Ağıllı, Çıldır
| Ağıllı | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Ağıllı Ağıllı'nın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Çıldır |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1874 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 42 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75402 |
Ağıllı, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Ağıllı'nın eski adı erken dönem Türkçe kaynaklarda Hamaş (خاماش), Gürcüce kaynaklarda Hamaşi (ხამაში) olarak geçer.[3] Köyün adı geç dönemde de aynı biçimde yazılmıştır.[4]
Hamaş, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Cavaheti'de yer alır. Nitekim Osmanlılara bu yerleşimi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde "Hamaş" adı altında, Hamaş-i Küçük (خاماش كوچك) ve Hamas-i Büzürg (خاماش بزرك) olmak üzere iki adet köy kaydedilmiştir. Hamaş-i Küçük (Küçük Hamaş) köyü Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının Kurd Kala nahiyesine, Hamaş-i Büzürg (Büyük Hamaş) ise, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Bu iki yerleşim, bu iki livanın sınırını oluşturan bir derenin karşılıklı iki yakasında yer alıyordu. Küçük Hamaş köyü bu tarihte boşalmış ve terk edilmiş köye dönüşmüştü. Büyük Hamaş köyünde ise, Osmanlı Devleti'ne ispenç vergisi vermekle yükümülü sadece üç hane bulunuyordu. Vergi yükümlüsü üç erkek Badura, Gogiça ve Abram'ın torunu olarak kaydedilmiştir. Bu isimlerden Büyük Hamaş köyünün bir Gürcü yerleşimi olduğu anlaşılmaktadır.[5]
Daha sonra tek köy haline gelen Hamaş, 93 Harbi'nin ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması'aya Osmanlılar tarafından Ruslara bırakıldı. Rus idaresinin Hamaş (Хамаш) olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağının Çıldır kazasına (uçastok) bağlıydı. Köyün nüfusu 173 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun tamamı Kürt olarak kaydedilmiştir. 16. yüzyılda Gürcülerden neredeyse tamamen boşalan köye daha sonra Kürtlerin yerleştirildiği bu kayıttan anlaşılmaktadır.[6]
Hamaş köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Sovyet Rusya'nın Bolşevik hükûmeti 7 Mayıs 1920'de Gürcistan hükûmetiyle imzaladığı Moskova Antlaşması'yla da Ardahan bölgesini bağımsız Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından Ardahan bölgesi ve Hamas köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla, Hamaş köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[7]
Hamaş köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de "Hamaş" (حماش) adıyla Kars vilayetinin Çıldır kazasının Kurt Kala nahiyesine bağlıydı.[8] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 163 kişiden oluşuyordu.[9] Hamaş veya Hamaşi "yabancı kökten geldiği" için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Ağıllı olarak değiştirilmiştir.[10] Hamaş köyünün nüfusu 1965 yılında 325 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 52 kişi okuma yazma biliyordu.[11]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 96 km, Çıldır ilçe merkezine ise 52 km uzaklıktadır.[12]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 42[2] |
| 2021 | 44[2] |
| 2020 | 48[2] |
| 2019 | 61[2] |
| 2018 | 55[2] |
| 2017 | 33[2] |
| 2016 | 36[2] |
| 2015 | 36[2] |
| 2014 | 36[2] |
| 2013 | 41[2] |
| 2012 | 39[2] |
| 2011 | 41[2] |
| 2010 | 44[2] |
| 2009 | 48[2] |
| 2008 | 43[2] |
| 2007 | 34[2] |
| 2000 | 28[12] |
| 1990 | 163[13] |
| 1985 | 261[14] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Agilli, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Ağıllı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 430". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2021.
- ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 162.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 292, 493;III. cilt (1958), s. 430, 548". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2021.
- ^ ""Çıldır kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2021.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2021.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
- ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 309.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 667". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 359.
- ^ a b "Ağıllı Köyü". YerelNet.org.tr. 22 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.