Türk fındığı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Corylus colurna sayfasından yönlendirildi)
Türk fındığı
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[1]
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Spermatophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Fagales
Familya: Betulaceae
Cİns: Corylus
Tür: C. colurna
İkili adlandırma
Corylus colurna
L., Sp. Pl. 2: 999 (1753).
Corylus colurna meyvesi, koçan uçlarının sivri ve kıvrık yapısı ayırt edici özelliğidir.
Görele Tombul (Yağlı) Fındığı
Görele Tombul (Yağlı) Fındığı

Türk fındığı (Corylus colurna), huşgiller (Betulaceae) familyasında Corylus cinsinin bir türüdür. Ağaç fındığı, ayı fındığı, balkan fındığı, kaya fındığı adları, gökbulak fındığı, budağan fındığı gibi yaygın veya yöresel adlarıyla da tanınır.[2] 16. yüzyılda Anadolu'dan Avusturya'ya mobilya üretimi amacıyla götürülmesinin ardından Türk fındığı adını almıştır.[3] Ağacının bu özelliğinden dolayı değerli olması[4][5] sebebiyle doğal habitatındaki dağılım bölgesinin küçük alanlarında korunma altına alınmış[6] ve IUCN listesinde koruma altındaki türlere dahil edilmiştir.[7]

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Corylus avellana'nın (bayağı fındık) aksine ortalama 25-30 metre boya ve 50–60 cm gövde çapına sahiptir. Bazı istisnai durumlarda yaşına ve konumuna göre 170 cm gövde çapına da ulaşabilmektedir.[7][8][9][10][11][12] Olgunlaştığı süre boyunca piramit şeklinden yavaş yavaş geniş tepeli bir şekil alır. Dış kabuğu yaş aldıkça gri tondan koyu gri tona dönerken, gövdesinde boylamasına kalın çatlaklar oluşmaya başlar. Dalları uzun süre dayandığından dolayı fotosenteze katkıda bulunur.[9] Yaprak uzunluğu genel olarak 6–15 cm arasında, genişliği ise 5–13 cm arasında değişmektedir. İki tarafı da hafif tüylü, genellikle yumurta ve geniş yumurta şeklinde olmasına karşın ender olarak ters yumurta şeklinde olanları da gözlemlenmiştir. Yaprakların üstünde 7 ile 10 çift yan damar vardır. Yaprakların kenarı sığ loplu, çift sıralı dişli veya dilimli dişlidir. Uç kısmı birdenbire sivrileşir ve küçük bir damla ucu ile sonlanır. Yaprakların üst yüzü koyu yeşil ve çıplak, alt yüzü ise soluk yeşil veya açık mavimsi-yeşildir ve çıplaktır. Yaprak sapları 2,5–4 cm uzunluğuna ulaşır ve yapışkan tüylüdür.[2]

Türk fındığı istilacı tür kategorisinde olmadığından Almanya'daki istilacı türler listesinde bulunmamaktadır.[5] Türk fındığı ve bayağı fındık ile hibrit türler her ne kadar oluşabilse de[9][13][14] çok rastlanan bir durum değildir.

Meyvesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Genellikle üç ile beş meyvesi bir arada bulunur,[2] bir arada bulunan meyve sayısı sekize kadar çıkabilir.[8] Meyve koçanının ucu ince şeritler şeklinde parçalı olur. Sivri uçlarının geriye doğru kıvrık olmasıyla diğer fındık türlerinden kolayca ayırt edilebilir. Ayrıca kabuğu diğer fındık türlerine kıyasla çok kalın, küresel ve serttir.[8] Çıkan fındıklar 15–20 mm uzunluğunda ve 10-18 milimetre boyutundadır. Üstten hafif basık, geniş yumurta şeklindedir. Türk fındığına has bir yapı olarak fındık kabuğunun koçana bağlandığı dip taraftaki mat kısım fındığın yaklaşık yarı boyuna ulaşır.[2]

Zararlıları/hastalıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel olarak fındık ağaçlarına zarar veren hastalıkların başında küllenme hastalığı gelirken, fındık kurdu, yeşil kokarca, dalkıran, kozalak akarı gibi birçok zararlının da hedefindedir. Bunların yanı sıra penicillum, mucor ve fusarium gibi küflenmeler de oluşabilmektedir.[15]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Latince Corylus, şekli ve kabuğunun sertliğinden dolayı Yunanca korus (başlık, miğfer) kelimesinden gelir.[16] Colurnanın ise dikenli/iğneli anlamına gelir ve dikenli iç kabuklarla kaplı çiçek salkımlarına atıfta bulunur.

Fındık kelimesinin ortaya çıkışı Karadeniz'in antik çağdaki adı olan "pont exinus"dan türeme "pontik"tir. Pontos kıyılarından getirilen fındığa Plinus'da "pontos cevizi" denildiği kaydedilmiştir. Karadeniz'den adıyla birlikte yayılan fındığın Arapçası "bunduk", Farsçası "fonduk", Yunancası "funduki"dir. Türklerin Orta Asya'da bulunduğu zamanlarda fındığa "kosık" veya "kosuk" denilirken, batıdaki Türklerin "çetlevük" demesi, sonraki zamanlarda ise Anadolu Türklerinin Araplardan etkilenerek "bunduk" kelimesini değiştirerek "fındık" olarak adlandırmasıyla geçişini tamamlamıştır.[17]

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Familya: Betulaceae
    • Alt familya: Coryloideae
      • Cins: Corylus
        • Tür: Corylus colurna

Varyeteler[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Corylus colurna var. chinensis
  • Corylus colurna var. glandulifera
  • Corylus colurna var. lacera

Sinonimler[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Corylus abchasica Kem.-Nath.
  • Corylus arborescens Münchh.
  • Corylus bizantina Desf.
  • Corylus cervorum Petrov
  • Corylus colurna var. glandulifera A.DC.
  • Corylus eggrissiensis Kem.-Nath.
  • Corylus kachetuca Kem.-Nath.[18][19]

Dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk fındığı[20]
Besin değeri
Enerji 670 kJ (160 kcal)
 - Nişasta16 g
 - Şeker3 g
Yağ60.5 g
 - Doymuş yağ4.7 g
 - Tekli doymamış yağ50.3 g
 - Çoklu doymamış yağ5.4 g
Su4.4 g
Niyasin (Vit. B3)1.8 mg (%12)
B6 vitamini0.3 mg (%23)
C vitamini7.2 mg (%12)
E vitamini33.9 mg (%226)
Kalsiyum193.4 mg (%19)
Demir4.9 mg (%39)
Magnezyum176.5 mg (%48)
Mangan3.2 mg (%160)
Fosfor355.7 mg (%51)
Potasyum761.0 mg (%16)
Sodyum3.1 mg (%0)
Çinko1.9 mg (%19)
Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır.

Corylus colurna'nın Avrupa'ya tanıtımı, Türkiye Büyükelçilik ataşelerinden birinin tohum göndermesi üzerine Charles de l'Écluse'in tohumu 1582 yılında ekmesi ile başladı. Tür, 1665 yılında İngiliz bahçelerinde yayıldı. Cenevre'deki botanik bahçesi the Parc des Bastions'daki Türk fındığının 20. yüzyılın ortalarında ekildiği ve 100 yaşının üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.[21]

Avrupa'nın güneydoğusundan Himalaya Dağları'nın güneyine kadar geniş bir alanda doğal olarak bulunur. 100 ile 1.300 metre arasındaki yaprak döken, iğne yapraklı ormanlarda doğal olarak yetişken[8] genel olarak 300 ile 800 metre yükseklikte gözlenir. Türkiye dışında, özellikle Balkanlarda Bulgaristan ve Sırbistan'da popülasyonları gözlenir. Kafkaslarda özellikle Gürcistan'da yetişen Türk fındığı 600-1700 metre yükseklikte yetişir. 1400-1600 metre yükseklikte 120-150 yıllık Türk fındığı ağaçlarının bulunduğu bir koruma alanı vardır. Bu ağaçtan üretilen kereste değerli olduğu için talep görür. 16. yüzyılın başından itibaren yoğun bir şekilde kesildiği için 2014 yılında IUCN Kırmızı Listesi'ne asgari endişe altındaki türler sınıfından girmiştir.[22]

Türk fındığı nemli topraklarda daha çok görülür. Görece kurak alanlar ve humuslu topraklarda da yetişen ağaç yüksek miktarda alkali içeren topraklarda bile yetişebilir. Kuraklığa ve soğuğa karşı dayanıklılığı oldukça yüksektir. -30 °C'ye kadar düşük sıcaklıklarda yaşamını sürdürebilir. Kökleri kazık yapıda olduğu için fırtına, çığ, taşkın ve sel gibi doğal afetlere karşı dayanıklıdır. Nemli yerleri tercih ettiği için Türkiye'de genel olarak Karadeniz ikliminin hâkim olduğu yörelerde yetiştiği gözlenir.[23]

Besin değerlendirmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk fındığı meyvesi; içeriğinde karbonhidrat, protein ve su barındırırken aynı zamanda % 64-70 oranında bulunan yağın[24] %7,76'sı doymuş, % 92,3'ü doymamış yağ içerir.[25] Ayrıca fındığın içeriğinde B1 Vitamini, B2 vitamini, B6 vitamini, E vitamini, niacin, demir, kalsiyum, çinko, potasyum, sodyum, magnezyum, bakır, manganez, iyot, selenyum gibi vitamin ve mineraller barındırmaktadır.[24][26][27][28]

Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk fındığının odunu değerli olduğu için 17. ve 19. yüzyıllar arasında yoğun bir şekilde kesilmiştir. Bu dönemde çok miktarda Türk fındığı kerestesi mobilya üretimi için Avusturya'ya gönderilmiştir. Türk fındığı, o dönemde porsuk ağacından sonra Viyana'da en çok talep gören ve en değerli ikinci ahşap türüydü. Ormancılık faaliyetlerinde kullanılan Türk fındığı koyu renginden dolayı mobilyacılık başta olmak üzere çeşitli alanlarda dekoratif olarak kullanılır. Kendine özgü kızıl bir rengi vardır. Metreküp fiyatı 300 ile 650 euro arasında değişir.[8][22][29] Mobilya üretiminin yanı sıra köylüler tarafından odunundan sepet, baston, hediyelik eşya yapımında da kullanılır.[2][30]

19. yüzyılın ortalarında fındığın kusurlu veya bozuk olanlarının yağı çıkarılır, kusursuz olanlar ise çiğ veya kavrulmuş çerez olarak veya yiyecek olarak kullanılırdı. Türk ihracat pazarında fındık yağının ve kokusunun eczacılıkta kullanılmasının yanı sıra çerez, çikolata ve pastacılık sanayindeki talepler sebebiyle önemli yeri olan fındık üretiminin %65'i iç ve dış pazarlarda satışa çıkmıştır. 1966 yılı verilerine göre üretimin %57'si ihraç edilirken, %12'lik (22 bin ton) kısmı ise iç pazarda tüketilmiş, %31'lik (60 bin ton) kısım ise stokta kalmıştır.[31] Meyvelerinin kabuğunun kalın ve iç oranın düşük olması ticari fındık üretiminde tercih edilmemesine neden olur. Türkiye'de yetiştirilen diğer fındık türlerine göre hasat dönemin bir ay daha geç başlaması ise ıslah çalışmaları ile ticari olarak daha verimli bir hale getirilmesi için zemin teşkil eder. Özellikle kuraklığa karşı dayanaklı olması ticari açıdan tercih nedeni oluşturur.[32]

Türk fındığı ağacının odun ve kabukları ile ilgili yapılan deri sanayiinde kullanım araştırmalarının sonucunda, elde edilen tanenin deriye yaptığı etki ile ayakkabıcılığın yanı sıra aksesuar ve çanta gibi görsellik gerektiren üretimlerde de kullanıma uygunluğu belirlenmiştir.[33]

Meyvesinin kabuklarından; boya sanayisinde de yararlanılır ve üretildiği bölgelerde hem yakacak olarak hem de kömürleştirilerek briket, aktif ve sanayi kömürü yapımında kullanılır.[34][35]

Fındık ağacının yaprağı ve meyve artıkları ise gübre ve hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir.[30][36]

Peyzaj alanında da kullanılan Türk fındığı egzoz gazlarına ve kuraklığa karşı dayanıklı olduğu için tercih edilir. Tek başına veya grup halinde yol kenarları veya parklarda kullanılabilir. Fazla budama gerektirmeyen bu ağaç türünün böcek ve mantar gibi herhangi bir bitki zararlısı bulunmaz. Bakım kolaylığı açısından da peyzaj çalışmalarında tercih edilir. Yapısı gereği gölgelik olarak veya perdeleme amacıyla özellikle şehir içinde yol kenarlarında kullanılabilir.[23]

Türk fındığı 400 yaşına kadar yaşayabildiği için anı ağaç olarak da bulunmasına karşın[22] Kastamonu'ya bağlı Ağlı ilçesinde 500 yıllık olduğu düşünülen 46 Türk fındığı ağacı tespit edilmiştir.[37] Bolu'da tescilli anıt ağaçların bulunmasının yanı sıra bu tür yaşlı Türk fındığı ağaçlarına Karadeniz bölgesinde rastlamak mümkündür.[3] Bir diğer anıt ağaç da Mudurnu'ya bağlı Keçikıran Köyü yolu altında Türkiye'nin en kalın çaplı gövdeye sahip olan tescilli anıt ağacı olarak koruma altına alınmıştır.[38]

Piyasası[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla bilgi: Türkiye'de fındık üretimi

Ülkelere göre dünya fındık ihracatı 2017[39][değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke 2017 (%)
Türkiye 60,5
İtalya 10,7
ABD 9,6
Gürcistan 5,7
Diğer 13,5

Türkiye fındık ihracatı yıl dağılımı[40][41][değiştir | kaynağı değiştir]

Yıl İhracat
Miktar (Kg)		 İthalat
Miktar (Kg)
2000 112,7 milyon 544 bin
2001 175,4 milyon 498 bin
2002 170,1 milyon 1,9 milyon
2003 140,8 milyon 1 milyon
2004 134,8 milyon 845 bin
2005 131,9 milyon 1,2 milyon
2006 159,1 milyon 2,4 milyon
2007 140,2 milyon 2 milyon
2008 136,3 milyon 1,8 milyon
2009 129,1 milyon 1,5 milyon
2010 151,2 milyon 498 bin
2011 146,8 milyon 1,5 milyon
2012 162,9 milyon 807 bin
2013 163,9 milyon 1,9 milyon
2014 147,6 milyon 1,1 milyon
2015 143,3 milyon 1,6 milyon
2016 134,1 milyon 1,5 milyon
2017 160,4 milyon 2,2 milyon
2018 70 milyon 1,2 milyon

Türkiye ihracatı 2020-2021[değiştir | kaynağı değiştir]

01.09.2020-31.08.2021 tarihli Türkiye fındık ihracatı[42]

Ülke Miktar (Kg)
Almanya 70,5 milyon
İtalya 54,1 milyon
Fransa 21,2 milyon
Polonya 12,4 milyon
Hollanda 12 milyon
Avusturya 10,6 milyon
Çin 9,8 milyon
İsviçre 9,6 milyon
Belçika 7,8 milyon
İspanya 7,7 milyon
Kanada 5,5 milyon
İngiltere 5,5 milyon
Mısır 5,4 milyon
ABD 4,9 milyon
Brezilya 4,6 milyon

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Yapraksız bir ağaç
    Yapraksız bir ağaç
  • Bir parka yer alan genç Türk fındığı ağacı
    Bir parka yer alan genç Türk fındığı ağacı
  • Yaprakları ve meyvesi
    Yaprakları ve meyvesi
  • Gövde
    Gövde
  • Gövde
    Gövde
  • Tomurcuk
    Tomurcuk
  • Erkek salkımlar-püskül
    Erkek salkımlar-püskül
  • Dişi çiçekler
    Dişi çiçekler
  • Olgunlaşmamış meyveler
    Olgunlaşmamış meyveler

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel
Özel
  1. ^ European Red List of Trees (PDF) (İngilizce). IUCN. 2019. ISBN 978-2-8317-1985-6. 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Ağustos 2021. 
  2. ^ a b c d e Polat, Selahattin (2014). "Türk Fındığı'nın (Corylus colurna) Türkiye'deki Yeni Bir Yayılış Alanı". Marmara Coğrafya Dergisi (29): 136-149. doi:10.14781/MCD.2014298124. Erişim tarihi: 10 Haziran 2021. 
  3. ^ a b "Türk Fındığı (Corylus Colurna) Fidanları Toprakla Buluştu". Kastamonu İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. 29 Nisan 2020. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2021. 
  4. ^ Yaltırık, Faik (1993). Dendroloji Ders Kitabı II. Angiospermae (Kapalı Tohumlular). İstanbul. 
  5. ^ a b Šeho, Muhidin; Huber, Gerhard; Frischbier, Nico; Schölch, Manfred (1 Şubat 2017). "Kurzportrait Baumhasel (Corylus colurna)". waldwissen.net (Almanca). Landesbetrieb Wald und Holz NRW. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2013. 
  6. ^ Ayan, Sezgin; Aydınözü, Duran; Yer, Esra Nurten; Ünalan, Erkan (2016). "Turkish filbert (Corylus colurna L.) a new distribution area in Northwestern Anatolia Forests: (Provinces of Müsellimler, Tunuslar in Ağlı, Kastamonu)". Biological Diversity and Conservation. 1 (9): 128-135. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2021. 
  7. ^ a b Shaw K, Roy S, Wilson B 2014 Corylus colurna. The IUCN Red List of Threatened Species 2014: e.T194668A2356927
  8. ^ a b c d e Kabak, Burçin; Polat, Selahattin; Aydınözü, Duran (Ekim 2020). "Türk Fındığı'nın (Corylus colurna) Yeni Bir Yayılış Alanı: Şaphane Dağı (Kütahya)". Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8 (109): 376-396. doi:10.29228/ASOS.45520. 
  9. ^ a b c Alexandrov, Alexander H. (1995). "Corylus colurna". Enzyklopädie der Holzgewächse. Handbuch und Atlas der Holzgewächse (Almanca). III-2. Ecomed-Verlag. 
  10. ^ Alteheld, R. 1996 "Die Turkish hazel: Monographie einer Baumart" Baumkunde Cilt 1. Eching: IHW-Verlag, Almanya, ss 39-75
  11. ^ Schmidt, P. A. (2003). "Bäume und Sträucher Kaukasiens". Mitteilungen der deutschen dendrologischen Gesellschaft. Band 88 (Almanca). Ulmer. 
  12. ^ RICHTER E 2013 Baumhasel – anbauwürdig in Mitteleuropa? AFZ-DerWald 5: 7-9
  13. ^ Erdogan, Veli; Mehlenbacher, Shawn A. (1 Temmuz 2000). "Interspecific Hybridization in Hazelnut (Corylus)". Journal of the American Society for Horticultural Science (İngilizce). 125 (4): 489-497. doi:10.21273/JASHS.125.4.489. ISSN 2327-9788. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  14. ^ PAULS T 2006 Die Turkish hazel (Corylus colurna L.) – mehr als ein Alleebaum. Mitteilungen der Deutschen Dendrologischen Gesellschaft 91: 91-199
  15. ^ "FINDIK SEKTÖR ARAŞTIRMASI RAPORU" (PDF). 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Eylül 2021. 
  16. ^ "CORYLUS". floranorthamerica.org. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022. 
  17. ^ "Fındığın Tarihçesi". arastirma.tarimorman.gov.tr. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022. 
  18. ^ "Corylus colurna en PlantList". 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. 
  19. ^ "Corylus colurna". 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2013. 
  20. ^ "TÜRK FINDIĞININ BESİN DEĞERLERİ". giresuntb.org.tr. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022. 
  21. ^ Kasapligil, B.; Bocquet, G. (Şubat 1963). "Le noisetier de Turquie": 8-10. 
  22. ^ a b c Šeho, Muhidin; Ayan, Sezgin; Huber, Gerhard; Kahveci, Gülzade (23 Mart 2019). "A Review on Turkish Hazel ( Corylus colurna L.): A Promising Tree Species for Future Assisted Migration Attempts" (PDF). South-east European forestry. 10 (1): 53-63. doi:10.15177/seefor.19-04. 30 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Haziran 2021. 
  23. ^ a b Kaya Şahin, Elif; Bekar, Makbulenur; Güneroğlu, Nilgün (15 Nisan 2020). "Türk Fındığı (Corylus colurna L.)'nın Peyzaj Mimarlığında Kullanım Olanakları". Bartın Orman Fakültesi Dergisi. 22 (1): 91-99. doi:10.24011/barofd.674206. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2021. 
  24. ^ a b Todorovic, 1992
  25. ^ Erdoğan ve Aygün, 2005
  26. ^ Nutrient Composition of Different Hazelnut CultivarsGrown in Germany
  27. ^ Evaluation of the microelement profile of Turkish hazelnut (Corylus avellana L.) varieties for human nutrition and health
  28. ^ "Değerli Orman Ağacı Türlerimizden Türk Fındığı (Corylus colurna L)" (PDF). Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  29. ^ RICHTER E 2017 Baumhasel - Datensammlung Waldbau und Holzeigenschaften
  30. ^ a b "Türk Fındığı". 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021. 
  31. ^ Meydan Larousse, Fındık, cilt 7, sayfa 59
  32. ^ Balık, Hüseyin İrfan; Kayalak Balık, Selda (2016). "Türk Fındığı (Corylus colurna L.)'nın Tanımlanması". Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi. 45 (Özel Sayı): 442-446. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022. 
  33. ^ "Türk fındığı' nın (Corylus colurna L.) odun ve kabuklarının kimyasal bileşimlerinin belirlenmesi ve çeşitli ekstraksiyon metodları ile kabuklarından elde edilen tanen'in değerlendirilmesi". tez.yok.gov.tr. 2018. 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  34. ^ "Fındığın Anatomisi". www.fiskobirlik.com.tr. 21 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  35. ^ "Terme Ticaret Borsası > ÜRÜNLERİMİZ > Fındık". www.termetb.org.tr. 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  36. ^ "Fındığın Anatomisi". 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021. 
  37. ^ "Asırlık fındık ağaçları koruma altında". Tarım ve Orman Bakanlığı. 8 Nisan 2021. 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021. 
  38. ^ "Anıt Türk - Sayı 4" (PDF). Mudurlulular Derneği Dergisi. 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  39. ^ "Tarım Ürünleri Piyasaları Fındık" (PDF). TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ (TEPGE). 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  40. ^ TUİK
  41. ^ Odası, TMMOB Ziraat Mühendisleri. "FINDIK RAPORU- 2018". www.zmo.org.tr. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  42. ^ "01/09/2020-31/08/2021 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN TÜRKİYE FINDIK İHRACATI" (PDF). 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türk_fındığı&oldid=31001849" sayfasından alınmıştır