Esat Oktay Yıldıran

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Esat Oktay Yıldıran
P.1970-48
Yıldıran, teğmen iken.
Doğum15 Şubat 1949(1949-02-15)
Buca, İzmir
Ölüm22 Ekim 1988 (39 yaşında)
Sarıgazi, Sancaktepe, İstanbul
Defin yeriEdirnekapı Şehitliği
Bağlılığı Türkiye
Branşı Türk Kara Kuvvetleri
Hizmet yılları1970-1988
Rütbesi Binbaşı
KomutasıDiyarbakır Cezaevi
Çatışma/savaşları
Ödülleri
Türk Silahlı Kuvvetleri Hizmet Övünç Madalyası
Ailesi
EşiSerpil Yıldıran[1]
Çocukları2[2]

Esat Oktay Yıldıran (15 Şubat 1949; Buca, İzmir - 22 Ekim 1988; Sancaktepe, İstanbul), Türk asker. Kıbrıs Barış Harekâtı'nda görev almış ve 12 Eylül Darbesi sonrası Diyarbakır Cezaevi'nde iç güvenlik komutanı olarak görev yapmıştır. Diyarbakır Cezaevi'ndeki görev süresi boyunca tutuklulara işkence yaptırdığına dair iddialar vardır. Yıldıran, 22 Ekim 1988 günü suikast sonucu öldürülmüş ve Edirnekapı Şehitliği'ne defnedilmiştir.

İlk yılları ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Esat Oktay Yıldıran, 15 Şubat 1949 tarihinde İzmir'in Buca ilçesinde doğdu. Babası, İzmir'de bir fabrikada çalışan bir işçiydi. Annesi ise ev hanımıydı. Yıldıran, ilk ve orta öğrenimini Buca'da tamamladı. Lise eğitimini ise İzmir Atatürk Lisesi'nde aldı.[3][4]

Lise yıllarında milliyetçi görüşlere sahip olan Yıldıran, Türk Silahlı Kuvvetleri'ne katılmaya karar verdi. 1967 yılında Kara Harp Okulu'na girdi. Harp Okulu'nda eğitim gördüğü yıllarda ideolojik olarak daha da sağa kaydı.1970 yılında Kara Harp Okulu'ndan piyade teğmen rütbesiyle mezun oldu.[5]

Askerî kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kıbrıs Barış Harekâtı[değiştir | kaynağı değiştir]

1970 yılında Kara Harp Okulu'ndan piyade teğmen rütbesiyle mezun oldu. Mezuniyetinin ardından, Ankara'da bulunan Kara Harp Akademisi'ne girdi. Kara Harp Akademisi'nde eğitim gördüğü yıllarda, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'na katıldı.[6]

Kara Harp Akademisi'nden 1976 yılında kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. Mezuniyetinin ardından, çeşitli askeri birliklerde görev yaptı. 1980 yılında ise Diyarbakır'a atandı.[7]

Diyarbakır Cezaevi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Diyarbakır Cezaevi

Yıldıran, 12 Eylül Darbesi sonrası 24 Şubat 1981-1983 tarihleri arasında Diyarbakır 5 No'lu Askerî Cezaevi'nde yüzbaşı rütbesiyle güvenlik amiri olarak görev yaptı.[6][8] Başçavuş Mevlüt Akkoyun'un yerine göreve geldi.[9] Görev süresi boyunca tutuklulara işkence yaptırdığına dair iddialar vardır.[10][11][12][13][14][15]

Yıldıran'ın 1980 sonrasında Diyarbakır Cezaevi'ne atanmasıyla bu cezaevinde Foucault'cu anlamda disipliner teknikler uygulanmaya başlandığına dair iddialar vardır.[16][17][18] Türkçe bilmeyen tutuklulara 1 gecede İstiklal Marşı, Öğrenci Andı, Gençliğe Hitabe ve Atatürk İlkelerini ezberlettiğine dair söylemler vardır.[18] Yıldıran'ın "Jo" adında bir Alman çoban köpeği vardı. İddialara göre, bu köpek mahkumların cinsel organlarını ısırması için eğitilmişti ve tüm mahkumlar bu köpeği selamlamakla hükümlüydü.[19][20] 1980-84 yılları arasında, cezaevinde 30'dan fazla tutuklu öldü.[21] Bazı kaynaklara göre bulunduğu dönemde bulunduğu cezaevinden 67 kişinin öldüğü, yüzlerce kişinin sakat kaldığı ileri sürüldü.[22] Cezaevinde PKK'nın kurucularından Kemal Pir ve Mehmet Hayri Durmuş, PKK Merkez Komite Üyesi Mazlum Doğan gibi isimler de öldü. Kemal Pir, bir duruşmada kendisinin ve arkadaşlarının Yıldıran tarafından ağır işkencelere maruz bırakıldıklarını söyledikten sonra "Bir dahaki mahkemede beni sağ olarak göremeyebilirsiniz. Çünkü Oktay Yıldıran beni öldürecek. Ama siz Oktay Yıldıran'ı Avrupa'ya değil uzaya da gönderseniz, er ya da geç orada da yakalanarak öldürülecek." demiştir.[22][23] Daha sonraki süreçte PKK'nın dergisi Serxwebun'da aleyhinde yayımlar yapıldı.[22]

Yıldıran hakkında şikâyetler olmasına rağmen hiçbir soruşturma veya dava isteği kabul edilmemiştir.[24]

İstanbul 23. Piyade Tümeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıldıran, Diyarbakır Cezaevi'ndeki görevinin bitişinin ardından İstanbul'a atandı. İstanbul 23. Piyade Tümeni'nde binbaşı rütbesiyle tabur komutanı olarak görev yaptı.[kaynak belirtilmeli]

Suikast[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıldıran, 22 Ekim 1988 günü eşi ve bir çocuğu ile birlikte Ümraniye'nin Sarıgazi semtindeki askerî lojmanların önündeki duraktan bir halk otobüsüne bindi. Aynı duraktan otobüse binen iki kişi, Yıldıran'ın oturduğu koltuğun arkasındaki sıraya geçti. Kalabalık olmayan otobüs, saat 14.50'de Kısıklı Meydanı'ndaki durağa geldiğinde durdu ve kapıların açıldığı sırada saldırganlardan biri ateş açtı. Arkasından açılan ateş sonucu mermilerden ikisi Yıldıran'ın boynuna ve sırtına isabet etti. Bir mermi de otobüste bulunan yolculardan birine geldi. Ateş açan iki saldırgan otobüsten inip kaçtı. Yıldıran ve vurulan diğer yolcu, hastaneye götürüldü. Yıldıran kurtarılamadı ve hayatını kaybetti.[6][10][25] Suikastı, PKK üstlendi.[6] Saat 21.00'de Cumhuriyet gazetesini arayan bir kişi, "Kısıklı'da cezalandırılan Esat Oktay Yıldıran, PKK tarafından öldürülmüştür. Biji Partiya Karkaren Kürdistan." şeklinde konuştu.[6] Yıldıran, PKK tarafından "Cellat" olarak anılmış ve ölüm listesine alınmıştı.

Dönemin İstanbul Emniyet Müdürü, gazetecilere, "Binbaşı otobüs içindeyken, sivil elbiseliyken vuruluyor. İki kişi oldukları tahmin ediliyor. Bir kişi ateş ediyor. Otobüs durduğu sırada kapılar açıldığında ateş ediyorlar ve kaçıyorlar." dedi.[6]

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Suikast sonrası Genelkurmay Başkanlığı Genel Sekreterliği tarafından, "Çok kıymetli bir subay olarak isim yapmıştır ve daima da böyle anılacaktır." açıklaması yapılmıştır.[26]

1970 Kara Harp Okulu Mezunları, Yıldıran'ın öldürülmesine ilişkin "yeri doldurulamayacak müstesna insan" açıklamasında bulundu.[27]

Hatırası[değiştir | kaynağı değiştir]

Esat Oktay Yıldıran'ın Edirnekapı Şehitliği'ndeki mezarı.

Suikastinden sonra Yıldıran, Edirnekapı Şehitliği'ne defnedildi.[28][29]

Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Ekim 2010'da Fatih'te Şehitler Parkı’ndaki anıtta yer alan Yıldıran’ın ismi, Adalet ve Kalkınma Partisi milletvekillerinin tepkileri üzerine Ergenekon davaları sırasında Fatih Belediyesi tarafından kaldırıldı. Yıldıran’ın adının yer aldığı mermer parça, belediye ekipleri tarafından söküldü.[30][31][32]

Yıldıran'ın oğlu Timuçin Yıldıran, Nisan 2012'de Rasim Ozan Kütahyalı'ya yazdığı yazılar nedeniyle dava açtı. Mahkeme, "Yıldıran'ın kişisel hatırasına hakaret" suçundan dolayı Kütahyalı'ya 90 gün hapis cezası verdi.[33] Nagehan Alçı da aynı suçtan dolayı 105 gün hapis cezası aldı.[34][35]

2012'de 12 Eylül Davası'nın yeniden başlamasının ardından Genelkurmay Başkanlığı Genel Sekreterliği, Yıldıran ile ilgili açıklamalarda bulunmuştur:

Binbaşı Esat Oktay Yıldıran kendisine verilen görevleri kanun, yönetmelik ve diğer yasal mevzuat içinde en iyi bir şekilde yapmak için çaba gösteren, her görevde komutan ve amirlerinin takdirini kazanmış, Atatürk ilke ve inkılaplarına yürekten bağlı, Türk vatanının bölünmezliğine inanmış çok kıymetli bir subay olarak isim yapmıştır ve daima da böyle anılacaktır. Görevli olduğu süre içinde cezaevinde örgütlerin kendi iç hesaplaşmalarından ileri gelen bazı olaylar olmuş, bu olaylar ve sonradan çeşitli defalar yapılan şikâyetler inceletilmiş ve hiçbir olayın yasal soruşturma veya yasal işlem dışında tutulmadığı görülmüştür.[36][daha iyi kaynak gerekli]

2023'te adı İzmir'deki bir ilkokula verilmiştir. Gelen tepkiler sonrası Milli Eğitim Bakanlığı olayla ilgili inceleme başlattığını açıklamıştır. İnceleme sonrası okulun adı Belenbaşı İlkokulu olarak değiştirilmiştir.[37][38]

Ödülleri ve madalyaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Popüler kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Filmler[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 2009 yapımı Bu Kalp Seni Unutur mu? adlı televizyon dizisinin bir bölümünde Yıldıran tarafından yaptırıldığı iddia edilen işkenceler ele alındı.[39]
  • 2015 yapımı Kanlı Postal filminde Yıldıran'ı Mesut Akusta canlandırmıştır.[40]
  • 2017 yapımı 14 Temmuz filminde Yıldıran'ı Bülent Keser canlandırmıştır.[41]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Kaymakamımız Göksel YÜKSEL, Şehit Binbaşı Esat Oktay YILDIRAN' ın eşi Serpil YILDIRAN'ı Ziyaret Etti". www.balikesirmarmara.gov.tr. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. 
  2. ^ "Rasim Ozan Kütahyalı'ya hapis cezası | STAR". Star.com.tr. 15 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2022. 
  3. ^ Aydın, N. (1 Ocak 1993). Diyarbakır Zindanı Günlüğü. İstanbul: İletişim Yayınları. 
  4. ^ Zümrüt, Mehmet Sami (25 Haziran 2021). "DİYARBAKIR'DA SON YÜZYILDA YOK OLAN MESLEKLERE BİR BAKIŞ". Kesit Akademi Dergisi. 7 (27): 453-472. ISSN 2149-9225. 
  5. ^ Çağlak, Aykut (27 Mayıs 2021). "TÜRK İSTİHBARATININ MODERN İSTİHBARATA GEÇİŞ SÜRECİNDEKİ UYGULAMALARININ TÜRKİYE'DE DEMOKRASİNİN GELİŞİMİNE KATKILARI". Atatürk Yolu Dergisi. – (68): 259-282. doi:10.46955/ankuayd.943728. ISSN 1303-5290. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2024. 
  6. ^ a b c d e f "Cumhuriyet Gazetesi". 28 Ekim 1988. 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "news-from-helsinki-watch-vol6-no1-jan-1994-20-pp". Human Rights Documents online. Erişim tarihi: 20 Ocak 2024. 
  8. ^ İsmail Beşikçi. İletişim Yayınları. 28 Mart 2018. ISBN 978-975-05-2386-1. 15 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2021. 
  9. ^ Perinçek, Doğu (1993). Türk sorunu: emekçiler açısından belgelerle Kürt sorunu. Kaynak Yayınları. ISBN 978-975-343-051-7. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2021. 
  10. ^ a b "12 Eylül darbesinin yıl dönümü: Darbeciler hesap vermedi". www.cumhuriyet.com.tr. 12 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  11. ^ "Diyarbakır Cezaevi'ndeki işkencenin adı: "Beni Öp Haydar"". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2016. 
  12. ^ "Altan Tan'ın babasını oruç tuttuğu için öldürmüşler". 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2016. 
  13. ^ Merkezi, Haber (26 Aralık 2023). "Diyarbakır Cezaevi işkencecisi Esat Oktay Yıldıran'ın adı İzmir-Buca'da ilkokula verildi". Medyascope. 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023. 
  14. ^ "Ahmet Türk: Esat Oktay Yıldıran'ın nasıl bir işkenceci, katil olduğunu herkes biliyordu". T24. 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023. 
  15. ^ "MEB: Buca'da ilkokula Esat Oktay Yıldıran isminin verilmesini tasvip etmiyoruz". BBC News Türkçe. 25 Aralık 2023. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023. 
  16. ^ Firat, Derya. "Total kurum, disipliner cezaevi, kamp: Goffman, Foucault ve Agamben'in kavramlarıyla Diyarbakır Askerî Cezaevi (1980-84)". Hande Topaloglu. 15 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2021. 
  17. ^ "Diyarbekir Cezaevi veya hafızayı sergilemek!". www.haberturk.com. 14 Temmuz 2021. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  18. ^ a b "İŞKENCE... "Genç olsam dağa çıkardım!"". T24. 22 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  19. ^ "How Turkish 'justice' works". Hürriyet Daily News (İngilizce). 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  20. ^ Welat Zeydanlıoğlu: Torture and Turkification in the Diyarbakır Military Prison 29 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  21. ^ "Diyarbakır E Tipi Cezaevi mağdurları: 'Utanç müzesine dönüştürülsün'". BBC News Türkçe. 14 Temmuz 2021. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2022. 
  22. ^ a b c "Binbaşıya Suikast". Cumhuriyet gazetesi. 23 Ekim 1988. s. 13. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "Cumhuriyet Gazetesi Kemal Pir 1982 Mahkeme Konuşması". 21 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  24. ^ Dicle'de kül hayatlar: 1980'den 2007'ye terör örgütünden şok itiraflar. Raşit Kısacık. Truva. 2007. ss. 113-115. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2021. 
  25. ^ "Tutanak" (PDF). tbmm.gov.tr. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  26. ^ "25 Ekim 1988 tarihli Milliyet gazetesi, Sayfa 9: Genelkurmay'dan açıklama". 28 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ "26 Ekim 1988 tarihli Milliyet gazetesi, Sayfa 12: ACI KAYBIMIZ". 28 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ "İstanbul'un En Büyük Şehitliği". Zehra Evcil. Son An Gazetesi. 20 Nisan 2019. 15 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2021. 
  29. ^ "25 Ekim 1988 tarihli TBMM tutanağı" (PDF). web.archive.org. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2024. 
  30. ^ Haber, Internet (1 Ekim 2010). "İşkenceci subayın ismi anıttan silindi". 3 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2021. 
  31. ^ "Anıtta işkenceci görmek istemiyoruz". Milliyet. 21 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2021. 
  32. ^ "Yıldıran'ın ismi anıttan gitti". Tahsin Aksu. Milliyet. 1 Ekim 2010. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021. 
  33. ^ "Rasim Ozan Kütahyalı'ya hapis cezası". www.sozcu.com.tr. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. 
  34. ^ a b Türkiye, Sputnik (13 Haziran 2018). "Nagehan Alçı, Rasim Ozan Kütahyalı ve Ümit Zileli'ye hapis cezası". Sputnik Türkiye. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. 
  35. ^ a b "105 gün hapis cezası alan Nagehan Alçı: Mahkemeler Erdoğan'a da ceza vermeli". T24. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. 
  36. ^ "'Esat Oktay Yıldıran Kıymetli Bir Subaydı'". Haberler.com. 9 Nisan 2012. 10 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2022. 
  37. ^ Habertürk. "Esat Oktay Yıldıran kimdir? İsmi okula verildi, MEB'den açıklama geldi! Esat Oktay Yıldıran ne zaman öldü? İşte detaylar". Habertürk. 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023. 
  38. ^ Merkezi, Haber (28 Aralık 2023). "Diyarbakır Cezaevi işkencecisi Esat Oktay Yıldıran'ın adı ilkokuldan kaldırıldı". Medyascope. 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023. 
  39. ^ "Bir Bellek Mekânı Olarak Televizyon: Bu Kalp Seni Unutur mu?". Sevilay Çelenk Özen. s. 191. Erişim tarihi: 15 Kasım 2021. [ölü/kırık bağlantı]
  40. ^ "Kanlı Postal". Box Office Türkiye. 24 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  41. ^ "14 Tirmeh". IMDb. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Esat_Oktay_Yıldıran&oldid=32565121" sayfasından alınmıştır