Teşkîlât-ı Esâsiye Kanunu (1921)

1924 tarihli anayasa için Teşkîlât-ı Esâsîye Kanunu (1924) sayfasına bakınız.

1921 Anayasası

Türkiye Büyük Millet Meclisinin ilk üyeleri
Tarih	20 Ocak 1921 - 20 Nisan 1924
Meclis	Büyük Millet Meclisi
Madde sayısı	23 madde ile bir madde-i münferide
Vikikaynak'ta 1921 Anayasası

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (Osmanlı Türkçesi: تشکیلات اساسیه قانونى) veya 1921 Anayasası, 1924 Anayasası'nın ilkelerini belirlemiş; 85 numaralı ve kabul tarihi 20 Kânun-ı Sani 1337 (20 Ocak 1921) olan 23 madde ve bir ayrık maddeden oluşan kısa ve "çerçeve anayasa" niteliğinde bir belgedir.

1921 anayasası, 1908'de yeniden yürülüğe girmiş Kânûn-ı Esâsî’yi geçersiz kılmamış, ancak 85 sayılı Kanun, "lex posterior derogat legi priori" (Yeni yasa, eski yasayı iptal eder.) ilkesine göre, iki anayasanın farklı görüşleri temsil etmesi durumunda Teşkilat-ı Esasiye Kanunu hükümlerinin üstünlüğünü savunmuştur.

İki anayasa arasındaki sembolik ama önemli bir fark da devletin resmi adıydı. Kânûn-ı Esâsî’deki “Devlet-i Aliyye” veya 1865’ten beri yaygınlaşmış “Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye” yerine “Devlet-i Aliyye-i Türkiye” tabiri kullanılmıştır. Bu, Türkiye tabirinin yerli siyasetçiler ve siyasal gruplar tarafından ilk açıkça kullanılışı oldu. Cumhuriyetin ilanından önce bu isim “Türkiye Devleti” olarak sadeleştirilmiştir ve 1924 anayasasının kabulüne kadar böyle kalmıştır. Kanunun 2. maddesi, ülkenin içinde bulunduğu koşullara bağlı olarak kuvvetler birliğini ve aynı zamanda radikal mutlak meclisçiliği savunuyordu. Bu durum Cumhuriyetin ilanı ile sona ermiştir. Teşkilat-ı Esasiye'nin taslağı olarak kabul edilen Mustafa Kemal tarafından ilan edilen Halkçılık Programı,13 Eylül 1920 tarihinde TBMM'de okunmuştur.

Teşkilat-ı Esasiye Maddeleri

1 — Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. Yönetim şekli, halkın mukadderatını bizzat ve fiili olarak yönetmesi ilkesine dayanır.

2 — Yürütme kuvveti ve yasama yetkisi, milletin tek ve gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisi’nde belirir ve toplanır.

Madde 2.- (Değişik : 29.10.1339 (1923) - 364 S. Kanun) Türkiye Devletinin dini, Dini İslâmdır. Resmi lisanı Türkçedir.

3 — Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından idare edilir ve hükûmeti «Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti» adını taşır.

4 — Büyük Millet Meclisi, iller halkınca seçilmiş üyelerden oluşur.

5 — Büyük Millet Meclisi’nin seçimi iki yılda bir yapılır. Seçilen üyelerin üyelik süresi iki yıldır ve yeniden seçilmek mümkündür. Eski Meclis, yeni Meclis toplanıncaya kadar göreve devam eder. Yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmediği takdirde, görev süresi yalnız bir yıl uzatılabilir. Büyük Millet Meclisi üyelerinden her biri, yalnız kendini seçen ilin ayrıca vekili olmayıp aynı zamanda bütün milletin vekilidir.

6 — Büyük Millet Meclisi’nin Genel Kurulu, Kasım başında, davetsiz toplanır.

7 — Şeriat hükümlerinin uygulanması, bütün kanunların yürürlüğe konması, değiştirilmesi, yürürlükten kaldırılması, antlaşma ve barış imzalanması ve vatan savunmasıyla ilgili savaş ilânı gibi temel haklar Büyük Millet Meclisi’ne aittir. Kanun ve tüzüklerin düzenlenmesinde, halk için en yararlı ve zamanın ihtiyacına en elverişli fıkıh ve hukuk hükümleriyle, örf ve âdetler ve teamüller esas olarak alınır. Bakanlar Kurulu’nun görev ve sorumluluğu özel kanunla belirtilir.

8 — Büyük Millet Meclisi, hükûmeti oluşturan bakanlıkları, “özel kanun gereğince seçtiği bakanlar vasıtasıyla yönetir. Meclis, yürütme ile ilgili işlerde bakanlara görev tayin eder; gerekirse bunları değiştirir.

9 — Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu tarafından seçilen başkan, bir seçim dönemi süresince Büyük Millet Meclisi Başkanıdır. Bu sıfatla Meclis adına imza atmaya ve Bakanlar Kurulu kararlarını onaylamaya yetkilidir. Bakanlar Kurulu üyeleri içlerinden birini kendilerine başkan seçer. Ancak Büyük Millet Meclisi Başkanı, Bakanlar Kurulu’nun da tabiî başkanıdır.

10 —Türkiye coğrafi durum ve iktisadi ilişkiler açısından vilâyetlere; vilâyetler kazalara bölünmüş olup kazalar da nahiyelerden oluşur.

Vikikaynak'ta Teşkîlât-ı Esâsiye Kanunu (1921) ile ilgili metin bulabilirsiniz.