İçeriğe atla

Yami Kağan

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Yami Kağan veya Yamı Kağan[1][2][3] (Eski Türkçe: , Jаmï qaγan,[4] 啟民可汗/启民可汗, Pinyin: qǐmín kěhàn, Wade-Giles: ch'i-min k'o-han, Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): kʰiei˥-mĭĕn˩ kʰɑ˥-ɣɑn˩˥), soyadı ve ad: Ashina Jankan (阿史那染幹/阿史那染干, āshǐnà rǎngān, a-shih-na jan-kan, ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ nʑĭɛm˥-kɑn˩˥), Tolis Qaghan (突利可汗, , Töles qaγan) olarak da bilinir ve daha sonra (意利珍豆啟民可汗/意利珍豆启民可汗, yìlì zhēndòu qǐmín kěhàn, yi-li-chen-tou ch'i-min k'o-han) unvanını aldı. 600-609 yılları arasında hükümdarlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanlarındandır. İşbara Kağan[5] ya da Baga Kağan[6]'ın oğludur.

Tulan Kağan'ın tahta geçmesinden sonra kuzeye göçerek Doğu Göktürk Kağanlığı'nın doğu bölgesini yöneten kağanın unvanı olan "Tu-li Kağan" (Tölis-qaγan) kullanmaya başladı.

Sui Hanedanı'na heyet göndererek kızlarıyla evlenmek isteyince buna karşı çıkan Tulan Kağan ile arasında anlaşmazlık yaşandı. Sui imparatorunun isteği ile Doğu Göktürk topraklarında Sui hanedanlığına karşı oluşturulan ittifakın başında bulunan Ta-i, prensesi, kışkırttığı Tulan Kağan'a öldürttü. Bunun üzerine 597 yılında Doğu Göktürk'ün bölünmesini isteyen Sui imparatoru Wen kendi kızlarından prenses An-i'yi verdi.[7]

599 yılında Tulan Kağan, Batı Göktürk kağanı Tarduş (Tardu) Kağan ile ittifak kurup Tu-li' ye saldırdı. Ağır bir yenilgi alan Tu-li, kaçarak Çin imparatoruna sığınmak zorunda kaldı. Çin kuvvetlerinin toparlanıp Tardu Kağan ve Tulan Kağan'ı mağlup etmelerinden sonra Tu-li, Sui imparatorunca kağan ilan edildi ve "İ-li-tou Ch'i-min Kağan" unvanını aldı. Bu arada kargaşaya sürüklenmiş olan Göktürk boylarından bazıları Çin topraklarında bulunan Yami Kağan'a bağlandılar. Kendisi ve ona bağlı boylarla Shou eyaletindeki Ta-li kalesine yerleştiler. İmparator Wen onu prenses An-i'nin ölmüş olmasından dolayı başka bir prensesi olan İ-ch'eng ile evlendirdi.[7]

600 yılı başlarında Tulan Kağan'ın ölmesi üzerine kuzeye giden Yami' ye birçok Türk boyu itaat etti. Göktürk topraklarının tek hakimi olmak isteyen Tardu Kağan tarafından Yami Kağan üzerine idaresindeki Gobi Çölü doğusundaki bölgeye gönderilen kuvvetler Çin ordusunun yardıma gelmesi üzerine geri çekilmek zorunda kaldı. 601 yılında Tardu Kağan' a karşı sefere çıkan Yami Kağan 602 yılında Batı Göktürk kuvvetlerince yenilgiye uğratıldı ancak desteğe gelen Çin kuvvetlerinin yardımıyla Batı Göktürkleri yendi. 603 yılında Tardu Kağan' ın ortadan kalkmasında sonra Göktürk tahtına geçen Yami Kağan bulunduğu Ta-li kalesinden ayrılmış ancak Doğu Göktürk merkezi Ötüken' e gitmeyip Gobi çölünün doğusunda çölün ağzı olarak adlandıran "Chi-k'ou" mevkisine yerleşti.[7]

603 yılı sonunda Doğu Göktürk hükümdarlığı kesinleşen Yami Kağan, Çin' e olan bağlılığını sürdürdü. Önceleri Doğu Göktürk egemenliğinde olan Hitaylar'ın iç karışıklıktan faydalanarak serbest kaldılar ve Çin' in Ying eyaletini işgal ettiler. Sui imparatorunun isteğiyle Yami Kağan' ın gönderdiği kuvvetler Hitayları bozguna uğratarak onları Çin topraklarından çıkardı.[7]

Çin' de yaşadığı dönem boyunca Çin kültürü etkisinde kalan Yami Kağan, Çin yaşam tarzına alışması neticesinde 607 yılında Sui imparatorunu ziyaretinde ona Çinliler gibi yaşamak istediğini bildirdi. Bu isteği imparator tarafından birkaç defa reddedildi. 608 yılında imparator tarafından kendisi için Wan-shou-shu' da Çin yaşam tarzına uygun bir kale yaptırıldı ve burada yaşamaya başladı. 609 yılı yaz aylarında hastalanan Yami Kağan, daha sonra öldü.[7]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ 薛宗正, 突厥史, 中国社会科学出版社, 北京 (Xue Zongzheng, Tujie Shi, Chinese Social Sciences Press, Beijing, 1992, ISBN 7-5004-0432-8 / K-49 (精), p. 265.
  2. ^ Zhenping Wang, Ambassadors from the islands of immortals: China-Japan relations in the Han-Tang period, University of Hawaii Press, 2005, ISBN 978-0-8248-2871-4, p. 140.
  3. ^ Zhu Zhenhong, "Taohuashi and Tiankehan (Tangri Qaghan)", Eurasian History 朱振宏,「桃花石」與「天可汗」, 欧亚学研究 18 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ "Memorial Complex Eletmiš Yabgu (Bilge atačim), TÜRIK BITIG". 9 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2010. 
  5. ^ zh:s:資治通鑑/卷175
  6. ^ zh:s:资治通鉴/卷178
  7. ^ a b c d e Göktürkler I-II-III, 3 cilt bir arada 1. Baskı, sf: 54-63, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2012, Prof. Dr. Ahmet Taşağıl
Önce gelen:
Tulan Kağan 		Doğu Göktürk kağanları
600-609 		Sonra gelen:
Şipi Kağan
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yami_Kağan&oldid=32855171" sayfasından alınmıştır