İçeriğe atla

Golan Tepeleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
22.44, 3 Şubat 2021 tarihinde Fatih Demirci (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24783198 numaralı sürüm
Sayfanın 3 Şubat 2021 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.
Golan Tepeleri'nin haritada konumu

Golan Tepeleri (Arapça; هضبة الجولان, Hadbetü'l-Cevlān, Osmanlıca; جولان تپه‌لری Cevlân Tepeleri, İbranice; רמת הגולן, Ramat HaGolan), Suriye'nin güneybatı, İsrail'in kuzeydoğu ucundaki tepelik bölge. Golan Platosu olarak da bilinen bölge ayrıca, Lübnan ve Ürdün ile komşudur. Büyük bölümü Kuneytire Valiliği'nin, kimi bölümleri de Dera Valiliği'nin sınırları içinde kalır.

Bölgede çok eski zamanlardan beri yerleşimler bulunmakta olup, Amoriler, Aramiler ve Yahudiler gibi Kuzeybatı Sami halkları ilk hüküm sürmüş gruplar arasındadır. Golan'da Asur ve Babil, Ahameniş, Roma ve sonrasında Bizans egemenliğinin ardından 7. yüzyıl ortalarında İslami devletlerin hakimiyeti başlamıştır. Emeviler, Abbasiler, Büyük Selçuklular ve 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Osmanlı İmparatorluğu kontrolündeki bölge I. Dünya Savaşı'ndan sonra Fransız mandası haline getirilmiştir. II. Dünya Savaşı sonrasında Suriye'ye katılan bölge 1967'de, Altı Gün Savaşı sırasında İsrail'in askeri işgali altına girmiştir. 1981'de İsrail, Golan'ın ele geçirdiği bölümlerini tek yanlı olarak ilhak etmiştir.

Yükseltili yapısından ötürü çevresindeki bölgelerden farklı iklim özellikleri gösteren Golan Tepeleri zengin su kaynakları ile tanınır. İsrail'in su ihtiyacının %15'i bu bölgede bulunan akarsulardan karşılanmaktadır. Bölgede yer alan en yüksek zirve 2,236 metre olup Hermon Dağı'nda yer almaktadır.

Golan Tepeleri'nin coğrafi sınırları

Batıdan Taberiye Gölü ve Marj Al-Hula ovası, doğudan Er-Rakkad Vadisi, Kuzeyden Saar Vadisi ve Harmun dağı, Güneyden ise Yarmuk nehri Golan Tepeleri'nin doğal sınırlarını oluşturmaktadır. Toplam yüzölçümü 1860 km2 olarak tahmin edilen Golan Tepeleri’nin idarî merkezi olan Kuneytire kenti, Suriye’nin başkenti Şam'ın 67 km batısındadır.

Etimoloji

Tanah'da Golan, Başan'da bulunan bir sığınak kent olarak belirtilmiş, Tesniye, Yeşu ve Tarihler Kitabı'nda şehre atıfta bulunulmuştur.[1][2] 19. yüzyıl yazarları "Golan" kelimesini "çevrelenmiş bölge" olarak yorumladılar.[3][4]

Bölgenin Grekçe adı Gaulanitis'tir (Grekçe: Γαυλανῖτις).[5] Mişna'da ise bölge için verilen isim, Aramicede verilen isimlere benzer şekilde Gablān, Gawlāna, Guwlana ve Gublānā’dır.[5] Bölgeye Arapçada Jawlān (Arapça: جولان)[5] ve Djolan (Arapça: جولان) isimleri verilirken, Osmanlı kaynaklarında Cevlân (Osmanlıca: جولان), Kenan dilleri ve İbranicede ise "Golan" (İbranice: גולן‎) olarak anılmıştır.[6] Bizans dönemine ait Arap haritacıları, bölgeye bir plato olmasına rağmen Cebel (dağ) adını vermişlerdir.[7]

Müslümanlar tarafından MS 7. yüzyılda fethedilen[5] bölge, Yahudi Ansiklopedisi’nde Gaulonitis olarak adlandırılmaktadır.[8] Bölgenin adı Golan Tepeleri şeklinde ise 19. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlandı.[1]

Tarihçe

Eski dönemler

Katzrin'de bulunan Roma-Bizans döneminden sinagog kalıtısı

Tarihi boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Golan Tepeleri, MÖ 3000'den MÖ 900 civarına kadar, Tunç ve Demir Çağı'nda Amoriler ve Aramiler gibi Kuzeybatı Sami dilleri konuşan halklar tarafından kontrol edildi.[9] Daha sonra İbrani İncili'ne göre İsrailoğlu kontrolüne giren bölgede tarihi kayıtlara göre MÖ 900'den itibaren ilk başta birleşik monarşi altındaki İsrail Krallığı, daha sonra ise ardılı Kuzey İsrail Krallığı hüküm sürdü. Golan'ın adı Tanah’ın Tesniye ve Yeşu kitaplarında Ürdün Nehri'nin kuzeyindeki üç sığınak kentlerden biri olarak geçmektedir.[10]

Daha sonra sırasıyla Asur, Babil ve Ahameniş İmparatorluğu kontrolüne giren bölge[11][12][13] MÖ 4. yüzyılda Makedonya'nın lideri İskender tarafından ele geçirildi. MÖ 1. yüzyıda Roma İmparatorluğu egemenliğine,[14] sonrasında ise ardılı Bizans egemenliğine girdi ve Sasani İmparatorluğu'nun bölgeyi 600 civarında almasına kadar elinde tuttu. Bizans ve Roma dönemlerinde Yemen kökenli Hristiyan Araplar olan Gassanilerin "Cevlân" olarak da adlandırdıkları Golan'da hakimiyet kurmalarına izin verilmiş, bu devlet Bizans ve Roma için bir uydu ve tampon devlet görevi görmüştür.

Erken İslam dönemi

Bilad'üş-Şam'ın (Levant) Yermük Muharebesi sonucunda ele geçirilmesinden sonra (633-640), Golan bölgesi İslami devletlerinin kontrolüne girdi. Bölge sırasıyla Râşidîn, Emevî, Abbâsî, Şii Fâtımî ve Oğuz Selçuklu Hanedanı'nın egemenliği altında yer aldı. 12. yüzyılda Haçlı Seferleri boyunca bölgede yer alan Banias şehrine kısa süreliğine Hristiyan devletler egemen oldu,[15] daha sonra ise Selahaddin Eyyubi'nin kontrolü altına girdi. Golan'a 1259'da Moğollar, takriben de Memlûk Devleti hakim oldu.

Osmanlı hakimiyeti

Golan Tepelerinden bir görünüm

16. yüzyılda Osmanlıların egemeliğine giren bölgede Dürzi toplulukları ilerleyen yüzyıllarda bölgeye yerleşti,[16] ancak göçebe yaşayan Arap Bedevi kabilelerinin yerleşim birimlerine yaptıkları istilalar ve saldırılar nedeni ile geçmişte boşalmış şehir ve kasabalara yeniden yerleşim yapılmadı.[17] 1868 yılında bölge "neredeyse tamamen boş" olarak tanımlandı ve bu zamanda gezi rehberleri Golan'daki 127 tarihi şehirden sadece 11'inde hala yaşanıldığını kaydetti.[18] Bölgeye 1864'te Kuzey Kafkasya’nın Çarlık Rusya tarafından ele geçirilmesi nedeniyle Osmanlı Devleti’ne sığınan Çerkezler'in yerleştirildiği bilinmektedir.[19] Osmanlı döenminde bölgede ilk Siyonist Yahudi yerleşim birimleri kurulmaya başlandı.[20][21][22]

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı'nı kaybettikten sonra Golan Tepeleri, Sykes-Picot Antlaşması uyarınca önce Fransa Suriye Mandası daha sonra Birinci Suriye Cumhuriyeti ve Suriye Arap Cumhuriyeti topraklarının bir parçası haline geldi.[23][24]

Modern tarih

İsrail'in kontrolündeki bölgeler
  Altı Gün Savaşı öncesi
  Savaşın sonrası

İsrail, 9 Haziran 1967'de Altı Gün Savaşı sırasında Kuneytire kenti dâhil Golan Tepelerini ele geçirdi. Ardından İsrail hükûmeti, Golan'ın kuzeydoğusundaki Dürzi köyleri hariç, Golan'ın köy ve kasabalarında kalan halkın tamamını Suriye topraklarına gönderdi.[25] Ekim 1973'te 1973 Arap-İsrail Savaşı (Dördüncü Arap-İsrail Savaşı olarak da bilinir) sırasında Suriye tarafı, 1860 km2 olarak tahmin edilen Golan'ın toplam alanından, İsrail'in bomba saldırıları sırasında yıkılan ve hala yıkık şehir olarak bilinen Kuneytire kenti dâhil 60 km2'yi geri aldı. Aralık 1981'de İsrail parlamentosu Knesset, Golan Tepeleri'nin ele geçirilen kısmını İsrail'e tek taraflı olarak ilhak etti. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 1981'de aldığı 497 sayılı karar ile durumun hukuki geçerliliği olmadığını belirtti.[26][27]

25 Mart 2019'da ABD Başkanı Donald Trump, ülkesinin İsrail'in Golan Tepeleri üzerindeki egemenliğini tanıdığını ilan eden bir deklarasyon imzaladı. Karar üzerine Birleşmiş Milletler açıklama yaparak daha önce belirlenmiş politikasında değişiklik olmadığını ifade etti. Rusya'dan yapılan açıklamada tanıma kararının bölgede yeni bir gerilim dalgası yaratabileceği endişesi dile getirildi. Türkiye Dışişleri Bakanlığı "kararı esefle karşıladığını ve şiddetle kınadığını" bildirdi.[28]

Nüfus yapısı

İsrail'in ele geçirmesinden önce Golan'da 164 köy, 146 mezraa ve Kuneytire ve Fik adında iki kent bulunmaktaydı. 1966 yılında Suriye hükümetince yapılan nüfus sayımına göre Golan'ın nüfusu, 153 bin kişi idi. Nüfusun çoğunluğu Sunni Araplardan oluşmakta, önemli azınlıklar arasında ise Dürzîler ve Alaviler yer almaktaydı. Aynı zamanda daha küçük Çerkes ve Türkmen toplulukları da mevcuttu.[29] İsrail, 1967 Arap-İsrail Savaşı sırasında ve sonrasında yaklaşık 131 bin Golanlıyı Suriye topraklarına gönderdi.[25] 1996’da Suriye hükümetince yapılan nüfus sayımına göre sürgündeki Golanlıların nüfusu 490 bine ulaştı.

1967 Arap-İsrail Savaşı sonrasında İsrail'in kontrolünde kalan bölgede Suriyelilerin sayısı yaklaşık 7 bin kişi iken, bu sayı 2000 yılında İsrail hükümetince düzenlenen nüfus sayımına göre 19 bin kişiye yükseldi. Yaklaşık olarak 17 bin Dürzi ve 2 bin Nusayri'den oluşan bu nüfusun sadece yüzde 13'ü İsrail vatandaşlığını kabul ederken nüfusun diğer bölümü ise İsrail vatandaşlığına geçme teklifini reddetti.[30]

Golan'da İsrail ordusuna ait yaklaşık 60 karargah bulunmaktadır Bölgede 45 Yahudi yerleşim yeri bulunurken burada yaşayan nüfus sayısı yaklaşık 20 bin civarındadır.[31]

Hidrokarbon keşfi

1990'ların başında, İsrail hükümeti, İsrail Ulusal Petrol Şirketi'ne (INOC) Golan Tepeleri'nde hidrokarbon arama izni verdi. İki milyon varil petrolün geri kazanım potansiyelinin, o zaman 24 milyon dolara eşdeğer olduğu tahmin ediliyordu. İzak Rabin yönetimi sırasında (1992-1995), İsrail ile Suriye arasındaki barış müzakerelerinin yeniden başlatılması için çaba sarf edildikçe izinler askıya alındı. 1996 yılında Binyamin Netanyahu, Golan’da petrol arama ve sondaj yapma etkinliklerinin yeniden sürdürülmesi için INOC’a ön onay verdi.[32][33][34]

INOC, 1997 yılında Kamu Şirketleri Direktörü (GCA) Tzipi Livni tarafından denetlenen bir özelleştirme sürecine girmeye başladı ve bu süre zarfında, INOC'nin sondaj izinlerinin devlete iade edilmesine karar verildi.[35][36] 2012 yılında, Ulusal Altyapı Bakanı Uzi Landau, Golan'daki petrol ve doğalgaz sondaj çalışmalarını onayladı.[37] Ertesi yıl, İsrail Enerji ve Su Kaynakları Bakanlığı Petrol Konseyi, Effi Eitam başkanlığındaki New Jersey merkezli Genie Energy Ltd. şirketinin yerel bir yan kuruluşuna gizlice Golan Tepeleri'nde Hidrokarbon Arama ve Çıkarma Lisansı verdi.[38][39]

Uluslararası insan hakları kuruluşları ise İsrail'i sondajın işgal altındaki Golan Tepeleri bölgesinde yürütüldüğü için uluslararası hukuku ihlal etmekle suçlamaktadır.[40]

Kaynakça

  1. ^ a b E. A. Myers (2010). The Ituraeans and the Roman Near East: Reassessing the Sources (Hardcover bas.). Cambridge University Press. s. 43. ISBN 978-0-521-51887-1. 
  2. ^ İlgili kısımlar: Deuteronomy 4:43 Joshua 20:8 1 Chronicles 6:71
  3. ^ "Ancient faiths embodied in ancient names: or, An attempt to trace the religious belief ... of certain nations", by Thomas Inman, 1872 History, page 551
  4. ^ Hastings, James (Ekim 2004). A Dictionary of the Bible: Volume II: (Part I: Feign – Hyssop). ISBN 9781410217240. 
  5. ^ a b c d Moshe Sharon (2004). Corpus inscriptionum Arabicarum Palaestinae, (CIAP) (Hardcover bas.). Brill Academic Publishers. s. 211. ISBN 978-90-04-13197-2. 
  6. ^ John Lewis Burchhardt (1822). Travels in Syria and the Holy Land. Association for the promoting the discovery of the interior parts of Africa. s. 286. 
  7. ^ Shahîd, Irfan (1995). Byzantium and the Arabs in the Sixth Century. ISBN 9780884022848. 
  8. ^ "Gaulonitis". Jewish Encyclopedia. 29 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2011. 
  9. ^ Na'aman, Nadav (2012). "The Kingdom of Geshur in History and Memory". Scandinavian Journal of the Old Testament. 26 (1). s. 92. doi:10.1080/09018328.2012.704198. 
  10. ^ E. A. Myers, [1] (İngilizce), E. A. Myers, The Ituraeans and the Roman Near East. Cambridge Üniversitesi Yayınları 2010.
  11. ^ HaReuveni, Immanuel (1999). Lexicon of the Land of Israel (in Hebrew). Miskal – Yedioth Ahronoth Books and Chemed Books. pp. 662–663 965-448-413-7.
  12. ^ Vitto, Fanny, Ancient Synagogue at Rehov, Israel Antiquities Authority, Jerusalem 1974
  13. ^ Michael Avi-Yonah (1979). The Holy Land – from the Persian to the Arab Conquests (536 B.C. to A.D. 640) A Historical Geography, Grand Rapids, Michigan, p. 170 0-8010-0010-6
  14. ^ Josephus, The Jewish War 1.20.3–4
  15. ^ Denys Pringle (2009). Banyas (No. 42). Secular Buildings in the Crusader Kingdom of Jerusalem: An Archaeological Gazetteer. Cambridge University Press. s. 30. ISBN 9780521102636. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. 
  16. ^ Shoup, John A. Culture and customs of Jordan, Volume 2006, Greenwood Publishing Group, 2007. pg. 31. 0-313-33671-7.
  17. ^ Ellenblum, Ronnie. Frankish Rural Settlement in the Latin Kingdom of Jerusalem, Cambridge University Press, 2003. pg. 219-20. 0-521-52187-4
  18. ^ Porter, Josias Leslie. A handbook for travellers in Syria and Palestine 18 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., J. Murray, 1868. pg. 439. [Harvard University, 4 January 2007]
  19. ^ Dr. Edip Süleyman Bağ, Golan: Bölgesel Coğrafya Çalışması (Arapça), 1. basım, Arap Yazarlar Birliği Yayınları 1983.
  20. ^ Martha Mundy, Basim Musallam. The transformation of nomadic society in the Arab East, Cambridge University Press, 2000. pg. 40. 0-521-77057-2,
  21. ^ M. R. Fishbach, Jewish property claims against Arab countries, Columbia University Press (2008), pp36-37.
  22. ^ Aharonson, Ran. Rothschild and early Jewish colonization in Palestine, Rowman & Littlefield, 2000. pg. 98. 0-7425-0914-1
  23. ^ Agreement between His Majesty's Government and the French Government respecting the Boundary Line between Syria and Palestine from the Mediterranean to El Hámmé, Treaty Series No. 13 (1923), Cmd. 1910. Also Louis, 1969, p. 90.
  24. ^ FSU Law 16 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  25. ^ a b Haziran 1967'de Golan Tepeleri'nde yaşayan 130 bin Suriye vatandaşına ne oldu?, Haaretz Gazetesi, 29 Temmuz 2010.
  26. ^ BM, İsrail'in Golan Tepelerini işgaline karşı çıkan tasarıyı kabul etti, Anadolu Ajansı.
  27. ^ U.N. RESOLUTION ON GOLAN 27 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times.
  28. ^ Golan Tepeleri: ABD, Trump'ın kararıyla İsrail'in egemenliğini tanıdı 1 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC, 25 Mart 2019.
  29. ^ Mara'i, Tayseer; Halabi, Usama R. (1992). "Life under Occupation in the Golan Heights". Journal of Palestine Studies. 22 (1). ss. 78-93. doi:10.2307/2537689. ISSN 0377-919X. 
  30. ^ Golan Tepeleri savaşların sonu mu?, Şarku'l Avsat, 26 Mart 2019.
  31. ^ Suriye Dışişleri ve Gurbetçiler Bakanlığı Golan Tepeleri Raporu
  32. ^ Hayoun, David (15 Nisan 1997). "INOC Will Seek Two Year Extension of Golan Heights Drilling Licence". Globes. 14 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2012. The Israel National Oil Company (INOC), intends shortly to approach the Commissioner for Oil Prospecting at the Ministry of National Infrastructures with a demand for a two-year extension of the licence awarded the company in the past for shaft-sinking on the Golan Heights. 
  33. ^ "Netanyahu Approves Oil Drilling In Golan Heights". Associated Press. Jerusalem. 25 Ekim 1996. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2012. The National Oil Company expects the Golan site to yield some 2 million barrels of oil and revenue of about $24 million, Haaretz said. 
  34. ^ ההחלטה החשאית של השר לנדאו: ישראל תחפש נפט ברמת הגולן [The covert decision of Minister Landau: Israel will search for oil in the Golan Heights]. TheMarker (İbranice). 13 Mayıs 2012. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2012. על פי הדיווח, בראשית שנות ה-90, בימי ממשלתו של יצחק רבין ז"ל, הוחלט להקפיא את את מתן הרישיונות על רקע הנסיונות לנהל משא ומתן לשלום בין ישראל לסוריה. 
  35. ^ Hayoun, David (3 July 1997). מחפשים נפט, ושלום [Searching for Oil, and Peace]. Globes (İbranice). 2 April 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2012. תהליך הפרטתה של חנ"ל (חברת הנפט הלאומית) החל ברגל ימין: מנהלת רשות החברות הממשלתיות, ציפי ליבני, היתה מאושרת לפני מספר חודשים לשמוע, כי שבע קבוצות ניגשו למיכרז הראשוני לרכישת החברה. 
  36. ^ Hayoun, David (3 July 1997). לבני: הוצאת זיכיון הקידוח בגולן מחנ"ל נועדה למנוע חשיפת המדינה לתביעות [Livni: Taking the Golan drilling permit from INOC meant to prevent exposure of state to legal action]. Globes (İbranice). 2 April 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2012. נודע, כי מנהלת רשות החברות, ציפי לבני, הודיעה על החלטה לשלול את הזיכיון לקידוחים ברמת הגולן לשלוש הקבוצות המתמודדות על רכישת חנ"ל. 
  37. ^ Ben Zion, Ilan (13 Mayıs 2012). "Government secretly approves Golan Heights drilling". The Times of Israel. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2012. 
  38. ^ Barkat, Amiram (20 Şubat 2013). "Israel awards first Golan oil drilling license". Globes. 24 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2013. 
  39. ^ "N.J. firm wins original rights to drill in Golan Heights". JTA. 21 Şubat 2013. 15 April 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2013. 
  40. ^ Khoury, Jack (25 Şubat 2016). "Human Rights Groups: Golan Oil Drilling Contravenes International Law". Haaretz. Erişim tarihi: 5 Nisan 2016. 

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Golan_Tepeleri&oldid=24783198" sayfasından alınmıştır