Deylemliler
Deylemiler (Orta Farsça: Daylamīgān; Farsça: دیلمیان, Deylamiyān) Hazar Denizi'nin güneybatı kıyısındaki Kuzey İran'ın dağlık bölgeleri olan (şimdi Gilan Eyaleti'nin güneydoğusunun yarısını oluşturan) Deylem'de yaşamış bir halk.[1][2]
Alevilerin, Abbasi ve Emevi otoriteli bölgelerde gördükleri zulümlerden dolayı sığındıkları Deylem ve Gilan eyaletlerine göç ederek Şii İslam itikadini de İran'ın Müslümanlarca fethi dönemleri başarılı bir şekilde İran'da yaygınlaştı.[2] 9. yüzyılda nüfusları çoğalan Deylemi ve Gilan halkın günümüzde hâla Şii İslam'ın Alevi meşrebinden biri olan Zeydilik koluna mensupturlar. Ali İbnü'l-Esîr Deylemliler için şöyle söyler: "Deylemliler Şii dinini benimsediler."[3][4] 10. yüzyılda bazıları İsmaililiği benimsedi, daha sonra 11. yüzyılda Fatımi İsmaililiği ve ardından Nizari İsmaililiği benimsediler. Hem Zeydiler hem de Nizariler, Şii İslam'ın Kuran ve Ehli Beyt itikadine mensup olan Safeviler'in 16. yüzyılda yükselişine kadar İran'da güçlü bir varlık sürdürdüler. Safevi Türklerinin öncülleridir. 930'larda, Deylem'de Büveyhî (Büveyhoğulları) hanedanı[5] ve Can Hanedanlığı ortaya çıktı ve 11. yüzyılın ortalarında Selçuklu Türklerinin gelişine kadar elinde tuttuğu günümüz İran'ının çoğunu kontrol etmeyi başardı. William Burley Lockwood, David.N.Mackenzie, Karl Hadank, Artur Christensen gibi dilbilimci ve araştırmacılar da Zazaların kullandığı 'Dımıli' sözcüğünün Dailemi/Dailomi'den geldiğini ve Deylemli demek olduğunu ve Zaza halkının Hazar Denizi'nin güney kıyılarındaki Deylem'den göçenlerin devamı olduğunu, atalarının dilini günümüze kadar koruyabildiklerini belirtmişlerdir.[6][7][8]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Fishbein, Michael, ed. (1990). The History of al-Ṭabarī, Volume XXI: The Victory of the Marwānids, A.D. 685–693/A.H. 66–73. SUNY Series in Near Eastern Studies. Albany, New York: State University of New York Press. p. 90, note 336. ISBN 978-0-7914-0221-4.
- ^ a b "Alevi Türkmen Devletleri" Muharrem Uçan (Can Yayınları) 2. Baskı - ISBN 978-605-4039-43-2, s. 276 / Alevilerin (Alioğulların) Emevi ve Abbasi zulmünden acem (arap olmayan) İran'a kaçışları ve İslam'ın İran'a yayılışı
- ^ Minorsky, 1964: dipnot 63: 30
- ^ Buhl, Fr. (1986). "al-Ḥasan b. Zayd b. al-Ḥasan". The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram. Leiden, and New York: BRILL. ss. 245–246. ISBN 90-04-08118-6.
- ^ Minorsky, 1965: 192-93
- ^ Les Dialects D'avroman Et De Pewa, A. Christensen, 1921, Kopenhag
- ^ W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.
- ^ John A. Shoup, Ethnic Groups of Africa and the Middle East.