İçeriğe atla

Gelecek zaman

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Grafikte yatay çizgi zamanı, çarpı işareti gelecekte gerçekleşmiş olay veya durumu sembolize eder.

Gelecek zaman, dilbilgisinde şu andan sonraki bir zamanda gerçekleşen bir olayı veya durumu anlatan zaman yapısıdır.[1]

Fiil cümlelerinde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçede gelecek zaman kipi fiil sonuna büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde eklenen -ecek ve -acak ekleri ile oluşturulur. Ünsüzden sonra ek doğrudan gelirken, ünlü ile biten eylemlere eklenmeden önce yardımcı ünsüz gelir.[2]

  • yaz-acak (ünsüz ile biten fiil)
  • oku-y-acak (ünlü ile biten fiil)

Türkçede farklı şahıslara göre basit gelecek zaman, çeşitli örneklerle aşağıda gösterilmiştir:

Kişi git- gel- ara-
1. tekil kişi (ben) gid-eceğ-im gel-eceğ-im ara-y-acağ-ım
2. tekil kişi (sen) gid-ecek-sin gel-ecek-sin ara-y-acak-sın
3. tekil kişi (o) gid-ecek gel-ecek ara-y-acak
1. çoğul kişi (biz) gid-eceğ-iz gel-eceğ-iz ara-y-acağ-ız
2. çoğul kişi (siz) gid-ecek-siniz gel-ecek-siniz ara-y-acak-sınız
3. çoğul kişi (onlar) gid-ecek-ler gel-ecek-ler ara-y-acak-lar

İsim cümlelerinde

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim cümlelerinin gelecek zaman hâli yoktur. Farklı zamanlardaki isim cümleleri, "olmak" fiili eklenerek gelecek zamana dönüştürülür. Olmak fiili eklendiğinde cümle fiil cümlesine dönüşür:

  • Bugün hava çok güzel. (geniş zamanlı isim cümlesi)
  • Yarın hava çok güzel olacak. (gelecek zamanlı fiil cümlesi)

Gelecek zamanda süreklilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelecek zamanda süreklilik, şimdiki zaman kipi (-iyor) ve gelecek zaman kipi eklerinin bir arada kullanılması ile gerçekleştirilir:

  • Yarın bu saatlerde Ankara'ya doğru uçuyor olacağım.

Diğer dil ve lehçelerde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hakaniye lehçesinde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Karahanlı Türkçesine veya Türkçenin Karahanlı dönemine verilen isim olan Hakaniye Lehçesi'nde gelecek zaman çekiminin -ġa; -ge, -ġay; -gey ve -ġu; -gü ekleri ile yapıldığını göre biliriz. ol yag korgay; ol ewge bargay; ol manga kelgey;[3] barġay men[4] ve katıġlanġa men[5] gibi asıl kelimeye yapılan ekler Çiğil, Yağma, Toxsı, Argu, yukarı Çin'e kadar Uygur dillerinde bir kuraldır.

Eski Türkçede sıkça kullanılan -daçı; -deçi, -taçı; -teçi ekinin ise Hakaniye Lehçesi'nde çok az kullanılmıştır.[6][7]

Hakaniye Lehçesi'nde "yakın gelecek zaman" şeklinde ikinci bir gelecek zaman -ġalır; -gelir, -galur; -gelür gibi eklerden söz edilmektedir.[8][9]

Böyle eklerin örnekleri şöyledir:

alġalır,[10] atġalır,[11] köngelir,[12] yetgelür,[13] barġalır men.[14].. gibi.

Azericede

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gələcək zaman

Azericede gelecek zaman tablosu (-(y)acaq-, -(y)əcək- Gelecek Zaman Eki + Kişi Ekleri) böyledir:

Gelecek Zaman
Olumlu Olumsuz
gələcəyəm geleceğim oxuyacağam okuyacağım gəlməyəcəyəm gelmeyeceğim oxumayacağam okumayacağım
gələcəksən geleceksin oxuyacaqsan okuyacaksın gəlməyəcəksən gelmeyeceksin oxumayacaqsan okumayacaksın
gələcək(dir) gelecek(tir) oxuyacaq(dır) okuyacak(tır) gəlməyəcək(dir) gelmeyecek(tir) oxumayacaq(dır) okumayacak(tır)
gələcəyik geleceğiz oxuyacağıq okuyacağız gəlməyəcəyik gelmeyeceğiz oxumayacağıq okumayacağız
gələcəksiniz geleceksiniz oxuyacaqsınız okuyacaksınız gəlməyəcəksiniz gelmeyeceksiniz oxumayacaqsınız okumayacaksınız
gələcəklər gelecekler oxuyacaqlar okuyacaklar gəlməyəcəklər gelmeyecekler oxumayacaqlar okumayacaklar

Türkmencede

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmence gelecek zamanda şahıslara göre fiil çekimi yoktur. Gelecek zaman yerine zamirler kullanılır.

Gelecek Zaman
Olumlu Olumsuz
men geljek geleceğim men okajak okuyacağım men geljek däl gelmeyeceğim men okajak däl okumayacağım
sen geljek geleceksin sen okajak okuyacaksın sen geljek däl gelmeyeceksin sen okajak däl okumayacaksın
ol geljek gelecek ol okajak okuyacak ol geljek däl gelmeyecek ol okajak däl okumayacak
biz geljek geleceğiz biz okajak okuyacağız biz geljek däl gelmeyeceğiz biz okajak däl okumayacağız
siz geljek geleceksiniz siz okajak okuyacaksınız siz geljek däl gelmeyeceksiniz siz okajak däl okumayacaksınız
olar geljek gelecekler olar okajak okuyacaklar olar geljek däl gelmeyecekler olar okajak däl okumayacaklar

Özbekçede

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kelasi Zamon

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelaman geleceğim kelmayman gelmeyeceğim
kelasan geleceksin kelmaysan gelmeyeceksin
keladi gelecek kelmaydi gelmeyecek
kelamiz geleceğiz kelmaymiz gelmeyeceğiz
kelasiz geleceksiniz kelmaysiz gelmeyeceksiniz
keladilar gelecekler kelmaydilar gelmeyecekler

Ulahçada

[değiştir | kaynağı değiştir]

Balkanlar'da konuşulan doğu Romen dili olan Ulahçada gelecek zaman, "va" (düslemek) yardımcı değişmeyen cüzü ve dilek kipi kullanarak, aynen eski Rumencedeki gibi oluşturuluyor.

Ulahça Rumence
(eski)		 Türkçe
va s-cãntu va să cânt şarkı söyleyeceğim
va s-cãntsã va să cânţi şarkı söyleyeceksin
va s-cãntã va să cânte şarkı söyleyecek
va s-cãntãm va să cântăm şarkı söyleyeceğiz
va s-cãntats va să cântaţi şarkı söyleyeceksiniz
va s-cãntã va să cânte şarkı söyleyecekler

Litvanyacada

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelecekte gerçekleşecek olayları anlatmaya yarayan zamandır. Göreceli olarak kolay bir yapılışı vardır:

  • Mastar eki -ti atılır,
  • Gelecek zaman son eki -s- eklenir,
  • Son olarak, uygun sonlandırma yapılır.
  dirbti = çalışmak norėti = istemek skaityti = okumak
Ben dirbsiu norėsiu skaitysiu
Sen dirbsi norėsi skaitysi
O dirbs norės skaitys
Biz dirbsime norėsime skaitysime
Siz dirbsite norėsite skaitysite
Onlar dirbs norės skaitys
  • dirbsiu = 'Çalışacağım', norėsi = 'İsteyeceksin', skaitysime = 'Okuyacağız'

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Comrie, Bernard, Tense, Cambridge Univ. Press, 1985.
  2. ^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayını, İstanbul, 2002
  3. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt II, sayfa 66.
  4. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 236.
  5. ^ Kutadgu Bilig - 541
  6. ^ Hacıeminoğlu, 1996: sayfa 187.
  7. ^ Ercilasun, 1984: sayfa 126, 129.
  8. ^ Hacıeminoğlu, 1996: sayfa 188.
  9. ^ Ercilasun, 1984: sayfa 133-135.
  10. ^ Kutadgu Bilig - 116-11.
  11. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt II, sayfa 20-23
  12. ^ Kutadgu Bilig - 5976
  13. ^ Kutadgu Bilig - A, 176-7.
  14. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt II, sayfa 67-1

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gelecek_zaman&oldid=32814145" sayfasından alınmıştır