Samtzkaro Kilisesi (Aşağı)
.JPG) Aşağıırmaklar köyündeki tek nefli köy kilisesi olan Samtskaro Kilisesi. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904. Fotoğraf Nikolay Marr'ın 1904 tarihli gezisinin notları olan Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (1911; Petersburg, Rusça; Gürcüce baskısı 2015, Batum) | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Aşağıırmaklar (Samtskaro) |
| Koordinatlar | 41°10′49″K 42°10′54″D / 41.18028°K 42.18167°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Açılış | ? Orta Çağ |
| Durum | Yıkılmış (yerinde Kahvehane mevcut) |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
Aşağı Samtzkaro Kilisesi (Gürcüce: სამწყაროს ეკლესია; okunuşu: "samts'qaros ek'lesia"), tarihsel Klarceti bölgesindeki Gürcü kiliselerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Samtskaro olan Aşağı Irmaklar köyündedir.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağı Samtzkaro Kilisesi, bugün Aşağı Irmaklar ve Yukarı Irmaklar olarak ayrılmış olan Samtskaro köyünün iki Gürcü kilisesinden biriydi.[1] Kilisenin Osmanlı döneminden önce inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Samtskaro köyü 1551 yılında Osmanlıların eline geçti. Osmanlı tahrir defterlerine göre köyde 1574 yılında tamamı Hristiyan olan 66 hane, 1595 yılında ise 54 hane yaşıyordu.[3] Nüfusun tamamının Hristiyan olduğu düşünülünce, kilisenin 17. yüzyılın başlarında da faaliyetini sürdürdüğü söylenebilir. Köyün Müslüman olmasından sonra Samtskaro Kilisesi işlevsiz kalmış olmalıdır. Rusların 1886 yılında gerçekleştiği nüfus tespitinde ise Samtskaro köyüde, tamamı Gürcü olan 732 kişi yaşıyordu.[4] Artvin vilayeti üzerine çalışmasıyla tanınan Muvahhid Zeki, 1927 yılında Samtskaro köyünde Gürcülerden kalma harabe halinde iki kilisenin bulunduğunu yazmıştır. Bu bilgi, bu kilise ile köydeki diğer kilisenin bu tarihten sonra yıkıldığını ve tahrip edildiğini göstermektedir.[5]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağı Samtzkaro Kilisesi, Aşağı Irmaklar köyünün doğu kısmında yer alır. Tamamen yıkılmış olan kilisenin yerinde günümüzde kireç harçlı kalıntılar tespit edilmiştir. Nikolay Marr’ın 1904 yılındaki araştırma gezisi sırasında kilise büyük ölçüde ayakta duruyordu. Marr'ın verdiği bilgiye göre, yıkık haldeki kilise köyün biraz dışında, akarsuyun sol yakasında yüksek bir yerde, Anakerti’ye giden yolun kıyısında bulunuyordu. Batı duvarı hariç, kilisenin duvarları ayakta duruyordu. Kilise Şavşat-İmerhevi tarzında, dikdörtgen planlı ve dışa taşkın yarım dairesel apsisli sıradan bir kiliseydi. Uzunluğu yaklaşık 10,5 metre, genişliği yaklaşık 4,5 metreydi. Kilisenin girişi güneyde yer alıyordu. Doğu ve batı cephelerinde bire penceresi vardı. Apsisinin iç kısmında, sağda ve solda birer niş bulunuyordu. Güney ve kuzey duvarlarında sütün izleri fark ediliyordu. Dışarıdan iki kademeli çatı örtüsü ile kemerlerin bu sütunlara dayandığı anlaşılıyordu. Dışa taşmış olan yarı dairesel apsis yarım kubbeyle örtülüydü. Kilisenin duvarları içten ve dıştan ince ve farklı irilikte kesme taşlarla kaplıydı. Beyazımsı taşlara rağmen kilise uzaktan tuğlayla inşa edilmiş gibi bir görünüme sahipti. En sağlam kalmış duvarda 23 sıra taş örgüsü vardı. Kilisenin içi sıvanmış ve beyaz renkte badanalanmıştı. Duvar resimlerinin izi fark edilmiyordu.[6][7]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 82-83, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 145. ISBN 9789941478178.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 36 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1404". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 60; 2010 baskısı s. 82-83". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 98. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 247-248. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2.