Aktaş, Şenkaya
| Aktaş | |
|---|---|
 | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
  Aktaş Aktaş'ın Erzurum 'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Şenkaya |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 63 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 2.300 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25360 |
Aktaş, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Aktaş köyünün eski adı Vardaneti'dir. Gürcüce bir yer adı olan Vardaneti (ვარდანეთი), Gürcüce “vardi” kelimesinden türemiş olup “Gül yeri” anlamına gelir.[4] Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı Gürcüce elyazmasında ise Vardaneti aile adı olarak geçer.[5] Vardaneti Türkçeye Vartanot / Vartanut (وارطانوت) şeklinde girmiştir.[6] Vardaneti, Murgul ilçesinde Erenköy’de (Ereguna) bir mevkiinin de adıdır.[7]
Vardaneti köyünün bulunduğu Tao, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar Vardaneti’yi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcüce bir ad taşıyor olması buranın Osmanlı döneminden önce de bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Köydeki Megalit yapı kalıntıları da buna işaret etmektedir.[8]
Vardaneti köyünde 1574 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre 12 Hristiyan hane yaşıyordu. Bu tarihte köy, Olltu sancağının Bardız nahiyesine bağlıydı. 1835 yılında köyde 19 hanede 114 kişi yaşıyordu. Bu tarihte köyün nüfusu Müslüman halktan oluşuyordu.[9]
Vardaneti köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresi köyü Vartanut (Вартанутъ) adıyla kaydetmiştir. Nitekim Vardaneti adı Ermenicenin etkisiyle Vartanut’a dönüşmüştür (9:809). Vardaneti köyü 1886 Rus nüfus sayımında Oltu sancağının Oltu kazasına bağlı Nüsüng nahiyesinin 12 köyünden biriydi. Vardaneti köyünde, 68’ erkek ve 67’si kadın olmak üzere, 18 hanede yaşayan 135 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı “Türkmen” olarak kaydedilmiştir.[10] Köyün nüfusu 1896 yılında 151 kişiye, 1906 yılında da 177 kişiye yükselmiştir.[11]
Vardaneti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Vartanut / Vartanot (وارطانوت) adıyla Kars vilayetinde Sarıkamış kazasının Bardız nahiyesine bağlıydı.[6] 1940 genel nüfus sayımında “Vartanot” adıyla aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 318 kişiden oluşuyordu.[12] 1946 yılında Şenkaya ilçesi kurulunca, Bardız nahiyesi ve Vardaneti bu ilçeye bağlandı. 1950’lerin ilk yarısında köye Aktaş adı verilmiştir.[13][14] 1965 genel nüfus sayımında Akşar köyünün nüfusu 382 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 168 kişi okuma yazma biliyordu.[15]
Bugünkü yerleşimin 500 metre kuzeyinde megalit bir yapının kalıntıları bulunmaktadır. Yapı, kaba yontulmuş iri taşlarla harç kullanılmadan inşa edilmiştir. Günümüze ulaşan duvarların yüksekliği 1 metreyi bulur. Vardaneti köyünde eski bir kilise bulunuyordu. Bu kilise yıkılmış, taşlarıyla 1955 yılında bir cami inşa edilmiştir. Günümüzde cami de yıkık haldedir.[8]
1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu köy de Şenkaya Belediyesi’nin bir mahallesi olmuştur.[16]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahalle, Erzurum il merkezine 130 km, Şenkaya ilçe merkezine 50 km uzaklıktadır.[17] Mahalle, Şenkaya'nın güneydoğusunda olup, 
numaralı Şenkaya-Selim il yoluna, 4,1 km.lik bir köy yoluyla bağlıdır.[18]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 63[1] |
| 2021 | 65[1] |
| 2020 | 104[1] |
| 2019 | 128[1] |
| 2018 | 147[1] |
| 2017 | 128[1] |
| 2016 | 120[1] |
| 2015 | 119[1] |
| 2014 | 105[1] |
| 2013 | 130[1] |
| 2012 | 91[2] |
| 2011 | 80[2] |
| 2010 | 75[2] |
| 2009 | 60[2] |
| 2008 | 60[2] |
| 2007 | 84[2] |
| 2000 | 45[2] |
| 1990 | 116[19] |
| 1985 | 147[20] |
| 1965 | 382[21] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Şenkaya Aktaş Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Aktas, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 798. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ "Tbetis Sulta Matiane (ტბეთის სულთა მატიანე), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, 215, 279, 430". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2023.
- ^ a b "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 765". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2023.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 184. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ a b 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 23. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 78, 81. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 713". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 121, ISBN 9786052100271.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 356.
- ^ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954, s. 174.
- ^ 1955 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1961, s. 214.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 261.
- ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Aktaş Mahallesi". YerelNet.org.tr. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ "Aktaş to Aktaş". Aktaş to Aktaş. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2024.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.