Muta nikâhı
| Makale serilerinden |
 |
Müt'a veya muta nikâhı (Arapça: زواج المتعة Zawāj al-Mut'ah veya نكاح المتعة Nikāh al-Mut'ah), ilk Müslüman toplumunda ve günümüzde bazı Şii mezheplerinde uygulanan kadın ve erkeğin belirli bir süre ve ücret karşılığında anlaşarak başlattıkları[1] bir evlilik çeşididir.[2][3][4][5]
Bazı kaynaklarda Acem - Fars nikâhı, geçici nikâh ya da anlaşma nikâhı da denir. Muta evliliğinde belirli bir asgari ya da azami süre yoktur.[6][7][8]
Günümüzde İran'da, Muta evliliğinin çok kısa birlikteliklere dahi izin vermesi sonucu, ülkede seks ticaretinin yasal olarak yapıldığı ve İran'ın muta'yı bir espiyonaj aracı olarak kullandığı iddia edilmektedir.[9][10][11][12][13][14][15]
Ayrıca birçok İslam alimi, Muta nikâhının İslamda yasaklanmış olan fuhuş hakkındaki hükümleri geçersiz kıldığını belirtmişlerdir.[16][17][18]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Sözlükte "kendisinden faydalanılan şey" anlamına gelen müt'a, bir fıkıh terimi olarak, boşanma veya evliliğin feshinden sonra kocanın, kadına verdiği elbise ve benzeri hediyeye denir.[19]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı Şii kaynaklı hadislerde İslam'ın ilk dönemlerinde Mut'aya Müslüman askerlerin ve Muhammed'in de başvurduğu kaydedilmektedir. Ancak Mut'a nikâhına Muhammed'in de başvurduğu konusunda Şii ve Sünnilerin zıt görüşleri vardır:
Caeteni, Taberi ve İbn Kesir’i kaynak göstermek suretiyle Muhammed’in Esma bt. Numan'la nikâhlandıktan sonra müt'a verdiğini kaydeder.[20] Muhammed, Esma bt. Numan ile nikâh yaptı, ancak bu kadının vücûdunda beyaz lekeler olduğunu ve bunun kendisinden gizlendiğini gördü, bunun üzerine ona “müt'a” vermek suretiyle onu bıraktı. Taberi bu olayı şu şekilde anlatır: “Rasulullah Esma bt. Numan ile evlendi. Gerdeğe girdiğinde onda beyazlık gördü. Bunun üzerine ona müt'a verdi, giyindirdi ve ailesine geri gönderdi.”[21]
Muhammed’in müt'a verdiği diğer kadın ise Kilab kabilesinden Aliye bt. Zabyan’dır. Taberi’nin ifadesi şöyledir: “Rasulullah, Benu Ebi Bekir İbn Kilab kabilesinden Aliye ile evlendi, sonra ona müt'a verdi ve onu bıraktı.”[22]
İbn Mace'ye göre Muhammed kadınlarla normal nikâh yaptı ve onların bazılarında kusur görünce dokunmadan boşadı. Rivayetlerde, mut'a olarak geçen de, boşanma sırasında verdiği hediyedir ve böylece Bakara suresi 236. ayetine uygun hareket etti;"Nikâhtan sonra henüz dokunulmadan veya onlar için belli bir mehir tayin etmeden kadınları boşarsanız bunda size günah yoktur. Bu durumda onları faydalandırın."[23] Bu yorum ilgili hadislerde geçen nikâhın müt'a ile başladığı ifadelerinin bulunmaması ve nikâhın sonlanması sırasında mut'anın verildiği ifadesiyle uyum içindedir.
Mezheplerin bakış açısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir Arap adeti olarak, erken yıllarında İslam toplumunda uygulanan bu nikâhın, ilerleyen yıllarda Şiiler yasaklanmadığı, Sünniler ise yasaklandığı iddiasındadırlar.
Şiilikte
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı Şii mezheplerinde Müt'a ile ilgili ayetin neshedilmediği ileri sürülerek[24] şeriata uygun görülür. Rafizilik'te de mut'aya cevaz verilir. Bunun yanında Şia'nın önemli kollarından biri olan Zeydiyye mezhebinde, Nusayrilik'te[25] ve Alevilik'te[26] de batıl kabul edilir ve uygulanmaz.
Şiiler ve Rafiziler müt'a nikâhını uygularlar.[27] Anadolu Aleviliğinde ve Şia'nın önemli kollarından biri olan Zeydiyye mezhebinde müt'a nikâhının bâtıl olduğuna inanılır.
Şiiler müt'a nikâhı konusunda Nisa suresinin 24.ayetini delil olarak sunarlar. Şîa yorumuna göre, Nisâ sûresinin bu âyetde[28] geçen ve Türkçeye "faydalanmak" olarak çevrilmiş استمتعتم kelimesinin kökü متع'den gelmektedir.[29][30][31]
Şiilerin hadis anlayışları de sünnilerden farklıdır ve sünni kaynaklarda kaydedilen hadisler yerine sadece Ehl-i beyt kanalıyla nakledilen hadisleri referans alırlar. Bu hadislerden bir örnek; "Yüce Allah, müt'a ettikten sonra gusül eden bir erkeğin gusül suyunun her damlasından yetmiş melek yaratır ve bu melekler kıyamet gününe kadar ona istiğfâr ederler ve kıyamet gününe kadar müt'ayı inkâr edenlere de lânet ederler."[32]
Şiilikte Görülen Uygulaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Müt'a nikâhı için erkek ve kadın belirli bir süre ve ücret karşılığında anlaşırlar. Muta evliliğinde belirli bir asgari ya da azami süre yoktur.[7][8] Erkek, rızası olan kadına, "Beni (...) (aylık) bir zaman için müt'alandır" veya " (...) kadar para karşılığında seninle müt'alandım" der. Müt'a nikâhı ile evlenen kadın, nikâhın süresi ne kadar olursa olsun mirastan hak iddia edemez.[33]
Muta nikâhında şahit aranmaz. Kişi Allah'ı şahit göstererek Mut'a yapabilir, buna ilaveten Mut'anın günü dolmadan süresi uzatılamaz ve Mut'a nikâhının belirli bir müddeti yoktur. Her ne kadar iddetin bu nikâhta da olduğu söylense de bu nikâhı tercih edenler arasında pek riayet edildiği de görülmez.
Müt'a nikâhı ile evlenen erkek, sonradan normal nikâhın şartlarını yerine getirip bu kadını sürekli eş olarak alabilir.[34]
Sünnilikte
[değiştir | kaynağı değiştir]Müt'a nikâhı günümüzde bütün Sünni mezheblerinde zina olarak tanımlanır ve haram kabul edilir.[19] Muhammed, İslam'ın ilk dönemlerinde müt'a nikâhına dokunmamış, daha sonra vahiylere dayandırarak yasakladı: "Ey insanlar, ben müt'a nikahı ile kadınlardan faydalanmanız için izin vermiştim. Şüphe yok ki Allah, kıyamete kadar bunu muhakkak haram kıldı. Kimin yanında bunlardan bir kadın varsa hemen onu serbest bıraksın, onlara verdiği şeylerden hiçbir şeyi geri almasın."[35][36]
Tirmizî, Nikâh bahsinde geçtiğine göre Mü'minûn sûresinin 6 ve 7. âyetlerinin nazil olması üzerine, müt'a nikâhı kesin olarak haram kılındı.[37]
Ashab'dan, tabiinden ve müçtehitlerden, bu tür nikâhı kabul eden kimse yoktur. İbn-i Abbas'dan rivayetle Ali bin Ebu Talib şöyle dedi: "Rasulullah müt'a nikâhından ve ehil eşeklerin etlerini yemekten Hayber'in fetih günü bizleri men etti."[38][39] Ömer de, hilafeti döneminde müt'a nikâhını zina kabul ederek, yasakladı.[19]
Diğer taraftan, Zehebî'nin, İbn Cüreyc’in müt‘a nikâhına ruhsat verildiğine inandığını ve bu ruhsatı kullanarak birçok evlilik yaptığını rivayet ettiği belirilmektedir.[40]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- [1]20 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Süleyman Ateş'in değerlendirmeleri
- [2]10 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Caferilierin yorumları
- [3]14 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikishia'da ele alınış
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kaynaklarıyla Büyük Kadın İlmihali, Rauf PEHLİVAN, Sayfa 277-278, Gonca Yayınevi, İstanbul, 1993.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2020.
- ^ "MUT'A (Geçici Evlilik)". 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2014.
- ^ Berg H. "Method and theory in the study of Islamic origins." 21 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Brill 2003 ISBN 9004126023, 9789004126022. Accessed at Google Books 15 March 2014.
- ^ Hughes T. id=O84eYLVHvB0C&pg=PA424&dq=Mutah&hl=en&sa=X&ei=TOtbUaCjLMjOrQeZ6IHwAw&ved=0CFkQ6AEwCQ#v=onepage&q=Mutah&f=false "A Dictionary of Islam." 2 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Asian Educational Services 1 December 1995. Accessed 15 April 2014.
- ^ Pohl F. "Muslim world: modern muslim societies." 4 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Marshall Cavendish, 2010. ISBN 0761479279, 1780761479277 Accessed at Google Books 15 March 2014.
- ^ "The four pillars of Mut'a: the time period (mudda)." 7 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Al-Islam.org website. Accessed 15 March 2014.
- ^ a b "Marriage, question 24." 8 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Alulbayt Foundation, Rulings of Grand Ayatullah Sistani. Accessed 15 March 2014.
- ^ a b Labi N. "Married for a minute." 29 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Motherjones.com website, non-profit news organisation, San Francisco. (Foundation for National Progress). March/April 2010. Accessed 15 March 2014.
- ^ Pipes D. "Arabian sex tourism." 17 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Daniel Pipes website article.
- ^ Fard C. "Unveiled threats." 10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Village Voice. March/April 2001. Accessed at D. Hughes webpage The University of Rhode Island 15 March 2014.
- ^ Harrison F. "Iran talks up temporary marriages." 2 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC News, Tehran. 2 June 2007.
- ^ Trejos N."Temporary 'enjoyment marriages' in vogue again with some Iraqis." 31 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Washington Post, 20 January 2007.
- ^ Haeri S. "Law of desire: temporary marriage in Shi'i Iran." 15 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Syracuse University Press 1989 p6 ISBN 0815624832, 9780815624837.
- ^ Clark M. "Islam for dummies." 15 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. John Wiley & Sons 2011 ISBN 1118053966, 9781118053966.
- ^ Ruthven M. "Islam: a very short introduction." 15 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford University Press, 1997 ISBN 0191540110, 1780191540110.
- ^ Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. (1 Ocak 2006). Medieval Islamic Civilization: L-Z, index (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 9780415966924.
- ^ Pohl, Florian (1 Eylül 2010). Muslim World: Modern Muslim Societies. Marshall Cavendish. ss. 52-53. ISBN 9780761479277. 7 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2013.
- ^ Turner, Bryan S. (1 Ocak 2003). Islam: Islam, gender and family (İngilizce). Taylor & Francis US. s. 157. ISBN 9780415123501.
- ^ a b c Diyanet'in müt'aya bakışı[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Caerani, İslam Tarihi, İst., 1925, VII, 392-393.
- ^ Taberi, Tarihu’I-Ümem ve’l-Muluk, Beyrut, tts., IIlI, 1179.
- ^ Taberi, Tarih, III, 168.
- ^ [İbn Mace, Ta1ak, 11; Nesaı, Talak, 14; İbn Said, Tabakat, VIII, 141, 143; İbn Esir, Üsdii'l-Gabe, VII, 16-1]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013.
- ^ "Nusayrilikte mut'a var midir". 23 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2013.
- ^ "Alevilikte mut'a var midir". 23 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2013.
- ^ el-Mebsul:5/152 Fethu'l Kadir:21384 Bidayetü'l Müctehit:2/43
- ^ "Nisâ sûresi 24. âyeti (DİB)". 11 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2008.
- ^ "Müt'a" maddesi, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 32, Türkiye Diyanet Vakfı, s. 174.
- ^ "Nisa Suresi 24.ayet". 6 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012.
- ^ Nisa Suresi 24.ayet[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2013.
- ^ Fetava-i Kadıhan :1/330 (Hindiyye kenan)
- ^ Fetava-i Hindiyye:I/330
- ^ Müslim:4/131
- ^ el-Hidaye:1/I95
- ^ Tirmizî, Nikâh, 27
- ^ Buhari:6/129 Nesai:2190 Müslim:4/134
- ^ Buhari, Megazi, 38; Müslim, Nikâh 29; Nesai, Nikâh, 71
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, İbn Cüreyc, müellif: İsmail Cerrahoğlu; Mîzânü’l-iʿtidâl, II, 659; Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 170-171