Timurlengia
| Timurlengia
| ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Yaşam Restorasyonu
| ||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
|
Timurlengia (Timur), Geç Kretase Döneminde (92-90 milyon yıl önce) bugünkü Özbekistan sınırlarında yer alan Kızılkum çölünde yaşayan erken Tyrannosauroid cinsi.[1]
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Timurlengia euotica'nın cins ismi 14. asrın ünlü Türk komutanı Emir Timur'a ithafen latinize edilip türetilmiş olup, tür adı da duyu organlarının yapısına işaret eden iyi kulaklı anlamında euotica'dır.[1]
Fosil numuneleri[değiştir | kaynağı değiştir]
ZIN PH 1146/16 olarak adlandırılan fosil numune parçası iyi korunmuş bir kafatası parçasıdır ve sadece parabasisphenoid ve paroccipital kısımları eksiktir. ZIN PH 854/16 isimli numune de parçalı kafatasının sağ kısmıydı ve bunlara ek olarak paleontologlar Averianov ve Sue tarafından tanımlanan çene parçaları da Timurlengia'nın parçaları olarak kayıt altına alınmıştır. Bu kemik kalıntıları tyrannosaurid özellikler taşıyor ve Timurlengia holotipi ile aynı katmanda bulunmuşlardır. Numunelerden elde edilen önemli bir bilgi de yanal beyin katmanına açılan derin konik işitme olukları kulak bölgesine açılırlar. İşitme alanı büyük iç kulak bölgesi ve sağlam yarım daire kanalları yapılarıyla biter.[1]
Fiziksel özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]
Tüm bir fosili bulunmadığı için doğrudan fiziksel büyüklüğü ve ağırlığı ortaya konulamasada Timurlengia'nın kafatası, akraba tür olan Xionggualong baimoensis'in kafatası fizyolojisine benzediği için diğer fiziksel özelliklerinin ona benzer bir durumda olabileceği düşünülmektedir. Özellikle foramen magnum açıklığının üstündeki supraoccipital ve occipital yapıları eşit genişliktedir. Bu iki cins arası yakınlık üzerinden giderek 170–270 kg ağırlıkta olduğu düşünülmektedir. Mevcut numunenin kafatası parçalarındaki kemik dokusunun tam kaynamamış olması sonucu bu canlının kemiksel olarak olgun olmadığı anlaşılmaktadır ve tam yetişkin bir Timurlengia cinsi dinozorun biraz daha büyük olabileceği anlaşılabilir.[1]
Evrimsel süreç[değiştir | kaynağı değiştir]
Geç Kretase dönemine damga vuran theropod ailesi olan tyrannosauridler büyük, güçlü ve duyuları görece gelişmiş ve evrimsel olarak ilerlemiş bir durumdalardı, ancak evrimsel gelişimde kayıp bir bağ bulunuyordu. Erken tyrannosauroidler ufak, hızlı ve gelişmiş duyulara sahipken Geç Kretase'de dev kuzenlerine evrimleştiler. Bu evrimsel hattın 20 milyon yıllık kayıp kısmı Özbekistan'ın Kızılkum çölünde bulunan bir dinozor fosiliyle doldurulabilirdi. Kabaca ufak bir tay kadar olan erken tyrannosauroidlerin son üyesi 100 milyon yıl öncesine tarihlenirken, bu zaman boşluğundan sonraki ilk tyrannosauridler 9 metrelik devlerdi. Bu son Özbekistan fosilinin önemli sorulara cevap verebileceği düşünülüyor. Brusatte başkanlığındaki paleontoloji ekibinin Kızılkum çölünde bulduğu kafatası parçalarının radyometrik yaş ölçümlerine göre 90 milyon yıl civarına tarihlenmiştir. Bu fosil boşluğuna denk gelen Timurlengia da kabaca büyük bir at boyutundaydı,ancak maastrichtian dönemi torunlarına göre hala oldukça ufaktı;fakat bu dinozorun fosillerinde en dikkat çekici nokta gelişkin bir iç kulak ve kohlea organıdır, hassas duyma hissine işaret eden bir yapıdır. Brusatte'a göre Timurlengia'nın beyin ve kulak yapısı T-rex'in minyatürü bir yapıya sahipti. Bu açık ve güçlü sinirsel yapı evrimsel süreçte tyrannosauridlerin boyutlarını büyütmelerine yardımcı olmuş olabilir. Muhtemelen besin zincirinde onları avantajlı bir konuma taşıyıp daha fazla kalori almalarını ve rekabette öne geçmelerini sağlayarak boyutlarının diğer dinozorlara nazaran nesiller boyunca daha fazla büyümesini sağlamış olabilir.[2]
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağıdaki kladogram filogenetik çalışmalar sonrası oluşturulmuş olup, Timurlengia cinsinin Tyrannosauroidea üst familyasındaki yerini gösterir.[3]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d Brusatte, Stephen L. "New tyrannosaur from the mid-Cretaceous of Uzbekistan clarifies evolution of giant body sizes and advanced senses in tyrant dinosaurs". www.pnas.org. PNAS. 18 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020.
- ^ Balter, Michael. "Tyrannosaur 'missing link' may reveal how T. rex got so big". www.sciencemag.org. Sciencemag. 17 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020.
- ^ Wolfe, D.G.; McDonald, A.T.; Kirkland, J.I.; Turner, A.H.; Smith, N.D.; Brusatte, S.L.; Loewen, M.A.; Denton, R.K.; Nesbitt, S.J. (6 Mayıs 2019). "A mid-Cretaceous tyrannosauroid and the origin of North American end-Cretaceous dinosaur assemblages" (PDF). Nature Ecology & Evolution. 3 (6): 892-899. doi:10.1038/s41559-019-0888-0. PMID 31061476. 13 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2021.