II. Yezîd

II. Yezid, (Arapça: يزيد بن عبد الملك) Yezid bin Abdülmelik (d.687 - o.723) dokuzuncu Emevi halifesi. 720 yılında kuzeni olan halife Ömer bin Abdülaziz'in ölümü ile halife olmuştur ve böylece kardeşlerinin halifelik üzerindeki haklarını tekrar ortaya çıkarmıştır. Daha önceki halifelerden Abdülmelik'in halifelik yapan üçüncü oğludur. Şam'dan uzakta Hazarlara karşı sefer yapmakta iken 723 yılında ölmüştür. Ancak ölüm haberi Şam'a geç ulaştığından dolayı kardeşi Hişam bin Abdülmelik bu nedenle 724 yılında Emevi halifesi olmuştur.

Yezid bin Muhalleb'a karşı seferler (720)

Yezid halifeliğe geçtiği zaman ilk uğrasması gereken sorun Yezid bin Muhalleb'in tutukluluktan kaçması üzerine doğmuştur. Yezid bin Muhalleb Emevilerin Horasan valisi idi ve bir önceki halife olan Ömer bin Abdulaziz tarafından bu valilik gorevinden atılmış ve tutuklanmıştı. Ömer bin Abdülaziz'in ölümünden hemen sonra hapisten kaçtı. Bu hapis kaçağının Basra'da yasayan ailesinin yanina gitmeye çalışacağını düşünen Yezid, bin Muhalleb'in Basra'da bulunan ailesini tutuklatmak için Kufe'de bulunan Irak Valisi Hişam'a emir gönderdi. Buna rağmen bin Muhalleb Basra'ya erişmeyi başardı. Irak valisine Halife'ye gönderdiği sucunu bagıslama mektubana cevap olarak af edilmesine beklediğini bildirdi ve ondan o zamana kadar ailesini hapis etmekten sakınmasını istedi. Buna ragmen Irak valisi ordusuyla Basra üzerine yürümeye başlayınca bin Muhalleb bir ordu kurup buna karşı koydu. Iki ordu arasında yapılan bir çarpışmada bin Muhalleb ordusu galip geldi. Bu çarpışmadan sonra bin Muhalleb Basra'ya gidip buranın halife Yezid'e bağlı olmadığını ilan etti. Basra'da bulunan toplanmış olan vergi gelirlerini eline geçirdi ve bunları ordusu mensupları arasında dağıttı. Bunla da kalmayip Peygamberin ailesinin katilleri olan Emevilere karşı bir cihad açtığını ilan edip yeniden asker toplamaya başladı.

Yezid Suriye'de bulunan en iyi Emevi birliklerini o zaman Horasan valisi olan Maslama bin Abdulmelik komutasi altinda bin Muhalleb üzerine gönderdi. İki ordu Ağustos 720 sonlarında karsi karsıya geldiler ve birbirine hücuma geçmeyip 7 gün birbirleriyle karşılıklı olarak kaldılar. Yezid'in ordusunun bazı askerleri orduyu bırakıp kaçtılar; ama Yezid utanç dolu bir hayat ölüme tercih edilir diyerek kaçmayı veya teslim olmayı kabul etmedi. En sonunda yapılan savaşta bin Muhalleb öldürüldü; ordusundan 3000 kadar asker esir alınıp Kufe'ye hapis edilmeye gonderildi. Yezid Kufe'de ki valiye hapiste olan bütün bu esirlerin öldürülmesine emir verdi. Yezid bin Muhallep'in ailesi ise kucuk bir gemi ile Basra Körfezi'ni geçip Kerman'a ve oradan da Fars bölgesine kaçtılar. Orada önce esir olarak esir pazarında satıldılar ama çok gecmeden azat edildiler. Maslama ise hemen Irak'ta Basra ve Kufe hem de Horasan eyaletine vali olarak atandı.

Fakat cok gecmeden Maslama hakkinda Irak vergilerinin merkeze gitmesi gereken kısmının Şam'a gönderilmediği hakkinda şikayetler basladi. II. Yezid Maslama'nın yerine orduda un yapmis ama çok koyu Kais kabilesi taraftarı olan Ömer bin Hubeira'yı Irak valisi yaptı ve bu vali Haccac'in sert tutumunu uygulamaya başladı. Aynı zamanda bu valinin Kais kabilesi tutması ve Yemanli kabileden olan bin Muhalleb'in ailesini o zamana kadar hic görülmemiş bir kararla ortadan kaldirma siyasetleri Mevali-Arap ayrımı yanında Kais ve Yemenli Arap asıllıların arasının gayet açılmasına yol açtı.

Maveraünnehir'de sefer (721)

Yezid halife olduktan sonra 721'de Maveraünnehir Valisi olarak Said bin Amrelhareci'yi atadı. bin Amrelhareci Fergana Sultani'ni merkez kalesinde kuşatmaya aldı. Fergana Sultanı barışı sağlamak için 100.000 altin dirham, 50 erkek köle ve 50 genç kız köle vermeye hazır olduğunu bir ulak ile bildirdi. Fergana Sultan'ı bundan dolayi dikkatini savunmaya vermeyen müslüman ordusuna bir gece baskını yaptı. Fakat Fergana Sultanı bu baskın sırasında öldürüldü. Yezid Said'i eyalet valiğindan geri çekti ve sonraki kısa saltanat yıllarında yerine birbiri arkasına bir sira vali tayini yaptı.

İfrakiyye, Endülüs ve Fransa'ya tekrar hücum

II. Yezid İfrakkiye'ye vali olarak "Yezid ibni Muslim" adında zalim Irak valisi Haccac'in sekreterini atadı. Bu vali Haccac'ın çok sert idare sistemini ve özelikle Arap asıllılara devamlı taraflı olarak destek sağlayıp Arap asıllı olmayan Mevali'lere çok ağır vergi koymayı uygulamaya başladı. Özellikle müslümanlığı kabul etmiş olan Berber asıllılardan cizye vergisi toplamasını zorla uygulaması 720-721 (Hicri 102)de İfrakiyye'nin ve özellikle Müslüman olan Berber halkın hoşnutsuzluğunun isyana dönmesine yol açtı. Bu isyanda "Yezid ibni Muslim" öldürüldü. Ondan önce Keyrevan'da Arap eyalet valisi olan Muhammed ibni Yezid tekrar orada eyaletin idaresini eline aldı ve daha adaletli tutumu ile isyancı Berberleri memnun edebildi vr isyan sona erdirildi. Şam'da bulunan II. Yezid bunu kabul etmek zorunda kaldı ve Muhammed ibni Yezid'in İfrakiyye valiliğini onayladi.

II. Yezid döneminde İfrakiyye eyaletine bağlı olan Endulus'te durum halifelik merkezi açcisindan çok daha fena idi. Bu bölgenin Şam'dan çok uzak olması nedeniyle merkezi hükümetin bu bölgede idaresi çok kere çok zayif ve değişken şekildeydi. Bu bölgede Emevi idarecileri daha çok askeri işlere önem vermekte ve sınır bölgelerinde ve ellerinden bulunmayan arazilere hücumlarda cesaret ve kararlılık gösteren kişilerdi. Endülüs'ün içisleri ise sadece kendi menfaatlerini düşünen, devamlı olarak bu menfaatlerini artırma hedefli ve idare ettikleri halka pek aldırmayan idarecilerin eline kalmıştı.

Bunun en iyi bir örneği Endulus'ten yil be yil Arap ordularinin Pirenelerin kuzeyine Fransa içlerine yaptıkları hücumlarda ve bu hücumların kazançlarının yeni bir organize edilmiş içişleri idaresi ile pekiştirilmemesinde görülmektedir. Bu nedenle Endülüs'te özellikle güney İberik yarımadası kısımındaki Müslüman tarım, ticaret, ekonomik ve kültürel alanlarındaki gelişmelerin Pirenelerin kuzeyinde Arapların hücumuna ve işgaline uğramış olan bölgelerde görülmemesine yol açmıştır.

II. Yezid saltanat doneminde 721de Pireneleri gecen bir Arap ordusu güney Fransa'da Narbonne kalesini eline geçirdi ve bu kaleyi sonraki hücumlara için bir üs olarak kullanmaya başladı. Endülüs valisi Samh bin Malik komutasinda bir akıncı gücü Toulouse'a kadar ilerleyip bu şehri kuşatmaya aldı. Ama Kont Edo komutasındaki bir Frank ordusu tarafından yenilip geri püskürtüldü. Bu ordudan geri kalanlar Abdurrahman bin Abdullah bayrağı altında birleşerek üsleri olan Narbonne'a çekildiler.

Arapların bu yenilgisi İberik yarımadanin dağlik kuzey tarafinda bulunan ve Araplarin idaresine hic girmemiş olan Asturias'daki Hristiyanları uyardı ve buradan Endülüs Müslümanlarına akın şeklinde hücumlar yapıp onlara ziyan vermeye başladılar. Birçok Avrupalı ve İspanyol tarihçi Kuzey İspanyalı Hristiyanların II. Yezid döneminde başlayan bu hareketlerinin sonunda Iberik Yarımadası'nı tekrar geri almalarına bir tohum sağladığını iddia etmektedirler.

Hazarlara karşı seferler (720-724)

641 yilinda Emevi Arap orduları güney Kafkasya bölgesine gelmişlerdi. Aynı bölgeye çok yakın bir zaman önce de kuzeyden Hazar orduları girmişlerdi ve bu bölgedeki Hazerler durumlarını geliştirip pekiştirme uğraşında bulunuyorlardı. İki istilacı güc bundan sonra bu bölgeyi kendi ellerine geçirmek için mücadeleye girişmişlerdi.

Bu bolgedeki Hazar ordularına karsı II. Yezid döneminde ilk Arap seferi el-Tubayt Nahran komutasında Arapların "Babelabwab" (Arapça( باب الابوب)) diye adlandıkları (şimdi Dağistan'da bulunan Derbent Geçiti ve klasik dönemde Iskender Geciti olarak anılan) ve Sasaniler döneminden beridir devamlı görev yapan uzun bir sur dizisi üzerine olmuştur. Bu orduyu Hazar ordulari "Marj el-Hacar" denilen bir mevkide karşılaştı. Burada yapılan savaşta Hazarlar galip geldi. Araplar büyük sayıda asker kaybettiler. Bu yenik Arap ordusundan geri kalanlara Suriye'ye döndükleri zaman II. Yezid'in büyük bir hoşnutsuzluğu ile karşılaştığı bildirilir.

Ertesi yıl Yezid seçkin asker ve birliklerden olusan yeni buyuk bir Arap ordusu kurdu ve bu orduyu "Cerrah el-Hakemi" komutasında Hazarler üzerine gönderdi. Bu Arap ordusu Kura Irmağı'nı geçip güney Kafkasya'ya girdi ve buraları talan edip epeyce ganimet toplamayi başardı. Bu ordu 722 veya 723'te Hazar Denizi batı kıyılarından yürüyerek Dağistan içlerine yöneldi. Araplara Hazarlar elinde bulunan, (belki de başkentleri olan) "Belencer" adı ile bilinen büyük bir şehre yöneldiler. Bu surlari bulunmayan şehirdeki yaşayanların şehrin etrafına (300 veya Tabari'ye göre 3.000 adet) birbirine bağlı arabalardan kurulu şehri kuşatan mevzi kurup şehri boyle savunmaya çalıştıkları bildirilmektedir.. 723'te bu Arap ordusu "Belencer" şehrini kuşatıp eline geçirdi. Belencer'in savunmasını yapan Hazar prensi şehirden kaçıp biraz daha kuzeyde bulunan "Samandar" şehrine çekildi ve burasını merkezi yaptı.

Halifelik döneminde ilgi çeken bazı olaylar

Peygamber Muhammed'i gören ve bilen (ibni Tufeyl adlı) yaşayan en son kişi II. Yezid döneminde 719de (Hicri 101) de Mekke'de yüz yaşını çoktan aşmişken öldü.

II. Yezid'in kendinden önceki Emevi halifelerinden daha çok harem hayatına ve harem dışındaki kadınlara düşkünlüğü bildirilmektedir. Yazid'in karısı, halife Osman'in torunu Sudha onun bu kadınlara düşkünlüğünü bilip ona gayet güzel fakat yüksek bir fiyatla bir esir kız satın alıp hediye ettiği; bu kızın adına Hababah denildiği; Yezid'in bu cariyeye çok düşkünlüğü ve bu kızın ölümünden hemen sonra Yezid'in de öldüğü tarihlerde yazılmaktadır .Yezid'in Sallama adlı bir şarkıcıya yakınlığı da bilinmektedir. Bu iki kadının Emevi devletinin iç işleri idaresine etki yaptıkları iddia edilir. Bin Hubeira'nin Irak valiliğine tayin edilmesi Hababa aracılığı ve ona verilen hediyeler dolayisiyla yapıldığı yazılmıştır. II. Yazid ölüm döşeğindeyken yanında bulunan kişinin Sallama olduğu ve ailesini ve saray mensuplarının Yezid'in ölmesini Sallama'nın ağlayıp haykırışları vasitasiyla öğrendikleri rivayet edilir.

Tepfanes adlı bir Hristiyan tarih yazarı II. Yezid'e bir müneccimin eğer Hristiyan putlarına karsı tedbirler alırsa 40 yıl halife olarak hüküm süreceğini bildirdiğini yazar. Yezid'in halifeliğinin son yılında Hritiyanlar aleyhinde bir putkırma buyrugu yayınladığı; ama bunun uygulanmasına başlanmadan öldüğü bilinmektedir.

Ölümü

II. Yezid 724de veremden öldü. Yerine kardeşi Hişam bin Abdülmelik Emevi halifesi oldu.

Önce gelen: Ömer bin Abdülaziz

Emeviler Halifesi 720 - 724

Sonra gelen: Hişam bin Abdülmelik

Ayrıca bakınız

• Emeviler
• Emevi Halifeler listesi

Dış bağlantılar

• Çağatay, Neşet (1993),Başlangıcından Abbasilere Kadar (Dinî-İçtimaî-İktisadî-Siyasî Açıdan) İslam Tarihi: , Ankara:Türk Tarih Kurumu ISBN: 9751605342
• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ),(1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
• Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler- Abbasiler, Devlet Kitaplari, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
• Muhammad ibn Jarir al-Tabari (ed. Ehsan Yar-Shater çev. David Stephan Powers)(1989-2007) The History of al-Ţabarī 40 Cilt, Albany: State University of New York Press ISBN 0-88706-563-5 (Cilt 24) (İngilizce)
• Muir, William (1924), The Caliphate; Its Rise, Decline and Fall, Edinburgh, Bölüm 54. Websitesi: [1] (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
• [2] Fransızca Wikipedia Yazid ben Abd al-Malik maddesi (Fransızca) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
• [3] İngilizce Wikipedia Yazid II maddesi (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)