Penek, Şenkaya
| Penek | |
|---|---|
.JPG) | |
 | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
  Penek Penek'in Erzurum 'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Şenkaya |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1295 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 148 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25360 |
Penek, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahallenin eski adı Panaki'dir. Gürcüce bir yer adı olan Panaki (ფანაკი), "askeri kamp", "kamp" anlamına gelen Banaki'den (ბანაკი) değişime uğramıştır.[4][5] Köyün adı Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Penek (پنك) olarak geçer.[6] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, köyü Penyak (Пеняк) adıyla kaydetmişlerdir.[7] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde 1595 yılındaki yazım biçinin korunmuştur.[8]
Penek köyü, tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde yer alır. 881-923 arasında Gürcü kralı IV. Adarnase tarafından yaptırılmış olan Bana Manastırı, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Penek, Gürcü Krallığı sınırları içindeyken, 11. yüzyılın sonlarında Büyük Selçukluların eline geçti. Bununla birlikte 1121'de Didgori Savaşı'ın ardından Gürcüler Tao bölgesine yeniden hakim oldular. Penek, daha sonra bir Gürcü devleti olan Samtshe Atabeyliği (1268-1625) sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın ikinci yarısında Panaki’yi Osmanlılar ele geçirdi. Gürcü yönetimi sırasında Bana Manastırı, Tao bölgesinin piskoposluk merkezlerinden biriydi. Bir görüşe göre, zaman içinde piskoposluk lağvedilmiş ve sadece manastırın faaliyeti devam etmiştir.
Penek veya Panaki, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre sadece bir yerleşim değil, Gürcistan Vilayeti'ni oluşturan livalardan biriydi. Rabat-i Nıfs-i Penek (رباط نفس پنك) adıyla kaydedilmiş olan köy, bu livanın Penek nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte Panaki köyünün nüfusu 36 haneden oluşuyordu. Osmanlı Devleti'ne vergi veren hane reislerinden ikisi Müslümandı; 34'ü ise, Hristiyan olup ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Bu hanelerin reislerinden ikisi Elia ve Grikor adındaki rahiplerdi. Köyde, Müslüman olmuş iki kişinin dışındaki erkekler Pirala, İoram, Mehrab, Alibeg, Aşot, Mirak, Demetre, Simon, Azarbeg, Gogiça, Babela, Elalmaz, Şahmelik, Aharon, Stepan, Sultan, Tevdore, Akop, İason gibi adlar taşıyordu.[9]
Penek, uzun süre Osmanlı idaresi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Bu savaşta Penek şiddetli çarpışmalara sahne oldu ve Bana Kilisesi de bu savaş sırasında büyük ölçüde yıkıldı.[10] Rus yönetiminin 1886 yılında gerçekleştiği nüfusu sayımında Panaki, Kars oblastında Oltu sancacağının (okrug) Oltu kazasına (uçastok) bağlıydı. Köyde bu tarihte 163'ü Türk, 2'si Kürt, 61'i Rum olmak üzere 216 kişi yaşıyordu. Panaki'nin nüfusu 1896'da 166 kişi, 1906'da 217 kişi olarak tespit edilmiştir.[7][11] 1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili, köyün adını Rusça (Пеняк) yazılışına uygun biçimde Peniaki (პენიაკი) biçimde yazmıştır. Takaişvili Bana Katedrali ve çevresi hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir.[12]
I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rusların bölgeden çekilmesinin ardından hukuken, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kabul edilen Penek, daha sonra Türkiye'nin bir parçası haline geldi. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre Oltu ilçesinin Kosor nahiyesine bağlıydı. 1959 yılında Tao bölgesinde pek çok köyünün adı değiştirilirler, Penek adı korunmuştur. Bu tarihte Kosor’un adının Akşar olarak değiştirilmesinden sonra da köy aynı idari konuma sahipti.[8][13]
.jpg)
Penek köyündeki en önemli tarihsel yapı, Bana Manastırı ana kilisesi olan Bana Katedrali'dir. Bana Kilisesi ya da Bana Katedrali, Gürcü kralı IV. Adarnase tarafından 881-923 arasında yaptırılmıştır. Duvar resimlerinin izlerine rastlanan katedral, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında büyük ölçüde yıkılmıştır. Katedralin kitabesinin olduğu, bu savaş sırasında burada karargâh kuran Rus ordusundan bir generalin bu kitabeyi götürdüğü söylenir. Manastırın küçük kiliselerinden birinin de kubbeli tetrakonkhos bir yapı olduğu bilinmektedir. 1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre, bu tarihte küçük kilisenin kubbesi çökmüş, ama duvarlarının bir kısmı ayakta duruyordu. Kilise zamanla tamamen ortadan kalkmıştır. Bana Katedrali’nin güneydoğusunda, 1 km mesafedeki bir kayanın oyuğunda yer alan kilise büyük ölçüde ayaktadır.[14][15]
1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu köy de Şenkaya Belediyesi’nin bir mahallesi olmuştur.[16]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahalle, Erzurum il merkezine 150 km, Şenkaya ilçe merkezine 25 km uzaklıktadır.[17][18] Mahalle, Şenkaya'nın kuzeybatısında olup, 
numaralı Erzurum-Ardahan (Oltu-Göle) devlet yoluna, 2 km.lik bir köy yoluyla ulaşmaktadır.[19]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 148[1] |
| 2021 | 156[1] |
| 2020 | 165[1] |
| 2019 | 160[1] |
| 2018 | 159[1] |
| 2017 | 172[1] |
| 2016 | 171[1] |
| 2015 | 167[1] |
| 2014 | 169[1] |
| 2013 | 167[1] |
| 2012 | 163[2] |
| 2011 | 168[2] |
| 2010 | 173[2] |
| 2009 | 192[2] |
| 2008 | 200[2] |
| 2007 | 214[2] |
| 2000 | 272[2] |
| 1990 | 374[20] |
| 1985 | 444[21] |
| 1965 | 518[22] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Şenkaya Penek Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Penek, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 20 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt (1958): s. 560". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2021.
- ^ "ბანაკი", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 9 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) 406; III. cilt (1958), s. 560.
- ^ a b ""Oltu kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ a b "Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 226". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2023.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941) 332-333; III. cilt (1958), s. 558-560.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 60, ISBN 9789941478178.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 120, ISBN 9786052100271.
- ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 19.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, 1968, Ankara, s. 446.
- ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 28.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 17, 60, ISBN 9789941478178.
- ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Penek Mahallesi". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ "Penek to Erzurum". Penek to Erzurum. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
- ^ "Penek to Yünören". Penek to Yünören. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.