Pers savaş filleri
Savaş filleri İran askeri tarihinde, özellikle de Ahameniş, Selefkî ve Sasani dönemlerinde kullanılmıştır. Bunlar İran'ın güney eyaletlerinden ve Hindistan getirilen Asya filleri yanında aynı zamanda muhtemelen Suriye ve Batı İran'dan gelen Suriye filleridir.
Askerler (sürücü hariç), birliklerin savaşacağı büyük bir kulede oturuyorlardı. Filin kendisi normalde ince plaka zırhla silahlandırılırdı (Sasaniler ince plaka zırhın yanı sıra zincir zırh da kullanırdı) ve sırtında büyük, mazgallı ahşap bir havda taşırdı.[1] Pers savaş filleri, aynı zamanda fili savaşa götürecek olan, mahout adı verilen binicileri tarafından eğitiliyordu. Hareket halindeyken filler, geçişlerine uyum sağlamak için geniş yollara ihtiyaç duyuyordu. Filleri eğitmek zor bir işti ve yüksek besin ihtiyaçları nedeniyle bakımları pahalıydı.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahamenişler döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]Persler MÖ 331'deki Gaugamela Muharebesi'nde savaş fillerini kullanmışlardı. Savaş, Makedonya Kralı Büyük İskender ile Pers Kralı III. Darius arasında gerçekleşmiştir. Perslerin, Pers hattının merkezine yerleştirilmiş 15 adet Hint eğitimli savaş fili vardı ve bunlar Makedon birlikleri üzerinde öyle bir etki bırakmışlardı ki, İskender savaştan önceki gece Korku Tanrısı'na kurban kesme ihtiyacı hissetmişti. Buna rağmen Persler savaşı kaybettiler ve Ahameniş imparatorluğu İskender'in eline geçmiştir.
Bazıları savaş fillerinin daha önce Pers Kralı I. Xerxes'in Yunan seferinde ve hatta I. Darius zamanında İndus, Tuna Nehri'nde ve MÖ 512'de İskitlere karşı kullanıldığını iddia eder. Ne Ksenofon ne de Herodot bu daha önceki seferlere ilişkin anlatımlarında savaş fillerinden söz etmez.
Partlar döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]MS 1. yüzyılın başlarından itibaren filler İran'da krallığın simgesi olarak da kullanılıyordu. Bu fikir Grek-Baktriya Krallığı'ndan benimsenmiştir.[2] Ek olarak, Part savaş filinin kullanıldığı en az bir örnek vardır. Tacitus'a göre I. Vologases, MS 62'deki Rhandeia Muharebesi sırasında bir savaş filine binmiştir.[2]
Sasaniler döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]
Erken Sasani döneminde savaş filleri, terörize edici etkileri nedeniyle savaşlarda psikolojik silah olarak kullanılmıştır. Daha sonra lojistik bir role dönüşmüş ve Sasani döneminin sonlarında ordu komutanları tarafından savaş alanını araştırmak için kullanılmışlardır.[2]
Sasani filleri, Hindistan'dan geldikleri için Zend-hapet veya "Hintlilerin Komutanı" olarak bilinen özel bir şefin emri altındaydı.
| Makale serilerinden |
| Sasani İmparatorluğu askeriyesi |
|---|
 |
I. Şâpûr, Valerianus'a karşı savaş fillerini kullanmış olabilir.[2] Ancak filler en çok II. Şâpûr'un kuvvetlerinde kullanılmıştır.[3] İmparator Julianus bunların 337-361 savaşlarında "okçularla dolu demir kuleler"[4] taşıdığından bahseder (muhtemelen abartı; kendisi anlattığı savaşın görgü tanığı değildi).[3] Filler daha sonra Sasaniler tarafından Julianus'un 363'teki seferi sırasında, Tizpon, Samarra da dahil olmak üzere Julian'a karşı ve daha sonra Jovianus'un kuvvetlerine sürpriz bir saldırıda kullanıldı.[3] Görgü tanığı Ammianus Marcellinus, filleri "acımasız açık çeneleri, keskin kokusu ve tuhaf görünümü olan, parıldayan filler" olarak tanımlıyor;[5] Tizpon'da, Sasani saflarının arkasına yerleştirilmişlerdi, "yürüyen tepeler" gibi görünüyorlardı, "muazzam vücutlarının hareketleriyle ... yanlarına gelen herkesi yok etme tehdidinde bulunuyorlardı, geçmiş deneyimlerden korktukları için".[2] Ancak bu örneklerin tümü, özellikle zorlu savaşlarda genellikle çok az taktiksel etkiye sahip olduğundan, "normal konuşlandırmadan ziyade acil gerekliliğin" sonuçlarıydı. Filler, meydan muharebelerinde kullanıldıklarında, klasik Kartaca ve Helenistik uygulamaların aksine, genellikle arkada konumlandırılırdı.[3]
Sasani filleri, muhtemelen taret veya Howdah[3] taşıdıkları ve atış platformu olarak kullanıldıkları müstahkem şehirlere karşı kuşatma savaşında en etkili araçlardılar. Prokopius'a göre İmparator I. Justinianus, Dara'nın surlarını 30 fit (9,1 m) yükseltmişti. Sasani fillerinin saldırılarını engellemek.[6] Procopius, Sasanilerin kuşatılmış bir şehrin surlarının üzerinden geçip ok atmasına olanak tanıyan ahşap taretlerden bahsetmişti. Lazika Savaşı sırasında Mihr-Mihroe'nin sekiz fili, Archaeopolis ve diğer Lazca surlarının kuşatmalarında etkili olduğunu kanıtladı.[3]
Fillerin Sasaniler tarafından çeşitli uygulamaları da bildirilmektedir; Agathias bir keresinde fillerin bir nehri abluka altına almak için kullanıldığından bahsetmiştir.[3]
Sasani İmparatorluğu'nun çöküşüne yakın Köprü Muharebesi'nde Bahman Jaduyah yönetimindeki Sasaniler, savaş filleri de dahil olmak üzere elit Zhayedan güçlerini Ebû Ubeyd es-Sekafî komutasındaki işgalci Arap Müslümanlara karşı kullanmışlardır. Beyaz bir fil hortumuyla Arap komutanı atından kopardı ve ayaklarının altında çiğnemiştir. Çatışmada Arap Müslümanlar ağır kayıplar vermiştir.[7] Filler Kadisiye Muharebesi'nde de kullanılmış ancak başarısız olmuştur.
Daha sonraki hanedanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaş filleri aynı zamanda Seferîler, Gazneliler, daha az oranda Büveyhîler,[8] ve Semerkant bölgesindeki Harezmîler tarafından da kullanılmıştır.[9] Timur ordusu savaş fillerini Ankara Muharebesi'nde de kullanmışlardır.
Popüler kültürde
[değiştir | kaynağı değiştir]- Modern satrancın Hint satrancıyla aynı şekilde yavaş yavaş geliştiği Shatranj (satranç), fil savaş filini içerir.
- Gerçek zamanlı strateji bilgisayar oyunu olan Age of Empires II'deki Pers uygarlığının benzersiz birimi, tarihin bu dönemine atıfta bulunarak savaş fillerine sahiptir. Savaş filleri aynı zamanda Age of Empires'da Perslerin kullanımına açıktır ve hızlı hareket etme haklarına sahiptir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Savaş fili
- Fil ile idam
- Sasani ordusu
- Avrupa'da fillerin tarihi
- Bireysel fillerin listesi
- Askeri hayvanlar
- Süvari taktikleri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Charles, Michael B. (2007). "The Rise of the Sassanian Elephant Corps: Elephants and the Later Roman Empire". Iranica Antiqua. Cilt 42. ss. 301-346. doi:10.2143/IA.42.0.2017880.
- ^ a b c d e Daryaee, Touraj (2016). ""From Terror to Tactical Usage: Elephants in the Partho-Sasanian Period," The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion, eds. V. Sarkhosh Curtis et. al., Oxford, 2016, pp. 36-41." The Parthian and Early Sasanian Empires (İngilizce). s. 36. doi:10.2307/j.ctvh1dkb6.7. 29 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2024.
- ^ a b c d e f g Charles, Michael B. "ELEPHANT ii. In the Sasanian Army – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Julian, Oration 2: "[[s:The heroic deeds of Constantius|]]"
- ^ Kistler, John M. (2007). War Elephants (İngilizce). U of Nebraska Press. s. 173. ISBN 978-0-8032-6004-7.
- ^ Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae (İngilizce). Akadémiai Kiadó. 2003. s. 369.
- ^ Richard Nelson Frye, The Cambridge History of Iran: The period from the Arab invasion to the Saljuqs, (Cambridge University Press, 1975), 8-9.
- ^ Heath, Ian (26 Eylül 2015). Armies of the Dark Ages. Lulu.com. ISBN 9781326233327.
- ^ Kistler, John M. War Elephants, Westport, CT: Praeger, (2006).
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nicolle, David (1996). Sassanian Armies : the Iranian empire early 3rd to mid-7th centuries AD. Montvert. ISBN 1-874101-08-6.
- Rance, Philip (2003). "Elephants in Warfare in Late Antiquity". Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae. 43 (3–4). ss. 355-384. doi:10.1556/aant.43.2003.3-4.10.
- Wilcox, Peter (2001). Rome's Enemies 3: Parthians and Sassanid Persians. Osprey. ISBN 0-85045-688-6.