Macarca: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
kaynak ve bilgi ekleme, kaynaksız ve çelişen kısımları çıkarma |
||
| 1. satır: | 1. satır: | ||
{{Dil bilgi kutusu |
|||
|dilin adı = Macarca |
|dilin adı = Macarca |
||
|kendi dilindeki adı = Magyar |
|kendi dilindeki adı = Magyar |
||
| 24. satır: | 24. satır: | ||
|haritabaşlığı = Macarca'nın konuşulduğu yerler. |
|haritabaşlığı = Macarca'nın konuşulduğu yerler. |
||
|kutuboyutu = |
|kutuboyutu = |
||
|aile2=[[Fin-Ugor dilleri]]|aile3=[[Ugor dilleri]]}} |
|||
}} |
|||
'''Macarca''' (kendi dilinde {{audio|Hu-magyar_nyelv.ogg|''magyar nyelv''}}), [[Ural dil ailesi]] içinde yer alan ve muhtemelen [[Ugor dilleri]] koluna ait, başlıca [[Macaristan]] ve çevresindeki ülkelerde konuşulan bir [[dil]]dir. Dilin yaklaşık 14.5 milyon konuşanı vardır ve bunların 10 milyonu Macaristan'da yaşar. En büyük ikinci topluluk, 1.5 milyon konuşanı ile komşu [[Romanya]]'daki [[Transilvanya]] bölgesindedir. |
|||
'''Macarca''', [[Ural Dil Ailesi|Ural Dillerinden]], [[Macaristan]] ve çevre ülkelerde konuşulan bir [[dil]]dir. |
|||
Yaklaşık 14.5 milyon konuşanı vardır ve bunların 10 milyonu Macaristan'da yaşar. En büyük topluluk, 1.5 milyon konuşanı ile komşu Romanya'daki Transilvanya bölgesindedir. |
|||
== Sınıflandırm == |
|||
[[Batı Sibirya]] ile Kuzey [[Norveç]] arasında yaşayan kavimlerin konuştukları dillere [[Fin-Ugor]] dilleri denir. Lapça, [[Fince]], [[Estonca]], Mordvince, Çeremisçe, [[Züryence]], Votyakça, Vogulca, Ostyakça ve Macarca bu dil ailesi içinde yer alırlar. [[Finler|Fin]]-Ugor dillerinin en yakın akrabası ise Kuzey Sibirya'da konuşulan Samoyetçedir. Fin-Ugor ile [[Samoyet]] dilleri Ural dillerini oluştururlar. Macarca'nın dahil olduğu [[Ural dil Ailesi]]'nin [[Türk Dilleri]], [[Moğolca]] ve [[Mançuca]]-[[Tunguzca]]nın içinde yer aldığı [[Altay dilleri]] ile de akrabadır. |
|||
Macarca [[Ural Dil Ailesi|Ural dil ailesine]] mensuptur. Bu aile içerisinde ise [[Batı Sibirya]] ile Kuzey [[Norveç]] arasında yaşayan kavimlerin konuştukları [[Fin-Ugor]] dilleri grubunda yer alır. Lapça, [[Fince]], [[Estonca]], Mordvince, Çeremisçe, [[Züryence]], Votyakça, Vogulca, Ostyakça da bu dil ailesi içinde yer almaktadır. Buna rağmen Fin-Ugor dillerinin gerçek bir Ural dil ailesi alt grubu olup olmadığı tartışmalıdır.<ref name="SalmTax">[http://www.helsinki.fi/~tasalmin/kuzn.html Salminen, Tapani (2002): ''Problems in the taxonomy of the Uralic languages in the light of modern comparative studies'']</ref> Fin-Ugor dilleri içerisinde, Macarca, [[Hantıca]] ve Mansice [[Ugor dilleri|Ugor dillerini]] oluşturur ve aile içinde birbirlerine en yakın akrabalık ilişkisini gösterirler. |
|||
Eskiden Macarca Ural dilleri içerisinde daha geniş bir [[Ural-Altay dil ailesi]] içerisinde sınıflandırılmış olmasına rağmen, günümüzde genel kabul edilen görüş, Ural dillerinin kendi başına bir genetik aile oluşturduğu, [[Altay dilleri|Altay dillerinin]] ise aralarında akrabalık bulunmadığı ve bu benzerliklerin kültürel difüzyon ve [[Alıntı kelime|alıntılamalar]] ile açıklanabileceği iki grubun akraba olmadığı yönündedir.<ref>"...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages—a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).</ref><ref>Robert Lawrence Trask: The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics - PAGE: 357, Publisher: Psychology Press (2000), {{ISBN|9781579582180}}</ref> |
|||
| ⚫ | Macarlar |
||
== Tarih == |
|||
Şimdiki yurtları olan Karpatlar havzasına 896 yılında yerleşen Macarlar, 1001 yılında Hıristiyanlığın kabulünden sonra bulundukları bölgenin etnik karakteri dolayısıyla eski kilise [[Slavca]]sı, [[Sırplar|Sırp]], [[Hırvatlar|Hırvat]], [[Slovenler|Sloven]], [[Çekler|Çek]], [[Slovaklar|Slovak]] [[dil]]lerinden de [[tarım]], [[ekonomi]], ev aletleri, [[din]], [[devlet yönetimi]]ne ilişkin birçok sözcük almışlardır. |
|||
| ⚫ | Macarlar yaklaşık MÖ 1000 yılında önce bağımsız bir kavim olarak yaşamaya başlamış ve Milat sıralarında [[Ural dağları]]nın doğusuna ulaşmışlardır. MS 5. yüzyılda Macarlar [[İç Asya]]'dan batıya doğru göç eden [[Türkler]]e katılarak onlarla birlikte [[Kafkas]] bölgesine gelmişler ve kesintisiz 500 yıl boyunca da burada oğuz Türkleri ile birlikte yaşamışlardır.{{Kaynak belirt}} Macarlar tarihte [[Onogurlar|Onoğurlar]] ve [[Ön Bulgarlar]] ile yakın bir ilişkide bulunmuş ve bu dönemde Macarcaya [[Oğur dilleri]] kökenli özellikle de hayvan yetiştiriciliği ve [[tarım]]la ilgili yaklaşık 250{{Kaynak belirt}} kadar sözcük geçmiştir.<ref>{{cite web|title=Hungary – Early history|url=http://memory.loc.gov/frd/cs/hutoc.html|work=[[Library of Congress]] (public domain)|accessdate=2008-06-29}}</ref> Bunlara örnek olarak árpa (arpa), búza (buğday), borsó (burçak), gyümölcs (yemiş), szőlő (<sidleğ / üzüm), bor (şarap), bika (boğa), ökör (öküz), borjú (buzağı),<ref>András Róna-Tas & Árpád Berta, ''West Old Turkic: Turkic Loanwords in Hungarian. Part 1: Introduction, A-K'' (Wiesbaden: Harrassowitz, 2011), 151-2.</ref> barsony (<barçın/kadife), sátor (çadır), kapu (kapı), tenger (deniz), sárga (sarı), bélyeg (<bilig / pul) yer almaktadır.{{Kaynak belirt}} Oğurlar, Macarların yazıyla tanışmasında önemli bir rol oynamıştır. Günümüz Macarcasında kullanılan ve Macarcaya Batı Türkçesinden geçen ír (yazmak) ve betű (<betik / harf) sözcükleri bu etkiyi göstermektedir.{{Kaynak belirt}} |
||
Günümüzdeki yurtları olan [[Karpatlar|Karpatlar Havzası'na]] 896 yılında yerleşen Macarlar, 1001 yılında [[Hristiyanlık|Hristiyanlığın]] kabulünden sonra bulundukları bölgenin etnik karakteri dolayısıyla [[Eski Kilise Slavcası]], [[Sırp-Hırvatça]], [[Slovenler|Sloven]], [[Çekler|Çek]], [[Slovaklar|Slovak]] dillerinden de [[tarım]], [[ekonomi]], ev aletleri, [[din]], [[devlet yönetimi]]ne ilişkin birçok sözcük almışlardır. Bu dillerin yanı sıra Türk dilleri ailesinde yer alan [[Kumanca]] ve [[Peçenekçe]] de 12. ve 13. yüzyıl civarında Macarca üzerinde etkiler bırakmıştır. Macarca ise [[Rumence|Rumenceyi]] etkilemiş olup, Rumencede yer alan söz varlığının yaklaşık %1.5'inin kökeni Macarcaya dayanmaktadır.<ref>Kim Schulte, "Loanwords in Romanian", ''Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook'' (Berlin: De Gruyter Mouton, 2009), 239.</ref> |
|||
| ⚫ | Bunun dışında Macar diline Latinceden de özellikle [[Hristiyanlık]], [[devlet yönetimi]], devletlerarası ilişkiler, [[eğitim]] ve [[hukuk]] alanlarında birçok sözcük girmiştir. Macarcaya en başta [[Almanca]]dan olmak üzere, [[İtalyanca]] ve [[Fransızca]], [[Arapça]] ve [[Farsça]]dan da birtakım sözcükler girmiştir. |
||
| ⚫ | Bunun dışında Macar diline Latinceden de özellikle [[Hristiyanlık]], [[devlet yönetimi]], devletlerarası ilişkiler, [[eğitim]] ve [[hukuk]] alanlarında birçok sözcük girmiştir. Macarcaya en başta [[Almanca]]dan olmak üzere, [[İtalyanca]] ve [[Fransızca]], [[Arapça]] ve [[Farsça]]dan da birtakım sözcükler girmiştir. |
||
| ⚫ | |||
== Alfabe == |
|||
Macarlar kendi dillerine özgü bazı sesleri gösteren işaretleri de ekleyerek [[Orhun alfabesi|Orhun alfabesindeki]] harflere çok benzeyen harflerden meydana gelen bir tür oyma yazısı kullanmışlardır.{{Kaynak belirt}} Hristiyanlığı kabul ettikten sonra bu alfabe yerini [[Latin]] abecesine bırakmış olmakla birlikte bugünkü Romanya'nın Doğu Erdel bölgesinde oturan bir Macar boyu olan Székely'ler (Sekeller) tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Modern [[Macar alfabesi]] 42 [[harf]]tir. |
|||
| ⚫ | |||
Macarlar gerek bugünkü Kuzey Rusya'da, gerekse Karpatlar havzasında ilişkiye geçtikleri [[Kuman]]lar ve [[Peçenekler]]den de [[Türkçe]] [[sözcük]] almışlardır [bicska (bıçak), boza (boza), koboz (kopuz),anya (ana/anne). |
Macarlar gerek bugünkü Kuzey Rusya'da, gerekse Karpatlar havzasında ilişkiye geçtikleri [[Kuman]]lar ve [[Peçenekler]]den de [[Türkçe]] [[sözcük]] almışlardır [bicska (bıçak), boza (boza), koboz (kopuz),anya (ana/anne). |
||
| 76. satır: | 81. satır: | ||
|'''Toplam''' ||align=right|12-13 milyon |
|'''Toplam''' ||align=right|12-13 milyon |
||
|} |
|} |
||
| ⚫ | |||
== Kaynakça == |
== Kaynakça == |
||
{{Kaynakça}} |
{{Kaynakça}} |
||
| ⚫ | |||
[[Kategori:Doğal diller]] |
[[Kategori:Doğal diller]] |
||
Sayfanın 20.32, 6 Ocak 2020 tarihindeki hâli
| Macarca | |
|---|---|
| Magyar | |
| Bölge | Orta Avrupa |
| Etnisite | Macarlar |
| Konuşan sayısı | 12,319,330 (2001)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin alfabesi (Macar alfabesi) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Macaristan Voyvodina Burgenland Avrupa Birliği |
| Tanınmış azınlık dili |  Ukrayna Hırvatistan Sırbistan Slovakya Slovenya Avusturya  Romanya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | hu |
| ISO 639-2 | hun |
| ISO 639-3 | Çeşitli: hun – Modern Macarca ohu – Büyük Macarca |
 Macarca'nın konuşulduğu yerler. | |
Macarca (kendi dilinde 
magyar nyelv (yardım·bilgi)), Ural dil ailesi içinde yer alan ve muhtemelen Ugor dilleri koluna ait, başlıca Macaristan ve çevresindeki ülkelerde konuşulan bir dildir. Dilin yaklaşık 14.5 milyon konuşanı vardır ve bunların 10 milyonu Macaristan'da yaşar. En büyük ikinci topluluk, 1.5 milyon konuşanı ile komşu Romanya'daki Transilvanya bölgesindedir.
Sınıflandırm
Macarca Ural dil ailesine mensuptur. Bu aile içerisinde ise Batı Sibirya ile Kuzey Norveç arasında yaşayan kavimlerin konuştukları Fin-Ugor dilleri grubunda yer alır. Lapça, Fince, Estonca, Mordvince, Çeremisçe, Züryence, Votyakça, Vogulca, Ostyakça da bu dil ailesi içinde yer almaktadır. Buna rağmen Fin-Ugor dillerinin gerçek bir Ural dil ailesi alt grubu olup olmadığı tartışmalıdır.[2] Fin-Ugor dilleri içerisinde, Macarca, Hantıca ve Mansice Ugor dillerini oluşturur ve aile içinde birbirlerine en yakın akrabalık ilişkisini gösterirler.
Eskiden Macarca Ural dilleri içerisinde daha geniş bir Ural-Altay dil ailesi içerisinde sınıflandırılmış olmasına rağmen, günümüzde genel kabul edilen görüş, Ural dillerinin kendi başına bir genetik aile oluşturduğu, Altay dillerinin ise aralarında akrabalık bulunmadığı ve bu benzerliklerin kültürel difüzyon ve alıntılamalar ile açıklanabileceği iki grubun akraba olmadığı yönündedir.[3][4]
Tarih
Macarlar yaklaşık MÖ 1000 yılında önce bağımsız bir kavim olarak yaşamaya başlamış ve Milat sıralarında Ural dağlarının doğusuna ulaşmışlardır. MS 5. yüzyılda Macarlar İç Asya'dan batıya doğru göç eden Türklere katılarak onlarla birlikte Kafkas bölgesine gelmişler ve kesintisiz 500 yıl boyunca da burada oğuz Türkleri ile birlikte yaşamışlardır.[kaynak belirtilmeli] Macarlar tarihte Onoğurlar ve Ön Bulgarlar ile yakın bir ilişkide bulunmuş ve bu dönemde Macarcaya Oğur dilleri kökenli özellikle de hayvan yetiştiriciliği ve tarımla ilgili yaklaşık 250[kaynak belirtilmeli] kadar sözcük geçmiştir.[5] Bunlara örnek olarak árpa (arpa), búza (buğday), borsó (burçak), gyümölcs (yemiş), szőlő (<sidleğ / üzüm), bor (şarap), bika (boğa), ökör (öküz), borjú (buzağı),[6] barsony (<barçın/kadife), sátor (çadır), kapu (kapı), tenger (deniz), sárga (sarı), bélyeg (<bilig / pul) yer almaktadır.[kaynak belirtilmeli] Oğurlar, Macarların yazıyla tanışmasında önemli bir rol oynamıştır. Günümüz Macarcasında kullanılan ve Macarcaya Batı Türkçesinden geçen ír (yazmak) ve betű (<betik / harf) sözcükleri bu etkiyi göstermektedir.[kaynak belirtilmeli]
Günümüzdeki yurtları olan Karpatlar Havzası'na 896 yılında yerleşen Macarlar, 1001 yılında Hristiyanlığın kabulünden sonra bulundukları bölgenin etnik karakteri dolayısıyla Eski Kilise Slavcası, Sırp-Hırvatça, Sloven, Çek, Slovak dillerinden de tarım, ekonomi, ev aletleri, din, devlet yönetimine ilişkin birçok sözcük almışlardır. Bu dillerin yanı sıra Türk dilleri ailesinde yer alan Kumanca ve Peçenekçe de 12. ve 13. yüzyıl civarında Macarca üzerinde etkiler bırakmıştır. Macarca ise Rumenceyi etkilemiş olup, Rumencede yer alan söz varlığının yaklaşık %1.5'inin kökeni Macarcaya dayanmaktadır.[7]
Bunun dışında Macar diline Latinceden de özellikle Hristiyanlık, devlet yönetimi, devletlerarası ilişkiler, eğitim ve hukuk alanlarında birçok sözcük girmiştir. Macarcaya en başta Almancadan olmak üzere, İtalyanca ve Fransızca, Arapça ve Farsçadan da birtakım sözcükler girmiştir.
Alfabe
Macarlar kendi dillerine özgü bazı sesleri gösteren işaretleri de ekleyerek Orhun alfabesindeki harflere çok benzeyen harflerden meydana gelen bir tür oyma yazısı kullanmışlardır.[kaynak belirtilmeli] Hristiyanlığı kabul ettikten sonra bu alfabe yerini Latin abecesine bırakmış olmakla birlikte bugünkü Romanya'nın Doğu Erdel bölgesinde oturan bir Macar boyu olan Székely'ler (Sekeller) tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Modern Macar alfabesi 42 harftir.
Macarcaya geçen Türkçe sözcükler
Macarlar gerek bugünkü Kuzey Rusya'da, gerekse Karpatlar havzasında ilişkiye geçtikleri Kumanlar ve Peçeneklerden de Türkçe sözcük almışlardır [bicska (bıçak), boza (boza), koboz (kopuz),anya (ana/anne).
Yaklaşık 150 yıl kadar süren Osmanlı egemenliği döneminde Türkçeden Macarcaya birkaç sözcük girmiştir [Örn: findzsa (fincan), dohány (<duhan / tütün), ibrik (ibrik), papucs (pabuç), csizma (çizme) ...]
Son olarak da hangi dönemde Macarcaya yerleştiği bilinmeyen sözcükler vardır. [Örn.: oroszlán (arslan) ... ]
Konuşulduğu alanlar
| Ülke | Konuşan sayısı |
|---|---|
| Macaristan | 10 milyon (2001 Nüfus sayımı) |
| Romanya (çoğunluk Transilvanya) |
1,443,970 (2002 Nüfus sayımı) |
| Slovakya | 520,528 (2001 Nüfus sayımı) |
| Sırbistan (çoğunluk Vojvodina) |
293,299 (2002 Nüfus sayımı) |
| Ukrayna (çoğunluk Zakarpattia) |
149,400 (2001 Nüfus sayımı) |
| Amerika Birleşik Devletleri | 117,973 (2000 Nüfus sayımı) |
| Kanada | 75,555 (2001 Nüfus sayımı) |
| Rusya(Komi lehçesi ile) | 70,000 |
| Avusturya (çoğunluk Burgenland) |
22,000 |
| Hırvatistan | 16,500 |
| Slovenya | 9,240 |
| Toplam | 12-13 milyon |
Kaynakça
- ^ http://www.ethnologue.com/language/hun
- ^ Salminen, Tapani (2002): Problems in the taxonomy of the Uralic languages in the light of modern comparative studies
- ^ "...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages—a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).
- ^ Robert Lawrence Trask: The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics - PAGE: 357, Publisher: Psychology Press (2000), 9781579582180
- ^ "Hungary – Early history". Library of Congress (public domain). Erişim tarihi: 2008-06-29.
- ^ András Róna-Tas & Árpád Berta, West Old Turkic: Turkic Loanwords in Hungarian. Part 1: Introduction, A-K (Wiesbaden: Harrassowitz, 2011), 151-2.
- ^ Kim Schulte, "Loanwords in Romanian", Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook (Berlin: De Gruyter Mouton, 2009), 239.
