Aşide
Aşide (Çince: 阿史德; Orta Çince: *ʔɑ-ʃɨ X tək̚; Eski Tibetçe: A sha sde'), Türk Kağanlığının baskın boylarından biridir. Bu boy aynı zamanda Göktürk kağanlarının Aşina boyunun evlilik boyudur.
Köken[değiştir | kaynağı değiştir]
Zheng Qiao'nun 1161 Kapsamlı Kayıtlarına (cilt 29) göre Aşide, kimliği bilinmeyen eski bir Shǐshàn kèhán始善可汗'den ("İlk İyi Kağan" olarak anılır) geliyordu.[1]
Yuri Zuyev, Eski Türkçe *Ashtak'ı, Orta Farsça Azdahāg'dan, Avestan'dan yeniden yapılandırdı: Aži Dahāka "Yılan, Ejderha"[2] Daha önce, H.W. Bailey, İran *xšaita 'hükümdarı' ile benzerlik fark etti, karş. Sogd. xšēδ, axšēδ 'cetvel'.[3]
Aşina'nın evlilik boyu[4] olarak Aşide'nin durumu, Aşina'nın atası Shemo'nun Aşide mağarasının batısındaki deniz tanrıçasına aşık olduğu efsanesini anlatan Youyang Zazu tarafından yansıtılmaktadır.[5]
Önemli Aşide temsilcileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Dört Göktürk kağanı Tonyukuk'un baga-tarkan'ı (askeri lider) ve Çinli savaş ağası An Luşan'ın annesi Aşide kökenliydi.
Aşide ve Aşina[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihçi S.G.Klyashtorny, aslen Aşina ve Aşide'nin birlikte, Türk ve Moğol halkları arasında çok iyi bilinen ikili bir sistem olduğunu söyledi.[6][7]
Şefler Aşide, Türk Kağanlığı'ndaki kabile liderlerinde ortak olan Irkin (Pinyin: Sijin; Hanzi: 俟斤) unvanını taşıyordu. Bununla birlikte, özel konumları hanedanla olan akrabalıklarıyla belirlenir; İrkin Aşide Tegin'den birinin 'kraliyet ailesinin prensi, prens' unvanına sahip olması tesadüf değil. Aşide boyunun tek bir kaynağı yoktu, bu nedenle Tang Shu'da Da Aşide ve Bayan Aşide'den bahsedildi; tamgaları Aşide tamgalarından farklıdır.[8]
7.-8. yüzyılların sonuna kadar, Aşina ile birlikte Türk hanedanının ana askeri ve siyasi desteğini oluşturan kağanlığın kabilelerinden biri olarak Aşide hakkında konuşmak muhtemelen daha doğru olacaktır. Aşide liderleri, Tang hanedanına karşı Turkutların kurtuluş isyanını (679-682) başlattı.[9]
Genetik (Y-DNA'nın Verileri)[değiştir | kaynağı değiştir]
2015-2016'da, Çin'deki etnogenomist Shao-Qing Wen (文少卿) başkanlığındaki Fudan Üniversitesi'nde (Şanghay), aristokrat Türk boyu Aşide'nin temsilcilerinin Y-DNA haplogruplarını belirlemek için testler yaptı.
Aşide boyunun bir alt sınıfının Q1a-L53 haplogrupuna sahip olduğunu buldular.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Pulleyblank E. A Sogdian Colony in Inner Mongolia. — T'oung Pao Second Series, Vol. 41, Livr. 4/5 (1952), Р.332.
- ^ Zuev, Yu. (2004) "Seyanto Khaganate and Kimeks: Turkic ethnogeography of the Central Asia in the middle of 7th century". Shygys, 2. Oriental Studies Institute, Almaty. p. 10. (in Russian)
- ^ Golden, Peter B. (August 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal, 21(2). 21 (2). p. 311
- ^ Zuev, Yu. A. Early Turks: Sketches of history and ideology p. 33
- ^ Youyang Zazu, vol. 1
- ^ Абрамзон С.М. Формы родоплеменной организации у кочевников Средней Азии. — ТИЭ. Н. сер. Т. 14. М., 1951. ↑ Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М.-Л., 1950 (ТИЭ, н. сер., т. 9).
- ^ Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М.-Л., 1950 (ТИЭ, н. сер., т. 9).
- ^ Liu Mau-tsai. Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Türken. 1-2. Weisbaden, 1958. (101/102)
- ^ Кляшторный.Г. Древнетюркская надпись на каменном изваянии из Чойрэна//СНВ. Вып. XXII. М.: 1980. С. 90-102
- ^ 24 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20181124130205/https://www.academia.edu/23316012/Wen_S.-Q._Muratov_B.A._Suyunov_R.R._The_haplogroups_of_the_representatives_from_ancient_Turkic_clans_-_Ashina_and_Ashide_BEHPS_ISSN_2410-1788_Volume_3_2_1_2_March_2016_P.154-157 arşivlendi. Wen S.-Q., Muratov B.A., Suyunov R.R. The haplogroups of the representatives from ancient Turkic clans - Ashina and Ashide//BEHPS, ISSN 2410-1788, Volume 3, №2[1,2], March 2016, P.154-157.]
Bibliyografi[değiştir | kaynağı değiştir]
- Азат Абдысадыр уулу: Первые из тюрков. Тюркютские роды "Ашина" и "Ашидэ"
- Кляшторный.Г. Древнетюркская надпись на каменном изваянии из Чойрэна//СНВ. Вып. XXII. М.: 1980. С. 90-102.