Gelengi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Ucacaksincap (mesaj | katkılar)
Devriyeler
3.465 değişiklik
otomatik taksona geçirildi + düzenlendi
Etiket: 2017 kaynak düzenleyici
güncelleme
9. satır: 9. satır:
| dış_bağlantılar = {{commons-species|Spermophilus}}
| dış_bağlantılar = {{commons-species|Spermophilus}}
}}
}}
[[Dosya:Spermophilus suslicus-small.JPG|küçükresim|sağ|260px|[[Benekli gelengi]] (''Spermophilus suslicus'')]]
[[Dosya:Spermophilus suslicus-small.JPG|küçükresim|sağ|260px|[[Spermophilus suslicus]]]]
[[Dosya:Goldmantelziesel.jpg|küçükresim|sağ|260px|''Spermophilus lateralis'']]
[[Dosya:Goldmantelziesel.jpg|küçükresim|sağ|260px|''[[Spermophilus lateralis]]'']]
'''Gelengi'''<ref>[[AnaBritannica]] (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)</ref> ya da '''Geleni''' (''Spermophilus''), [[sincapgiller]] (Sciuridae) [[familya]]sının [[yer sincapları]] ([[Marmotini]]) oymağından [[Kuzey yarıküre]]de yayılım gösteren 38 türü olan [[kemirgen]] cinsidir. 14–40&nbsp;cm (ve kuyruk 4–25&nbsp;cm) boyundadırlar. Koloni hâlinde yaşarlar. İki ayağı üzerine dikilip etrafı kolaçan etmeleriyle bilinirler. Postları [[kürk]] [[parka]] olarak değerlendirildiği gibi eti de [[Arktika]] halklarınca ([[Eskimo halkları|Eskimolar]], [[Çukçiler]]..) yenir. En gözde yiyecekleri ekin taneleridir ve o yüzden [[Latince]] cins adı ''Spermophilus'' "tohum sever" anlamına gelir.


'''''Spermophilus''''' veya Gelengi<ref>[[AnaBritannica]] (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)</ref>, Geleni, [[Sciuridae]] (sincapgiller) [[familya]]sının [[Marmotini]] oymağına bağlı<ref name="ITIS">{{Web kaynağı |url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=180145#null|başlık=ITIS |erişimtarihi=22 Mayıs 2022}}</ref> [[Kuzey yarıküre]]de yayılım gösteren bir [[kemirgen]] cinsidir. [[Latince]] cins adı ''Spermophilus'' "tohum sever" anlamına gelir.<ref>{{cite journal |last1= Palmer |first1= T.S. |year= 1904|title= Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals|url= https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/647/mode/1up|journal= North American Fauna|volume= 23 |pages= 639|doi= 10.3996/nafa.23.0001 | access-date= 2018-02-09|doi-access= free}}</ref>
== Adlandırma ==

==Sınıflandırma==
=== Etimoloji ===
'''Gelengi''' (< geleŋi) ya da '''geleni''' kelimesinin aslı '''keleni''' olup [[Orta Türkçe]] dönemindeki '''kelegü''' sözüne dayanır<ref>Prof. Dr. [[Hasan Eren]] (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)</ref>. Orta Türkçe dönemine ait [[Divânu Lügati't-Türk]]'te «kelegü» ('''كَﻻَكوُ''') biçiminde geçer ve "''geleni, tarla sıçanı soyundan bir hayvancık''" olarak tanımlanır<ref>Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448</ref>.
'''Gelengi''' (< geleŋi) ya da '''geleni''' kelimesinin aslı '''keleni''' olup [[Orta Türkçe]] dönemindeki '''kelegü''' sözüne dayanır<ref>Prof. Dr. [[Hasan Eren]] (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)</ref>. Orta Türkçe dönemine ait [[Divânu Lügati't-Türk]]'te «kelegü» ('''كَﻻَكوُ''') biçiminde geçer ve "''geleni, tarla sıçanı soyundan bir hayvancık''" olarak tanımlanır<ref>Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448</ref>.


''Gelengi'' adını ''[[Gelincik (memeli)|Gelincik]]'' adıyla karıştırmamak gerekir.
''Gelengi'' adını [[Gelincik (memeli)|Gelincik]] adıyla karıştırmamak gerekir.


== Türleri ==
=== Taksonomi ===
''Gelengi'' cinsine bağlı taksonlar (2022):
* Alt cins: ''Colobotis''
{{div sütunu|colwidth=280px}}
** [[Kızıl sarı gelengi]] (''Spermophilus major''), Sibirya, Moğolistan
# ''[[Spermophilus alashanicus]]'' - Büchner, 1888
** [[Kızıl yanaklı gelengi]] (''Spermophilus erythrogenys''), südliches Sibirya, Moğolistan, Doğu Türkistan
# ''[[Spermophilus brevicauda]]'' - Brandt, 1843
** [[Sarı gelengi]] (''Spermophilus fulvus''), Orta Asya
# ''[[Spermophilus citellus]]'' - (Linnaeus, 1766)
* Alt cins: ''Urocitellus''
# ''[[Spermophilus dauricus]]'' - Brandt, 1843
** [[Uzun kuyruklu gelengi]] (''Spermophilus undulatus''), güney Sibirya, Moğolistan, Doğu Türkistan
# ''[[Spermophilus erythrogenys]]'' - Brandt, 1841
** [[Arktika gelengisi]] (''Spermophilus parryii''), kuzeydoğu Sibirya, Alaska, kuzeybatı Kanada
# ''[[Spermophilus fulvus]]'' - (Lichtenstein, 1823)
** [[Britanya Kolumbiyası gelengisi]] (''Spermophilus columbianus''), Britanya Kolumbiyası, Washington, Oregon, Montana, Idaho
* Alt cins: ''Spermophilus''
# ''[[Spermophilus major]]'' - (Pallas, 1778)
# ''[[Spermophilus musicus]]'' - Ménétries, 1832
** [[Townsend gelengisi]] (''Spermophilus townsendii''), Washington
# ''[[Spermophilus pallidicauda]]'' - (Satunin, 1903)
** [[Merriam gelengisi]] (''Spermophilus canus''), Oregon, Idaho, Nevada
# ''[[Spermophilus pygmaeus]]'' - (Pallas, 1778)
** [[Piute gelengisi]] (''Spermophilus mollis''), Washington, Nevada
# ''[[Spermophilus ralli]]'' - (Kuznetsov, 1948)
** [[Washington gelengisi]] (''Spermophilus washingtoni''), Washington
# ''[[Spermophilus relictus]]'' - (Kashkarov, 1923)
** [[Uinta gelengisi]] (''Spermophilus armatus''), Wyoming, Montana
# ''[[Spermophilus suslicus]]'' - (Güldenstaedt, 1770)
** [[Belding gelengisi]] (''Spermophilus beldingi''), Oregon, Idaho, Nevada
# ''[[Spermophilus taurensis]]'' - Gündüz, Jaarola, Tez, Yeniyurt, Polly, and Searle, 2007
** [[Richardson gelengisi]] (''Spermophilus richardsonii''), Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Montana, Kuzey ve Güney Dakota
# ''[[Spermophilus xanthoprymnus]]'' - (Bennett, 1835)
** [[Wyoming gelengisi]] (''Spermophilus elegans''), Wyoming, Idaho
{{div sütunu-son}}
** [[Idaho gelengisi]] (''Spermophilus brunneus''), Idaho
** [[Dahur gelengisi]] (''Spermophilus dauricus''), Moğolistan, Sibirya, Çin
** [[Alaşan gelengisi]] (''Spermophilus alashanicus''), Moğolistan, İç Moğolistan
** [[Tanrı Dağları gelengisi]](''Spermophilus relictus''), Tanrı Dağları
** [[Avrupa gelengisi]] (''Spermophilus citellus''), Avrupa
** [[Anadolu gelengisi]] (''Spermophilus xanthoprymnus''), Kafkasya, Türkiye, Suriye
** [[Benekli gelengi]] (''Spermophilus suslicus''), Polonya, Ukrayna, Romanya, Rusya
** [[Kafkas gelengisi]] (''Spermophilus musicus''), Gürcistan
** [[Küçük gelengi]] (''Spermophilus pygmaeus''), Ukrayna, Rusya, Kazakistan
** [[Toros gelengisi]] (''Spermophilus taurensis''), Türkiye
* Alt cins: ''Ictidomys''
** [[On üç çizgili gelengi]] (''Spermophilus tridecemlineatus''), ABD, Kanada
** [[Meksika gelengisi]] (''Spermophilus mexicanus''), Meksika, Teksas
** [[Lekeli gelengi]] (''Spermophilus spilosoma''), Meksika, Teksas, New Mexico, Arizona, kolorado, Kansas
** [[Perote gelengisi]] (''Spermophilus perotensis''), Veracruz, Puebla
* Alt cins: ''Poliocitellus''
** [[Franklin gelengisi]] (''Spermophilus franklinii''), ABD
* Alt cins: ''Otospermophilus''
** [[Kaya gelengisi]] (''Spermophilus variegatus''), ABD, Meksika
** [[Kaliforniya gelengisi]] (''Spermophilus beecheyi''), Oregon, Kaliforniya, Baja California
** [[Baja-California gelengisi]] (''Spermophilus atricapillus''), Baja California
** [[Halka kuyruklu gelengi]] (''Spermophilus annulatus''), Meksika
** [[Tropik gelengi]] (''Spermophilus adocetus''), Meksika
* Alt cins: ''Xerospermophilus''
** [[Mohave gelengisi]] (''Spermophilus mohavensis''), Kaliforniya
** [[Yuvarlak kuyrulu gelengi]] (''Spermophilus tereticaudus''), Kaliforniya, Arizona, Baja California, Sonora
* Alt cins: ''Callospermophilus''
** [[Altın mantolu gelengi]] (''Spermophilus lateralis''), Britanya Kolumbiyası, ABD
** [[Cascade Dağları altın gelengisi]] (''Spermophilus saturatus''), Britanya Kolumbiyası, Washington
** [[Sierra Madre gelengisi]] (''Spermophilus madrensis''), Chihuahua


== Türkiye'deki durumu ==
Türkiye'deki durumu;
[[Dosya:Geleni (Harun köyü, Şarkışla).jpg|küçükresim|Geleni (Harun köyü, Şarkışla)]]
[[Dosya:Geleni (Harun köyü, Şarkışla).jpg|küçükresim|Geleni (Harun köyü, Şarkışla)]]
[[Türkiye]]'de 3 türü bulunur:
[[Türkiye]]'de 3 türü bulunur:
*''[[Spermophilus citellus]]'' (Avrupa gelengisi, Trakya gelengisi)
*''[[Spermophilus citellus]]''
*''[[Spermophilus xanthoprymnus]]'' (Anadolu gelengisi)
*''[[Spermophilus xanthoprymnus]]''
*''[[Spermophilus taurensis]]'' (Toros gelengisi)
*''[[Spermophilus taurensis]]''

== Etkenleri ==
⚫
* ''[[Rhipicephalus schulzei]]''


== Asalakları ==
== Dış bağlantılar ==
* {{commons-ufak}}
⚫
*[[Gelengi kenesi]] (''Rhipicephalus schulzei'')
* {{Vikitür-ufak}}


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
82. satır: 59. satır:
{{taksonçubuğu|from=Q199251}}
{{taksonçubuğu|from=Q199251}}


[[Kategori:Yer sincapları]]
[[Kategori:Marmotini]]
[[Kategori:Asya memelileri]]
[[Kategori:Asya memelileri]]
[[Kategori:Avrupa memelileri]]
[[Kategori:Avrupa memelileri]]
[[Kategori:Amerika memelileri]]
[[Kategori:Amerika memelileri]]
[[Kategori:Frédéric Cuvier tarafından adlandırılmış taksonlar]]
[[Kategori:1825'te tanımlanan taksonlar]]

Sayfanın 14.32, 22 Mayıs 2022 tarihindeki hâli

Gelengi
Yaşadığı dönem aralığı: 15,97-0 myö
Orta miyosen-Günümüz 
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Rodentia
Familya: Sciuridae
Oymak: Marmotini
Cins: Spermophilus
Cuvier, 1825
Spermophilus suslicus
Spermophilus lateralis

Spermophilus veya Gelengi[1], Geleni, Sciuridae (sincapgiller) familyasının Marmotini oymağına bağlı[2] Kuzey yarıkürede yayılım gösteren bir kemirgen cinsidir. Latince cins adı Spermophilus "tohum sever" anlamına gelir.[3]

Sınıflandırma

Etimoloji

Gelengi (< geleŋi) ya da geleni kelimesinin aslı keleni olup Orta Türkçe dönemindeki kelegü sözüne dayanır[4]. Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te «kelegü» (كَﻻَكوُ) biçiminde geçer ve "geleni, tarla sıçanı soyundan bir hayvancık" olarak tanımlanır[5].

Gelengi adını Gelincik adıyla karıştırmamak gerekir.

Taksonomi

Gelengi cinsine bağlı taksonlar (2022):

  1. Spermophilus alashanicus - Büchner, 1888
  2. Spermophilus brevicauda - Brandt, 1843
  3. Spermophilus citellus - (Linnaeus, 1766)
  4. Spermophilus dauricus - Brandt, 1843
  5. Spermophilus erythrogenys - Brandt, 1841
  6. Spermophilus fulvus - (Lichtenstein, 1823)
  7. Spermophilus major - (Pallas, 1778)
  8. Spermophilus musicus - Ménétries, 1832
  9. Spermophilus pallidicauda - (Satunin, 1903)
  10. Spermophilus pygmaeus - (Pallas, 1778)
  11. Spermophilus ralli - (Kuznetsov, 1948)
  12. Spermophilus relictus - (Kashkarov, 1923)
  13. Spermophilus suslicus - (Güldenstaedt, 1770)
  14. Spermophilus taurensis - Gündüz, Jaarola, Tez, Yeniyurt, Polly, and Searle, 2007
  15. Spermophilus xanthoprymnus - (Bennett, 1835)

Türkiye'deki durumu;

Geleni (Harun köyü, Şarkışla)

Türkiye'de 3 türü bulunur:

Etkenleri

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ AnaBritannica (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)
  2. ^ "ITIS". Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022. 
  3. ^ Palmer, T.S. (1904). "Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals". North American Fauna. 23: 639. doi:10.3996/nafa.23.0001. Erişim tarihi: 2018-02-09.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  4. ^ Prof. Dr. Hasan Eren (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)
  5. ^ Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gelengi&oldid=27835766" sayfasından alınmıştır