İçeriğe atla

Aşağıırmaklar

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Aşağıırmaklar
Köy
Harita
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin üzerinde Aşağıırmaklar
Aşağıırmaklar
Aşağıırmaklar
Aşağıırmaklar'ın Artvin'deki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArtvin
İlçeArdanuç
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
Yüzölçümü
 • Toplam14,8 km²
Rakım1392 m
Nüfus
 (2021)
 • Toplam148
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0466
İl plaka kodu08
Posta kodu08390

Aşağıırmaklar, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağıırmaklar köyündeki tek nefli köy kilisesi olan Samtskaro Kilisesi. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904. Fotoğraf Nikolay Marr'ın 1904 tarihli gezisinin notları olan Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (1911; Petersburg, Rusça; Gürcüce baskısı 2015, Batum) adlı kitaptan alınmıştır.

Aşağıırmaklar köyü ile Yukarıırmaklar köyünün ortak eski adı, Samtzkali'dir. Samtzkali Deresi'nin iki yakasında yer alan yerleşme, geç dönemde iki ayrı köye ayrılmıştır. Gürcüce bir yer adı olan Samtzkali (სამწყალი), üç ırmak anlamına gelir. Bu yer adı Samtzkarii (სამწყარი) ve Samzskaro (სამწყარო) olarak da bilinir. Samtzkali Türkçeye Samskar olarak girmiştir. Nitekim 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterleri ile Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli bir yayında Samksar / Samiskar (صامسقار) olarak geçer.[4][5] Ruslar da 1886 yılında köyü Samshar / Samtshar-Tskali (Самсхар / Самсхар-Цхали) adıyla kaydetmiştir.[6]

Esiden tek bir yerleşme olan Samtzkali, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Klarceti, Orta Çağ'da Gürcü kültürünün ve dinsel yapılarının toplandığı merkezlerden biriydi. Osmanlılar, bu bölgedeki Samtzkali köyünü 1551 yılında Gürüclerden ele geçirdi. Hemen ardından Ardanuç livası kuruldu. Yaklaşık olarak bugünkü Ardanuç ilçesi toprakları Ardanuç nahiyesi adıyla bu livaya bağlandı. 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Samtskari, bu nahiyenin büyük köylerinden biriydi. Köyün nüfusu 66 haneden (yaklaşık 330 kişi) oluşuyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir. Yaklaşık yirmi yıl sonra köyün nüfusu 12 hane azalmıştı; 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç ve adlı Osmanlı tahrir defterinde köyde, tamamı Hristiyan oan 54 hane (yaklaşık 270 hane) kaydedilmişti. Samtzkali köyünün halkının bu tarihten sonra Müslüman olduğu bu kayıtlardan da anlaşılmaktadır. Osmanlı idaresinin 1835 yılında askere alma ve vergi toplama amacıyla yaptığı erkek nüfusu tespiti sırasında da Samtzkali tek bir yerleşme olarak kaydedilmiştir. Bu tespitte köyd 87 hanede 251 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Samtskari'nin toplam nüfusunun 502 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[7]

Samtzkali, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin Okrugu'nun Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı Samtskari nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) dört köyünden biriydi. Samtzkalii köyünün nüfusu 1886 yılında 732 kişiden oluşuyordu. Samtskari, aynı adı nahiyenin nüfus açısından en büyük köyüydü. Samtskari, Norgieli, Petobani ve Çedila köylerinden oluşan Samtzkali nahiyesindeyse 1.380 kişi yaşıyordu. Hem Samtzkali köyünün hem de Samtzkali nahiyesinin nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[6] Şalambereti (შალამბერეთი), Koçareti (კოჭარეთი), Kordati (კორდათი), Çimdara (ჭიმდარა), Tetrkanebi (თეთრყანები), Dzağlauri (ძაღლაურა), Çonati (ჭონათი), Bargaburga (ბარგაბურგა), Mağlisukani (მაღლისუკანი) gibi yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.[8]

Samtzkali, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükûmetine ültimatom verdi. Gürcistan hükûmetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Samtzkali köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye'ye bırakıldı.[9]

Gürcistan'ın Türkiye'ye bırakmasından bir yıl sonra, 1922'de Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde Samtskari, Samtskar-i Süfla (صامسقار سفلا) ve Samskar-i Ulya (صامسقار علیا) olmak üzere ik köy olarak kaydedilmiştir. Samskar-i Süfla'da (Aşağı Samtskari) 417 kişi yaşıyordu. Bir Gürücü yerleşmesi olan köyün nüfusunun tamamı "Türk" olarak kaydedilmişti. Bu sırada Aşağı Santskari Artvin livasının merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi.[10][11] Samtzkali Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Aşağı Irmaklar olarak değiştirildi. 1926'da ise köyde 89 hanede 484 kişi tespit edilmiştir.[12] Aşağı Irmaklar, 1935 genel nüfus sayımında "Aşağı Irmak" adıyla kaydedilmişti ve Rize ile Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 656 kişiden oluşuyordu.[13] Samtzkali adı zaman içinde "Samıskar", "Samsıkar" gibi Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmıştır. Gürcü Kolu köylerinden biri sayılan Aşağıırmaklar köyünde 1965 genel nüfus sayımında 942 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 421 kişi okuma yazma biliyordu.[14]

Aşağıırmaklar köyünde eski bir kilise ile megalit yapılar topluluğunun varlığı bilinmektedir. Bu köy kiliselerinden biri olan Samtskaro Kilisesi Aşağı Samtskaro köyünde yer alan tek nefli bir yapıydı. Nikolay Marr’ınn 1904 yılında görmüş olup fotoğrafını çektiği irice ve iyi korunmuş olan tek nefli bu kilise, 20. yüzyılın ikinci yarısında ortadan kaldırılmıştır.[15][16]

Megalit yapılar topluluğu, köyün 600 güneybatısında yer alır. Geniş bir alana yayılan kompleks, on kadar yapı kalıntısını barındırmaktadır. Orta kısımda bulunan ve üç kollu olduğu tahmin edilen yapı dikkat çekicidir. İri kesme taşlardan inşa edilmiş olan yapının iki kolu bugüne ulaşmıştır. Burada başlayan 3 metrelik tünel bir depoya ulaşmaktadır. Depodan başlan tünelin uzunluğu ise, 7 metredir. Ancak bu tünelin devamı yıkılmıştır. Hem tünel hem de depo kısmen toprakla dolmuştur.[17]

Aşağı Samtzkali, Ardanuç ilçesinde, Gürcü Kolu olarak adlandırılan bölgede Gürcü dilinin konuşulduğu son köylerden biri olarak bilinir.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıırmaklar köyü, Artvin il merkezine 60 km, Ardanuç ilçe merkezine 25 km uzaklıktadır. Aşağıırmaklar köyünü kuzeyden Hisarlı ve Çakıllar, kuzeybatıdan Cevizli, güneyden Yolağzı, güneybatıdan Tütünlü ve Conat Yaylası, doğudan Yukarıırmaklar, güneydoğudan Ustalar köyü çevreler.[1]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıllara göre köy nüfus verileri
2021 148[3]
2020 152[3]
2019 155[3]
2018 158[3]
2017 121[3]
2016 138[3]
2015 137[3]
2014 161[3]
2013 127[3]
2012 124[3]
2011 131[3]
2010 131[3]
2009 143[3]
2008 160[3]
2007 197[3]
1990 521[18]
1985 616[19]
1980 840[20]
1975 863[21]
1970 857[22]
1965 942[23]
1922 417[24]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Albayrak, Leman (2014). "Aşağıırmaklar Köyü'nün Coğrafi Etüdü (YL Tezi)". Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. tez.yok.gov.tr. ss. 1-80. 
  2. ^ "Akarsu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 7 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  3. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Ardanuç Akarsu Köy Nüfusu". Nufusune.com. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  4. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 36 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5.
  5. ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 115". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
  6. ^ a b ""Ardanuç kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
  7. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35, 38 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5]
  8. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 189 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt, II. cilt s. 41.
  10. ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2020. 
  11. ^ "Арданучский участок 1886". www.ethno-kavkaz.narod.ru. 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2022. 
  12. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 141, ISBN 978-9944-197-52-6.
  13. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 29" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
  14. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1965, s. 87.
  15. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 145-146, ISBN 9789941478178.
  16. ^ Niko Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 247-248 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2.
  17. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 98 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  18. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  19. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  20. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1981). "1980 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  21. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1977). "1975 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  22. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1973). "1970 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  23. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  24. ^ Gök, Nurşen (2008). "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41. ankara.edu.tr. s. 89-104. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Aşağıırmaklar&oldid=33615074" sayfasından alınmıştır