Döner

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Döner
Ülke(ler)  Türkiye
Türü Et Yemeği
Tipi Kebap
Servis şekli Sıcak
Ana malzemeler Kuzu/Dana eti ya da Tavuk eti

Döner ya da döner kebap, içyağı ve yöresel baharatlarla iyice terbiyelenmiş ve dövülmüş et parçalarının, bir şişin üzerine geçirilerek, dik bir şekilde asıldıkları odun ateşi karşısında pişirildiği, Türk mutfağına özgü bir yemek.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

XIX. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda çekilen döner fotoğrafı

Osmanlı İmparatorluğu'nda keşfedilen dönerin tarihi 17. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Yapılan ilk dönerlerde, baharatlı et dilimleri cağ kebabındaki gibi yatay bir şişe geçirildi.[1] Dikey şişte döner yapımı ise 1850'li yıllardan sonra başlamıştır.[1][2] Türkiye'nin Bursa şehri genellikle dikey şişte yapılan döner kebabın doğum yeri olarak kabul edilir.[3] Yavuz İskenderoğlu'na göre, dedesi İskender Efendi dikey şişe geçirilmiş döner kebabın mucididir. İskender Efendi çocukken babasının restoranında pişirilen kuzuları yatay değil de dikey şişe geçirmeyi akıl etmiştir. Dikey kebap başarılı olmuş ve yıllar sonra döner kebap olarak bilinmeye başlamıştır.[4] Bununla beraber, 1830'lu yıllarda Kastamonulu Hamdi Usta da dikey döner kebabı icat ettiğine dair söylentiler vardır.[5][6][7][8]

Dönerin Arap mutfağındaki benzeri şavurma olarak adlandırılır. 1930'lu yıllardan beri farklı kıtalarda da yapılan şavurma, o zamandan beri Meksika'da Lübnanlı göçmenler tarafından satılmaktadır.[9] Dönerin Yunanistan'a 1920'li yıllardaki nüfus mübadelesi ile beraber geldiği düşünülmektedir. Zamanla Yunanistan'da döner, gyrios adıyla satılmaya başlamıştır.[10]

Döner kebap İstanbul'da popülerleşmeye başlaması icadından yaklaşık 100 yıl sonra olmuştur. Dönerin İstanbul'da popülerleşmesi büyük ölçüde Beyti Güler'in İstanbul'da döner restoranı açmasıyla gerçekleşti. 1945'te açılan restoran kısa sürede gazeteciler tarafından keşfedildi. Gazetecilerin restoranı keşfetmesiyle beraber restoran krallara, başbakanlara, film yıldızlarına ve ünlülere döner ve diğer kebap yemeklerini servis etmeye başladı.[11] Döner, 1965'li yıllardan beri İstanbul'da sandviç formunda satılmaktadır.[7]

Döner kebabın dünya genelinde sandviç formunda bir "fast food" olarak satılması 20. yüzyılın sonlarında başladı. Londra'daki ilk döner kebapçısı 1966 yılında, diğer büyük şehirlerdeki kebapçılar ise 1970'li yılların sonlarında açılmaya başladı.[12] Bununla beraber gyros 1971'de Yunanistan ve New York'ta popülerdi.[13][14] Döner'in Yunan-Kanada versiyonu olan donair 1972'de keşfedildi. Kısa sürede Halifax şehrinin ulusal yemeği haline gelen donair, ülke çapında yayıldı.[15][16] 1960'lı yıllarda şavurmadan türeyen taco al pastor Meksika'da yaygınlaştı.[9] 19. yüzyıl Osmanlısında icat edilen döner, Arap şavurmasına, Yunan girosuna ve Meksika'nın taco al pastoruna ilham olmuştur.[17]

Almanya[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya'da ekmek arası döner

1970'lerin başında Berlin'deki Türk aşçı Kadir Nurman, döneri Almanya'da yaygınlaştırdı.[18][19] Almanya'da uygun fiyatlarla satılan dönerler, Türkiye'deki muadillerine kıyasla daha fazla salata, sebze ve sos içermektedir. Almanya'da hızla popülerleşen döner kısa sürede Almanya ve birçok Avrupa ülkesinde en çok satan fast food ve sokak yemeklerinden biri olmuş, dünya genelinde popülerleşmiştir.[20]

Hazırlanış[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de yapılan dönerlerin büyük çoğunluğunda kuzu eti kullanılmaktadır. Bunun yanında dana ve tavuk eti de sıklıkla kullanılır.

Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara Döneri[değiştir | kaynağı değiştir]

İskender kebap

Ankara Döneri, Ankara ili sınırları içinde bulunan ve kendine has bir floraya sahip olmaları nedeniyle koyun yetiştiriciliği ile ünlenmiş Çubuk, Beypazarı, Kalecik, Polatlı ve Haymana ilçelerinde yetiştirilmiş kuzuların eti ile yapılır. Fiziksel olgunluğa erişmiş, 40 kg ve üzerinde erkek kuzularda MLD kasından elde edilen et kullanılır. İçine hiçbir şekilde kıyma karıştırılmaz. Kuyrukyağı haricinde iç yağ, böbrek yağı, gömlek yağı vb. kullanılmaz. Terbiye işleminden sonra sadece köz halindeki meşe odun kömürü ateşinde yavaş yavaş pişirilen Ankara Dönerinin etleri yaprak halinde kesilir.[21] Ankara döneri Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[22]

Oltu Cağ Kebabı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Cağ kebabı

Cağ kebabı oğlak veya kuzu etinden yapılan Türk mutfağında bir çeşit dönerdir. Oltu Cağ Kebabı Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[22][23]

Sebzeli Bodrum Döneri[değiştir | kaynağı değiştir]

Muğla'nın Bodrum ilçesinde yapılan dönerdir. Dönerin içerisine domates, biber, havuç, bezelye ve patates başta olmak üzere birçok sebze koyulur.[24]

Ulaş Yaprak Döneri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivas Ulaş Yaprak Döneri 14.07.2020 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[25]

İzmir Kebabı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: İzmir kebabı

Bursa Döner Kebabı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bursa Döner Kebabı 17.06.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[26]

Antakya döner kebabı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay'ın Antakya ilçesinde yapılan dönerdir. Dönerin içerisinde turşu,sarımsaklı mayonez,kızarmış patates,tavuk/et döner vardır. Onu diğer dönerlerden ayıran özelliği ekmeğinin ultra ince olup domatesli bir sosla ıslatılıp ızgarada isletilmesidir.

Rekorlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyanın en büyük döneri 6 Kasım 2005 tarihinde Eyüp Solmaz tarafından kuzu eti kullanılarak yapılan 2 ton 698 kilogramlık dönerdir.[27] Bu dönerle Guinness Rekorlar Kitabı'na girmiştir.[28]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Isin, Priscilla Mary (15 Mayıs 2018). Bountiful Empire: A History of Ottoman Cuisine. Reaktion Books. ISBN 978-1-78023-939-2. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020 – Google Books vasıtasıyla. 
  2. ^ Yerasimos, Marianna (2005). 500 Yıllık Osmanlı Mutfağı (500 Years of Ottoman Cuisine). İstanbul: Boyut Kitapları Yayın Grubu. s. 307. ISBN 975-23-0111-8. 
  3. ^ Kiple, Kenneth F.; Ornelas, Kriemhild Coneè, (Ed.) (2000). The Cambridge World History of Food, Volume 2. Cambridge University Press. s. 1147. ISBN 9780521402156. 29 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020 – Google Books vasıtasıyla. Bursa is the town that gave birth to the world-famous doner kebab, meat roasted on a vertical revolving spit. 
  4. ^ İskenderoğlu, Yavuz. "The Legend Of İskender". Kebapçı İskender. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016. 
  5. ^ Peter Heiner (2008). "Döner in Deutschland: Migration und kulinarischer Wandel". Markus Ritter; Ralph Kauz; Birgitt Hoffmann (Ed.). Iran und iranisch geprägte Kulturen: Studien zum 65. Geburtstag von Bert G. Fragner (Almanca). Wiesbaden: Reichert. s. 427. ISBN 978-3-89500-607-4. 
  6. ^ Nail Tan (1990). "Kastamonu'nun ünlü yemek, yiyecek ve içecekleri" [Famous dishes, food and beverages of Kastamonu]. Türk halk kültürü araştırmaları [Turkish folk culture researches]. Cilt 1. Ankara: Halk Kültürünü Araştırma Dairesi [Department of Folk Culture]. s. 109 f. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  7. ^ a b Eberhard Seidel-Pielen (10 Mayıs 1996). "Döner-Fieber sogar in Hoyerswerda" [Doner fever even in Hoyerswerda]. Die Zeit (Almanca). 16 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2016. 
  8. ^ Tan, Nail (1990). Kastamonu'nun Ünlü Yemek ve Yiyecek ve İçecekleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 
  9. ^ a b "Thank the Ottoman Empire for the taco al pastor". 8 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2017. 
  10. ^ Davidson, Alan (21 Ağustos 2014). The Oxford Companion to Food. OUP Oxford. ISBN 978-0-19-104072-6. 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020 – Google Books vasıtasıyla. 
  11. ^ "Three Renowned Turkish Restaurants: Beyti Meat Restaurant". Skylife – Turkish Airlines magazine, 12. 2000. ss. 1-4. 9 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
  12. ^ Raziye Akkoc (8 Ocak 2015). "British Kebab Awards: are these Britain's best kebab shops?". The Daily Telegraph. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2016. 
  13. ^ "The Gyro, a Greek Sandwich, Selling Like Hot Dogs". The New York Times. 4 Eylül 1971. s. 23. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016. 
  14. ^ "(unknown title)". New York. vol. 4. 1971. 6 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018. doner kebab, also known as a gyro, the by-now-familiar compressed seasoned lamb cooked on a vertical rotisserie, slices of which are served as a sandwich on Greek pita bread 
  15. ^ "Best Donair". The Coast. 5 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2012. 
  16. ^ CBC News (8 Aralık 2015). "Hear ye, hear ye: Halifax declares the donair its official food". CBC News Nova Scotia. 14 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016. 
  17. ^ "Seeking shawarma? Pining for (al) pastor? We find 4 great shaved meats around Charlotte". charlotteobserver.com. 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2020. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021. 
  19. ^ name="auto">"From Berlin to the world – the doner kebab". The Local. 31 Ekim 2013. 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016. 
  20. ^ Grieshaber, Kirsten (11 Nisan 2010). "Doner kebab becomes Germany's favorite fast food". USA Today. Associated Press. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2016. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
  22. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022. 
  26. ^ "Bursa Döner Kebabı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 
  27. ^ "Dünyanın en büyük dönerini yapan isim yeni sürpriz peşinde". milliyet.com.tr. 6 Ocak 2013. 7 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014. 
  28. ^ "Ankara'nın döner rekoruna Bursa'dan itiraz". zaman.com.tr. 13 Haziran 2012. 7 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Döner&oldid=28827726" sayfasından alınmıştır