Yağlı güreş

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Yağlı güreş, geleneksel bir Türk sporudur. Güreşçiler vücutlarına yağ sürerek güreştikleri için bu şekilde adlandırılır. Müsabakalar “Er Meydanı” denilen alanlarda yapılır. Güreşçilerin vücutlarının yağlanması nedeni ile birbirlerini tutmaları zorlaştığından, büyük güç ve ustalık gerektiren bir spordur.[1]

Bugün resmî müsâbakalarda yer alan Serbest ve Greko-Romen güreş türlerinin dışında, Türk millî gelenekleri arasında yer alan yağlı güreş ise, Türklerin Anadolu’dan Rumeli’ye geçtikleri tarihten beri yapılagelen bir güreş türüdür. Bugün, Türkiye'de yağlı güreş, düğünlerin, panayırların, mola veren askerî birliklerin en önemli eğlencelerinden biridir. Her yıl, Edirne’nin Sarayiçi mevkiinde yapılan tarihî Kırkpınar güreşleri, Süleymân Paşa komutasında, bir gece Çanakkale Boğazı'nı geçerek, Gelibolu’ya çıkan ve Rumeli fetihlerine katılan Müslüman kırk Türk'ün hatırasını anmak amacıyla yapılmaktadır.[2]

Osmanlı Devleti zamanında saray dışında yapılan güreş müsabakaları; panayırlarda, düğünlerde, bir hayır kurumu yararına veya bu işi meslek edinmiş kişilerin özel yer ve salonlarında yapılırdı. Ayrıca düğün ve Ramazan güreşleri adı altında düzenlenen etkinlikler de yapılmıştır. Buna örnek: Koca Yusuf, Büyük Cemre, vb.

Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali, 2010 yılında UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesine Türkiye tarafından kaydettirilmek suretiyle tüm dünyaya duyurulmuştur.[3]

Güreşlerin Gelenek ve Kuralları[değiştir | kaynağı değiştir]

Boy ve Kategorileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel organizasyonlarda boylar aşağıdaki gibi düzenlenir:[4]

  • Minik bir boy
  • Minik iki boy
  • Teşvik Bir Boy
  • Teşvik iki Boy
  • Tozkoparan boyu
  • Ayak Boyu
  • Deste Küçük Boy,
  • Deste Orta Boy,
  • Deste Büyük Boy,
  • Küçük Orta Küçük Boy,
  • Küçük Orta Büyük Boy,
  • Büyük Orta,
  • Başaltı,
  • Baş

Sporcular ve turnuvalar çeşitli kategorilere ayrılır.[5]

Organizasyonlar küçükten büyüğe doğru olmak üzere: Bayram şenlik ve düğün güreşleri; mahalli (piyasa) güreşleri; birinci sınıf güreşler ve geleneksel güreşler gibi farklı seviyelerde düzenlenir.

Yağlı Güreş Oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yağlı Güreşlerdeki oyunlar; ayakta yapılan oyunlar ve yerde yapılan oyunlar olarak maksatlarına göre, Elense, İç tırpan, dış tırpan, kazkanadı, ayakta güreşi bağlama, budama, paça, kazık, kepçe, ters kepçe, kılıç atma, payanda, kemane, kemane çekme, kol bastı, tilkikuyruğu, köpek kuyruğu, yerde sürüme, köstek, künde (oturak kündesi, ayak kündesi, şark kündesi, bel kündesi), boyunduruk, kurt kapanı, yanbaş ve kombine oyunlar paça kazık, ellerin kenetlenmesi, sarma, cezayir sarması gibi sıralanabilir.[6]

Müsabaka Süresi Ve Kazanma Şartları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yağlı güreşte müsabaka süresi genelde 40 dakikadır.Bu sürede galip gelen belli olmadığı takdirde süresiz olarak uzatmaya gidilir. İlk puanı alan güreşçi galip gelmiş olur.[7]

Altın Kemer[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırkpınar ve Elmalı'da dereceye girenlere madalya ve kupa verilir. Baş kategorisi birincisine ise madalya ve kupaya ek olarak altın kemer takılır. Başpehlivanlık unvanı olarak gelecek yıla kadar taşıması için emanet edilir. Kırkpınar’da ilk kemer uygulaması, Kurtdereli Mehmet Pehlivan’ın vefatı üzerine, 1939 yılında Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü’nün başpehlivanlığı kazanacak olan güreşçiye bir sene kalmak üzere bir “Kurtdereli kemeri” uygulaması ile başlamıştır. Kemerin halkalarına zincirlerle asılı on yazısız madalya mevcut olup bunlara her sene kazanan başpehlivanın adı yazılacaktır. Bu kemer on sene sonra en az üç defa ismini yazdırmağa muvaffak olan başpehlivana hediye edilmesi kararlaştırılmıştır. Bu kemeri 1939, 1940 ve 1941 yıllarında başpehlivan olan Tekirdağlı Hüseyin Alkaya almıştır. Ancak bu kemer altın dan değildir.[8]

Geleneksel Tarihi Kırkpınar Yağlı Güreşlerinin en büyük ödülü olan Altın Kemer uygulaması ilk defa 1960 yılında Edirne Belediyesi tarafından hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Altın kemer bir pehlivanın güreş hayatının zirve noktasıdır. Kırkpınar yağlı güreş festivali için özel hazırlanmıştır. 22 ayar altından olup, yaklaşık 1,400 gr ağırlığındadır.

Üç yıl üst üste Türkiye’nin Başpehlivanlığı unvanını alan Başpehlivan Edirne Belediye Başkanlığının ortaya koyduğu yaklaşık 1.400 gr ağırlığındaki altın kemerin sahibi olmaktadır. Altın kemer ilk defa 1960 yılı başpehlivanı İbrahim Karabacak’a takılmıştır. Bugüne kadar bu kemere 1966, 1967 ve 1968 yılları başpehlivanı Ordulu Mustafa Bük, 1976 1977, 1978 yılları başpehlivanı Karamürselli Aydın Demir, 1982, 1983, 1984 yılları başpehlivanı Denizlili Hüseyin Çokal sahip olmuştur. Karamürselli Başpehlivan Ahmet Taşçı'da, 1990, 1991, 1992 ile 1995, 1996 ve 1997 yılları arasında üst üste iki dönem Başpehlivan olduğundan Altın Kemer'in iki defa daimi sahibi olmuştur.

Kıspet[değiştir | kaynağı değiştir]

Kıspet sözcüğü Arapça “kisvet” kelimesinden gelmekte olup belden aşağı giyilen giysi anlamına gelmektedir. Yağlı güreşe çıkan her pehlivanın güreş malzemesinin başında “Kıspet” gelir. Manda, dana, malak, keçi, sığır gibi hayvanların derisinden yapılan, bel kısmı dört parmak genişliğinde ve kalın olan bir alt giysisidir.

Kıspet, kasnak, hazne, arka, oyluk, paça, şiraze, ayna bölümlerinden oluşmaktadır.

El sanatları alanında yaratıcılığın önemli bir simgesi olarak pehlivanların güreşlerde giydiği kispet; sağlıklı hayvanların derilerinden yapılan, belden diz altına kadar uzanan, dar paçalı kıyafetlerdir. Festivalde pehlivanlar tarafından özel olarak giyilen bu kıyafet, az sayıda ustanın el sanatı alanındaki inceliklerini sergilemektedir. Kispet yapımında derin bir bilgi ve beceriye sahip olan İrfan Şahin, 2012 yılında gerçekleştirilen ödül töreniyle Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “Yaşayan İnsan Hazinesi” ilan edilmiştir.

Geleneksel el sanatlarımız içinde yer alan kispet ve kispet ustalığı yağlı güreşlerin çok önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Türkiye’nin meşhur kispet ustaları arasında en eski olanı Nazif Usta’dır. Ondan sonra Yeşil Hafız, Telaşeli Mehmet Usta, Balıkesirli Hidayet Başsaraç ve çırağı Bigalı İrfan Şahin, İrfan Usta, Bigalı Mehmet Derse ve Samsunlu Uğur Kesen yer almaktadır.

Kırmızı Dipli Mum[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırkpınar’ın davet simgesi Kırmızı Dipli Mum’dur. Kitle iletişim araçlarının yaygın olmadığı dönemlerde Kırkpınar Ağası tarafından kırmızı dipli mum Mart ayından itibaren kasaba ve köylere, pehlivanlara ve tanınmış kişilere gönderilir ve bu kişiler Kırkpınar'a davet edilirdi. Halk arasında sıkça kullanılan “kırmızı dipli mumla çağırmak” deyimi de buradan gelmektedir. Kırkpınar'ın olmazsa olmazlarındandır. Bugün sembol olarak kullanılmaktadır.

Günümüzde Edirne Belediye Başkanı, Edirne Valisi ve Kırkpınar Ağası ile birlikte devlet protokolünü Ankara'da makamlarında ziyaret ederek, kendilerini kırmızı dipli mum ile Kırkpınar Yağlı Güreşlerine davet etmektedir.

Kent esnafıda davul-zurna eşliğinde ziyaret edilerek kırmızıdipli mum ile Kırkpınar Yağlı Güreşlerine davet edilmektedir.

Zembil[değiştir | kaynağı değiştir]

Zembil, sadece kispet taşımak için kamıştan ve özel bir tezgâhta el ile yapılan çanta biçimli geleneksel bir el sanatı ürünüdür. Farsça bir kelimedir. “Küçük Sepet” anlamına gelmektedir. Güreş terminolojisinde “kındıra veya saz gibi su bitkilerinden pehlivanların kispetlerini taşımak ve muhafaza etmek için kullandığı çanta” demektir. Zembilcilerin piri, zembil örüp emeği ile geçinen Hz.Süleyman’dır.

Cazgır[değiştir | kaynağı değiştir]

Güreş terminolojisinde Cazgır; Güreşten iyi anlayan, oyunların sonuçlarını önceden tahmin edebilen, pehlivanların özelliklerini, yaptıkları oyunları, daha önce aldıkları başarıları bilen ve dua okuma kabiliyetine sahip görgülü kimseye denir.

“Salavatçı” da denilen “Cazgır”, yağlı güreşlerdeki tüm pehlivanları adları, şanları, güreş oyunlarındaki hünerleri ile birlikte seyircilere uygun mısra ve dualarla tanıtan, izleyicileri coşturan, onları güreşe davet eden ve güreşleri başlatan kişidir.

Salavat, Yağlı güreşlerde cazgırın pehlivanları meydana salmadan söylediği manzum övgü ve ikaz dolu sözlere denir.

Cazgırın bütün pehlivanları yakından tanıması, eşleştirme (her bir güreşçinin rakibinin belirlenmesi) yaptığı sırasında dualarını okurken pehlivanların kuvvetli yönlerini söyleyerek rakibini uyarması, nasihat etmesi gerekir. Sesinin gür olması, dua kurallarına uygun mısralar düzmesi özelliklerinden başta gelenleridir.

Cazgır, meydanda birliği sağlamaya çalışır, pehlivanları ortak bir ruh etrafında tutmaya gayret eder. Konuşmaları, heyecan verici ve uyarıcı bir etki yapar. Cazgır, salavat denilen duaları müzikal bir biçimde seslendirerek pehlivanlar ve izleyiciler üzerinde coşturucu rol oynamaktadır. Cazgırlık bir meslek olarak görülür ve mutlaka usta - çırak ilişkisi ile cazgır olunur. Cazgırların da geleneksel giysileri vardır.

Yağcı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırkpınar güreşlerini diğer güreşlerinden ayıran, pehlivanların yağlanarak güreş yapıyor olmasıdır. Yağsız Kırkpınar düşünülemez. Yağlı güreşte rakibi tutmak ve kavramak için daha fazla güç sarf etmek gerekir. Dolayısıyla Yağlı güreşte başlıca unsur kaba kuvvet olmaktan çıkar, ustalık ve motivasyon önemli unsurlar olarak ön plana çıkar. Kırkpınar'da pehlivanların yağlanma işi, onlara yağ veren Yağcılar aracılığıyla yapılır.

Bezci[değiştir | kaynağı değiştir]

Yağlı güreşler esnasında, kızgın güneş altında gözlere yağ kaçması, pehlivanlar için zor bir durumdur. Çünkü gözleri yanan pehlivanlar, güreşe devam edemezler. İşte bu sırada alan çevresinde bekleyen "Bezciler", güreşçilerin imdadına yetişirler. Bunun için de bezcilerden bez istenir, önce tülbentlerden almak için de yine güreşmekte olduğu rakibin izni gerekir. Aksi yapıldığı takdirde bez alarak gözünü silmekte olan bir güreşçiye rakibi dalıp yere indirebilir. Hatta gücü yetiyorsa yenebilir ki, bu galibiyet geçerlidir.

Yağlı güreş turnuvaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Başpehlivanının belirlendiği güreş:[9]

Türkiye Yağlı Güreş Ligi kapsamında düzenlenen güreşler (2023 yılı)[10]:

Düzenlenen diğer turnuvalar:

Aktif Güreşe Devam Eden Başpehlivanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Başpehlivan Memleketi Doğum Yılı Başa

Yükseldiği Yıl

Kulübü
Ali Gökçen Manisa 1979 2005 Kulüpsüz
Hüseyin İyican Manisa 1979 2006 Kulüpsüz
Erkan Ertan Kocaeli 1980 2011 Karamürsel Lev.Er.G.K.
Fatih Koyuncu İstanbul 1980 2012 Şile Belediyesi SK
Mustafa Kemal Karaboğa Antalya 1980 2005 Antalya ASAT
Osman Aynur Antalya 1980 2003 Antalya ASAT
Ramazan Bircan Antalya 1980 2009 Antalya Karayolları
Ahmet Selbest Çorum 1981 2010 Çorum Belediyesi SK
Fatih Çakıroğlu Trabzon 1981 2013 Ümraniye Belediyesi SK
Ali Güngör Ekin Kocaeli 1981 2009 Kulüpsüz
İbrahim Çoraman Antalya 1981 2007 Antalya ASAT
Osman Özgün Kocaeli 1981 2007 Ankara BB ASKİ
Salih Dorum Antalya 1981 2004 MCR Özparlar
Ali Altun Antalya 1982 2010 Döşemealtı Belediyesi SK
Onur Şenel Samsun 1982 2014 Turgutlu Belediyesi SK
Recep Kara Ordu 1982 2004 Kocaeli BB Kağıtspor
Serhat Balcı Samsun 1982 2013 Kulüpsüz
Hakan Çalışır Manisa 1983 2007 Kulüpsüz
Arif Akın Kocaeli 1984 2009 Karamürsel Lev.Er.G.K.
Atilla Güzel Konya 1984 2021 Kulüpsüz
Faruk Akkoyun Kocaeli 1984 2011 Kocaeli BB Kağıtspor
Fatih Atlı Samsun 1984 2006 Manavgat Belediyesi SK
Kaan Kaya Kocaeli 1984 2011 Altınova Belediyesi SK
Mecit Yıldırım İstanbul 1984 2014 Şile Belediyesi SK
Abdullah Güngör Samsun 1985 2008 Kartal Belediyesi SK
Onur Balcı Tokat 1985 2012 Tokat Belediyesi SK
Recep Çakır Antalya 1985 2004 Korkuteli Belediyesi SK
Salih Erinç Samsun 1985 2008 Ankara BB ASKİ
Serhat Gökmen Samsun 1985 2008 Manavgat Belediyesi SK
Süleyman Aykırı Sakarya 1985 2010 Hendek Belediyesi SK
Ünal Karaman Çorum 1985 2010 Ankara BB ASKİ
Hamza Köseoğlu Erzurum 1986 2014 Ankara BB ASKİ
İsmail Güzel Konya 1986 2014 Kulüpsüz
Mehmet Yeşil Yeşil Antalya 1986 2007 Balıkesir Büyükşehir Belediyesi SK
Semih Turgut Kocaeli 1986 2017 Yalova Belediyesi SK
Ali Gürbüz Antalya 1987 2008 Döşemealtı Belediyesi SK
Hasan Cengiz Antalya 1987 2011 Korkuteli Belediyesi SK
İsmail Balaban Antalya 1987 2012 Antalya ASAT
Rıza Yıldırım Tokat 1987 2017 Sancaktepe Belediyesi SK
Turan Balaban Antalya 1987 2015 Antalya ASAT
Ertuğrul Dağdeviren Balıkesir 1988 2018 Balıkesir Büyükşehir Belediyesi SK
Şahali Kurt Antalya 1988 2015 Antalya ASAT
İsmail Erkal Antalya 1989 2014 Kemer Belediyesi SK
İsmail Koç Konya 1989 2013 Kulüpsüz
Nedim Gürel Kocaeli 1989 2015 Kocaeli BB Kağıtspor
Orhan Okulu Antalya 1989 2012 Muratpaşa Belediyesi SK
Recep Taslak Samsun 1989 2016 Canik Belediyesi SK
Ali Yanatma Muğla 1990 2016 Fethiye Belediyesi SK
Emre Erkal Antalya 1991 2016 Kulüpsüz
Serkan Serttürk Antalya 1991 2015 Antalya ASAT
Tanju Gemici Samsun 1991 2018 Kocaeli BB Kağıtspor
Yalçın Üncül Bursa 1991 2019 Bursa Büyükşehir Belediyesi SK
Hamza Özkaradeniz Kocaeli 1992 2023 Kocaeli BB Kağıtspor
Menderes Saltık Manisa 1992 2019 Antalya ASAT
Furkan Durmuş Altın Antalya 1993 2018 Konyaaltı Belediyesi SK
Mustafa Batu Antalya 1993 2015 Antalya ASAT
Özkan Yılmaz Samsun 1993 2019 Ankara BB ASKİ
Hüseyin Gümüşalan Kocaeli 1994 2017 Kocaeli BB Kağıtspor
Kürşat Şevki Korkmaz Antalya 1994 2017 MCR Özparlar
Süleyman Başar Manisa 1994 2021 Balıkesir Büyükşehir Belediyesi SK
Yıldıray Akın Kocaeli 1994 2019 Gölcük Belediyesi SK
Yusuf Can Zeybek Antalya 1994 2021 Antalya ASAT
Cengizhan Şimşek Antalya 1995 2018 Antalya ASAT
Mustafa Arslan Kocaeli 1995 2022 Kocaeli BB Kağıtspor
Okan Acar Antalya 1996 2017 Kulüpsüz
Ali İhsan Batmaz Antalya 1997 2022 Döşemealtı Belediyesi SK
Bekir Eryücel Çorum 1997 2023 Çorum Belediyespor
Mustafa Doğan Özkaya Çorum 1997 2022 Antalya ASAT
Mustafa Taş Sinop 1997 2021 Antalya ASAT
Yunus Emre Yaman Zonguldak 1997 2023 Ankara BB ASKİ
Seçkin Duman Kocaeli 1998 2023 Kocaeli BB Kağıtspor
Feyzullah Aktürk Manisa 1999 2021 Balıkesir Büyükşehir Belediyesi SK
Enes Doğan Antalya 2000 2023 Muratpaşa Belediyespor
Osman Kan Antalya 2001 2023 Serik Belediyespor
Serdar Yıldırım Sakarya 2001 2022 Akyazı Belediyespor
Yıldıray Pala Samsun 2002 2023 Çatalca Belediyespor

Yıllara Göre Yağlı Güreş Müsabakaları[değiştir | kaynağı değiştir]

2024 Yılında Yapılan Yağlı Güreş Müsabakaları

2023 Yılında Yapılan Yağlı Güreş Müsabakaları

2022 Yılında Yapılan Yağlı Güreş Müsabakaları

2021 Yılında Yapılan Yağlı Güreş Müsabakaları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2019. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  5. ^ "Yağlı Güreş Ödül Çizelgesi" (PDF). Güreş Federasyonu. 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  9. ^ "Başpehlivan Ali Gürbüz'ün hedefi". TRTSpor. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020. 
  10. ^ "Türkiye Yağlı Güreş Ligi tanıtım toplantısı yapıldı". 26 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]