl-um | lū | kasp-am | lū | ḫurāṣ-am | lū | ward-am | lū | amt-am |
| eğer | adam (yalın hâli) | veya | gümüş (belirtme hâli) | veya | altın (belirtme hâli) | veya | köle (eril, belirtme hâli) | veya | köle (dişil, belirtme hâli) |
| lū | alp-am | lū | immer-am | lū | imēr-am | ū lū | mimma šumšu | ina | |
| veya | sığır (belirtme hâli) | veya | koyun (belirtme hâli) | veya | eşek (belirtme hâli) | ve veya | herhangi bir şey | -den/-dan | |
| qāt | mār | awīl-im | ū lū | warad | awīl-im | balum | šīb-ī | u | |
| el (status constructus) | oğul (status constructus) | adam (âidiyet/genitif hâli) | ve veya | köle (status constructus) | adam (âidiyet/genitif hâli) | olmadan | tanık (çoğul, âidiyet/genitif hâli) | ve | |
| riks-ātim | i-štâm-Ø | ū lū | ana | maṣṣārūt-im | i-mḫur-Ø | ||||
| sözleşme (çoğul, âidiyet/genitif hâli) | satın almak (3. tekil şahıs, perfect zaman) | ve veya | için | koruma (âidiyet/genitif hâli) | teslim almak (3.tekil şahıs, preteritum zaman) | ||||
| awīl-um | šū | šarrāq | i-ddâk | ||||||
| adam (yalın hâl) | o (eril, 3. tekil şahıs) | hırsız (status absolutus) | öldürmek (3. tekil şahıs, edilgen, şimdiki zaman) | ||||||
Çeviri[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir kimse, tanık ya da yazılı bir anlaşma yokken başka bir adamın oğlundan ya da kölesinden gümüş ya da altın, erkek ya da kadın köle, öküz ya da koyun, eşek ya da başka bir şey satın alırsa ya da ücretini ödeyerek kiralarsa hırsız addolunur ve ölümle cezalandırılır. [8][9]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ John Huehnergard & Christopher Woods, "Akkadian and Eblaite", The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. Ed. Roger D. Woodard (2004, Cambridge) Pages 218-280
- ^ Black, Jeremy A.; George, Andrew; Postgate, J. N. (1 Ocak 2000). A Concise Dictionary of Akkadian. Otto Harrassowitz Verlag. s. 10. ISBN 9783447042642. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
- ^ John Huehnergard and Christopher Woods, "Akkadian and Eblaite", in Roger D. Woodard, ed., The Ancient Languages of Mesopotamia, Egypt and Aksum, Cambridge University Press, 2008, p.83
- ^ Deutscher, Guy (2007). Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation. Oxford University Press US. ss. 20-21. ISBN 978-0-19-953222-3.
- ^ [1] 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Andrew George, "Babylonian and Assyrian: A History of Akkadian", In: Postgate, J. N., (ed.), Languages of Iraq, Ancient and Modern. London: British School of Archaeology in Iraq, pp. 37.
- ^ Geller, Markham Judah (1997). "The Last Wedge". Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie. 87 (1): 43-95. doi:10.1515/zava.1997.87.1.43.
- ^ Müller-Kessler, Christa (20 Temmuz 2009). "Mandaeans v. Mandaic Language". Encyclopædia Iranica (online 2012 bas.). Zeitschrift für Assyriologie und vorderasitische Archäologie 86 (1997): 43–95.
- ^ a b THE CODE OF HAMMURABI KING OF BABYLON ABOUT 2250 B.C. (PDF). Robert Francis Harper (İngilizce). The University of Chicago Press. 1904. ss. 12-13. 19 Eylül 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
- ^ "Babil Hukuku Ve Hamurabi Kanunları" (PDF). Tahsin Saygılı. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
