Gobi Çölü
| Gobi Çölü | |
|---|---|
 | |
 | |
| Coğrafya | |
| Ülke(ler) | Çin, Moğolistan |
| Bölge(ler) | Ömnögovi, Sühbatur |
| Konum | Orta Asya |
| Koordinatlar | 42°30′K 103°0′D / 42.500°K 103.000°D |
| Özellikler | |
| Biyom | Kurak çöl, Kar leoparı, Kursaklı ceylan, Yaban eşeği |
| Biyocoğrafik bölge | Palearktik |
| Hayvan türü | Kurt |
| Uzunluk | 1.500 km (930 mi) |
| Genişlik | 800 km (500 mi) |
| Yüzölçümü | 1.295.000 km2 (500.000 sq mi) |
| İklim | Karasal iklim |
| Sıcaklık | -40-45 °C (-40-113 °F) |
| Wikimedia Commons | |
Gobi Çölü, Orta Asya'da, Moğolistan Cumhuriyetinin güneyi ve Çin'e bağlı Sin-Kiang ve Kansu eyaletlerinin yakınlarındaki bölgeleri de içine alan geniş çöl.[1] Etrafını kayalık sıradağlar çevirmiştir.[1] Güneyde Altun Dağ, Bei ve Yin Dağları, batıda Tanrı Dağları, kuzeyde Altay ve Hangay Dağları yer alır.[1] Çölün uzunluğu 1600 km olup, genişliği 480–965 km arasında değişir.
Gobi Çölünde karasal ve kuru bir iklim egemendir. Kışları soğuk, yazları ise sıcaktır. Sıcaklık -40 ile 45 °C arasında değişir. Yağışların büyük bölümü yazın olur. Batıda yıllık yağış ortalaması 69 mm iken, kuzeydoğuda 200 milimetreye çıkar.
Dünyanın beşinci büyük çölüdür.[1] Çakıllı düzlük araziler ve kayalıklardan oluşmaktadır. Bazı yerleri kum, bazı yerleri çakıllarla kaplı olan Gobi Çölünde, bitki örtüsü dikenli çalı ve küçük otlardan ibarettir. Akarsu hemen hemen hiç yoktur. Yalnız orta büyüklükte tuzlu göllere rastlanır. Yaygın yeraltı suları bazı kesimlerde büyükbaş hayvan yetiştirilmesine imkân sağlar. Öte yandan, çölde yaban eşekleri, atlar, ayılar, kurtlar ve develerin yanı sıra, kar kaplanlarına da rastlamak mümkündür.
En iyi korunmuş dinozor fosil yataklarına da sahip olan Gobi çölünün özellikle kızıl kayalar bölgesi paleontologlar için önemli bir yerdir.
Çölü boydan boya geçen bir demiryolu hattı mevcuttur.
Koordinatlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dzungarian Havzası yarı çöl
(43°K 83°D / 43°K 83°D–43°K 86°D / 43°K 86°D)
- Doğu Gobi çölü bozkır
43°45′K 111°50′D / 43.750°K 111.833°D )
Ulaanbaatar (48°00′K 107°00′D / 48.000°K 107.000°D)
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Gobi, güneybatıdan kuzeydoğuya 1.600 km (1.000 mi) ve kuzeyden güneye 800 km (500 mi) ölçülerindedir. Çöl, batıda Bosten Gölü ile Lop Nur'u birleştiren hat boyunca (87°–89° doğu) en geniştir.[2] Alanı yaklaşık olarak 1.295.000 kilometrekare (500.000 sq mi)'dir.[3]
En geniş tanımıyla Gobi, Pamir'in eteklerinden (77° doğu) Mançurya sınırındaki Büyük Hingan Dağları'na, 116–118° doğuya kadar uzanan uzun çöl şeridini; kuzeyde Altay, Sayan ve Yablonovo sıradağlarının eteklerinden, güneyde Tibet Platosu'nun kuzey kenarlarını oluşturan Kunlun, Altun Dağları ve Qilian sıradağlarına kadar[2] uzanan uzun çöl şeridini içerir.[4]
Avrupa ve Amerikan keşifleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Gobi'nin, çoğunlukla göçebe halklar tarafından uzun bir insan yerleşimi geçmişi vardır. Gobi ismi Moğolcada çöl anlamına gelir. Bölge çoğunlukla Moğollar, Uygurlar ve Kazaklar tarafından iskan edilmiştir.
Gobi Çölü bir bütün olarak, çöl boyunca kendi güzergahlarına katılan bireysel gezginlerin gözlemleriyle sınırlı olduğundan, dışarıdakiler tarafından çok eksik biliniyordu. Gobi'nin anlaşılmasına katkıda bulunan Avrupalı ve Amerikalı kaşifler arasında en önemlileri şunlardı:[2]
- Jean-François Gerbillon (1688–1698)
- Eberhard Isbrand Ides (1692–1694)
- Lorenz Lange (1727–1728 ve 1736)
- Fuss ve Alexander G. von Bunge (1830–1831)
- Hermann Fritsche (1868–1873)
- Pavlinov ve Z.L. Matusovski (1870)
- Ney Elias (1872–1873)
- Nikolai Przhevalsky (1870–1872 ve 1876–1877)
- Zosnovsky (1875)
- Mikhail V. Pevtsov (1878)
- Grigory Potanin (1877 ve 1884–1886)
- Béla Széchenyi ve Lajos Lóczy (1879–1880)
- Kardeşler Grigory Grum-Grshimailo (1889–1890) ve M. Y. Grigory Grum-Grshimailo
- Pyotr Kuzmich Kozlov (1893–1894 ve 1899–1900)
- Vsevolod I. Roborovsky (1894)
- Vladimir Obruchev (1894–1896)
- Karl Josef Futterer ve Dr. Holderer (1896)
- Charles-Etienne Bonin (1896 ve 1899)
- Sven Hedin (1897 ve 1900–1901)
- K. Bogdanovich (1898)
- Ladyghin (1899–1900) ve Katsnakov (1899–1900)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ a b c Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Gobi". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press.
- ^ Wright, John W., (Ed.) (2006). The New York Times Almanac (2007 bas.). New York, New York: Penguin Books. ss. 456. ISBN 978-0-14-303820-7.
- ^ Hare, John (1 Kasım 2009). "The Mysteries of the Gobi Desert". Asian Affairs. 40 (3). ss. 408-417. doi:10.1080/03068370903195196. ISSN 0306-8374.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Moğolistan coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Çin coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Asya coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
