Türkiye'de fındık üretimi
.JPG)
Türkiye'de fındık üretimi, dünyadaki fındığın çoğunu Türkiye'de yetiştirilip, işlendiği için önemlidir. Çeşitli kaynaklara göre dünya fındık üretiminin %70 ila %80'i arasında pazar payına sahiptir.[1][2]
Tarih ve Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Karadeniz Bölgesi'nde fındık yetiştirildiğine dair M.Ö. 1500 yılına kadar uzanan kayıtlar vardır.[2] Tarihçi Evliya Çelebi, 1650'li yıllarda, Osmanlı İmparatorluğu döneminde fındık bahçelerini anlatmıştır.[3] Fındık tarlaları ağırlıklı olarak Karadeniz Bölgesi'nde Artvin ile Kocaeli arasında bulunmaktadır. Fındık bölgeleri Ordu'dan Artvin'e kadar uzanan eski doğu bölgesi ve Karadeniz'in batı kesiminde Samsun ile Kocaeli arasındaki yeni fındık bölgesi olarak ikiye ayrılmaktadır. Fındığın en çok Ordu, Samsun, Artvin ve Giresun illerinde yetiştirildiği, Sakarya ve Düzce'de ise fındık üretiminin oldukça verimli olduğu görülmektedir. Sadece Ordu'da 2017 yılında 200.000 ton hasat yapılmıştır.[3]
Meyve bahçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Tombul, Çakıldak, Foşa ve Sivri gibi çeşitli geleneksel fındık ağacı çeşitleri hasadın büyük kısmını oluşturmaktadır ancak 2012'den bu yana iddialı bir yetiştirme programı daha hızlı olgunlaşma sürecine sahip çeşitlerin üretilmesine yol açmıştır.[4]
Fındık ekimi oldukça yaygındır ve yaklaşık 400.000 ailenin bahçesi bulunmaktadır. Fındık sektörünün ana müşterilerinden biri ve Nutella üreticisi olan Ferrero, çocukların fındık hasadında çalıştırıldığı yönündeki eleştirilerin ardından 2012 yılında Tarım Değerleri Programı'nı başlatmıştır.[5] Sektörde yer alan diğer iki büyük kuruluş olan Balsu ve Olam International da Nestlé ve Türk Hükümeti ile işbirliği içinde çocuk işçiliğiyle mücadele etmeye başlamıştır.[6] Business Year'a göre, Türkiye'de fındık üretimi , Alım Garantisi Kanunu'nun çıkarıldığı ve Karadeniz bölgesindeki köylülerin büyük bir kısmının fındık yetiştiricisi haline geldiği 1964 yılından bu yana istikrarlı bir şekilde artmıştır. Daha sonra Türkiye, en önemli fındık üreticisi haline gelmiş ve 100'den fazla ülkeye ihracat yapmıştır.[7]
Üretim[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkelere göre dünya fındık ihracatı 2017[8][değiştir | kaynağı değiştir]
| Ülke | 2017 (%) |
| Türkiye | 60,5 |
| İtalya | 10,7 |
| ABD | 9,6 |
| Gürcistan | 5,7 |
| Diğer | 13,5 |
Türkiye fındık ihracatı yıl dağılımı[9][10][değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıl | İhracat Miktar (Kg) |
İthalat Miktar (Kg) |
| 2000 | 112,7 milyon | 544 bin |
| 2001 | 175,4 milyon | 498 bin |
| 2002 | 170,1 milyon | 1,9 milyon |
| 2003 | 140,8 milyon | 1 milyon |
| 2004 | 134,8 milyon | 845 bin |
| 2005 | 131,9 milyon | 1,2 milyon |
| 2006 | 159,1 milyon | 2,4 milyon |
| 2007 | 140,2 milyon | 2 milyon |
| 2008 | 136,3 milyon | 1,8 milyon |
| 2009 | 129,1 milyon | 1,5 milyon |
| 2010 | 151,2 milyon | 498 bin |
| 2011 | 146,8 milyon | 1,5 milyon |
| 2012 | 162,9 milyon | 807 bin |
| 2013 | 163,9 milyon | 1,9 milyon |
| 2014 | 147,6 milyon | 1,1 milyon |
| 2015 | 143,3 milyon | 1,6 milyon |
| 2016 | 134,1 milyon | 1,5 milyon |
| 2017 | 160,4 milyon | 2,2 milyon |
| 2018 | 70 milyon | 1,2 milyon |
Türkiye ihracatı 2020-2021[değiştir | kaynağı değiştir]
01.09.2020-31.08.2021 tarihli Türkiye fındık ihracatı[11]
| Ülke | Miktar (Kg) |
| Almanya | 70,5 milyon |
| İtalya | 54,1 milyon |
| Fransa | 21,2 milyon |
| Polonya | 12,4 milyon |
| Hollanda | 12 milyon |
| Avusturya | 10,6 milyon |
| Çin | 9,8 milyon |
| İsviçre | 9,6 milyon |
| Belçika | 7,8 milyon |
| İspanya | 7,7 milyon |
| Kanada | 5,5 milyon |
| İngiltere | 5,5 milyon |
| Mısır | 5,4 milyon |
| ABD | 4,9 milyon |
| Brezilya | 4,6 milyon |
Zararlılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'de fındık sektörünün uğradığı zararın 2017'de 200 milyon ABD Doları, 2018'de ise 300 milyon ABD Doları olduğu tahmin edilmekte ve bu zararın esas olarak kahverengi dağınık kokuşmuş böcek, yeşil kokuşmuş böcek ve küllenmeden kaynaklandığı tahmin edilmektedir.[12]
Kahverengi dağınık pis koku böceği[değiştir | kaynağı değiştir]
Kokuşmuş böcek, Türkiye'de ilk olarak Eylül 2017'de İstanbul'un Levent ilçesinde rapor edilmiştir.[13] Aynı yılın Ekim ayında Artvin İlinde[14][15] görülmüş ve tür, fındık üretiminin büyük kısmının yapıldığı Doğu Karadeniz Bölgesi'nin diğer bölgelerine hızla yayılmıştır. Böceğin, ilk olarak Artvin'in Kemalpaşa ilçesinde, iki ülke sınırına birkaç kilometre uzaklıkta olduğu bildirildiği için ülkeye Gürcistan üzerinden girdiği sanılmaktadır.[14][15] Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi Celal Tuncer, böceğin Artvin'de halihazırda fındık veriminde yüzde 20'lik bir düşüşe neden olduğunu, gelecekte de fındık üretimi ve kalitesinde yüzde 50'lik bir düşüşe neden olmasının beklendiğini belirtmiştir. Tuncer'e göre bu düşüşler fındık üreticilerinin 1 milyar dolarlık zararına yol açacaktır.[16]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "INVENTORY OF HAZELNUT RESEARCH, GERMPLASM AND REFERENCES". FAO. 28 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- Nordhausen, Frank (7 Eylül 2014). "Die Haselnusskrise". Frankfurter Allgemeine (Almanca). Erişim tarihi: 18 Eylül 2020. - ^ a b Anil, Şahin (2018). "XXX. INTERNATIONAL HORTICULTURAL CONGRESS" (PDF). International Horticulrural Congress. 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ a b Islam, Ali (2018). "Hazelnut culture in Turkey". Akademik Ziraat Dergisi. 7 (2): 259-266. doi:10.29278/azd.476665. ISSN 2147-6403. 12 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021.
- ^ Anil, Şahin (2018),pp.32–33
- ^ "Is Nutella made with nuts picked by children?". BBC News. 18 Eylül 2019. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.
- ^ "A Conversation with Balsu and Olam, Suppliers to Nestle in Turkey". Fair Labor Association. 7 Mayıs 2018. 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021.
- ^ Soyubol, Kağan (3 Aralık 2019). "The Turkish Hazelnut". The Business Year. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021.
- ^ "Tarım Ürünleri Piyasaları Fındık" (PDF). TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ (TEPGE). 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023.
- ^ TUİK
- ^ Odası, TMMOB Ziraat Mühendisleri. "FINDIK RAPORU- 2018". www.zmo.org.tr. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023.
- ^ "01/09/2020-31/08/2021 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN TÜRKİYE FINDIK İHRACATI" (PDF). 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.
- ^ "Fındıkta 'kahverengi- yeşil kokarca' tehdidi". www.sozcu.com.tr. 22 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
- ^ Çerçi, Barış; Koçak, Özgür (27 Ekim 2017). "Further contribution to the Heteroptera (Hemiptera) fauna of Turkey with a new synonymy". Acta Biologica Turcica (İngilizce). 30 (4): 121-127. ISSN 2458-7893. 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2023.
- ^ a b Güncan, Ali; Gümüş, Ebru (1 Ocak 2019). "Brown Marmorated Stink Bug, Halyomorpha halys (StåL, 1855) (Hemiptera: Heteroptera, Pentatomidae), a New and Important Pest in Turkey". Entomological News. 128 (2): 204. doi:10.3157/021.128.0208. ISSN 0013-872X.
- ^ a b Özdemir, İsmail Oğuz; Tuncer, Celal (1 Nisan 2021). "Türkiye'de Yeni Bir İstilacı Polifag Zararlı, Kahverengi Kokarca [Halyomorpha halys (stål, 1855) (Hemiptera: Pentatomidae)]: Tanımı, Benzer Türler ve Mevcut Durum". Black Sea Journal of Engineering and Science. 4 (2): 58-67. doi:10.34248/bsengineering.844095. 20 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2023.
- ^ "Karadeniz'de yeni tehlike: Kahverengi kokarca". www.sozcu.com.tr. 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.