Proto Hint-Avrupa dili

Hint-Avrupa dillerinin ortak atası olduğu öne sürülen varsayımsal bir dil ailesidir. Bu dile ait herhangi bir yazılı veri bulunmadığından, hakkında bildiklerimiz tarihsel dilbilim yöntemi kullanılarak bu dil ailesi içinde yer alan dillerin mukayesi edilmesiyle ortaya çıkarılan özellikler sayesindedir. Tarihsel olarak Hint-Avrupa dilinin MÖ 3500 yılında konuşulduğu düşünülür. Ancak tarih konusunda görüşler çeşitlilik göstermektedir. Dilin asıl konuşurlarının Karadeniz'in kuzeyinde, Doğu Avrupa'nın Hazar bozkırlarında yaşadığı varsayılır. Proto Hint-Avrupa dili konuşurları göçlerle birbirinden ayrıldığında bu dil de çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bugün Hint-Avrupa dil ailesi içinde yaklaşık 445 yaşayan dil bulunmaktadır.

Alt aileler

Aşağıdaki tablo teorik glottokronoloji verilerine göre hazırlanmıştır:

Alt Aileler	Açıklama	Günümüzdeki dalları
Proto-Anadolu	Ailedeki dillerin hepsi ölüdür, en iyi kayıt altına alınan Hititçe'dir.	Yok
Proto-Toharca	Ölü bir dildir, bu dile ait kayıtlar Kuzey Batı Çin'de 6-8.yy arası tarihlenmiş yazılı verilere dayanır.	Yok
Proto-İtalik	Çok fazla dili içeriyordu fakat günümüzde sadece Latin kolu yaşamaktadır.	Portekizce,Galiçyaca, İspanyolca, Katalanca, Fransızca, İtalyanca, Romence, Aromaniyan, Rhaeto-Romen dili
Proto-Keltik	Kelktik dillerinin atasıdır. Bu dil ailesine bağlı diller bir zamanlar bütün Avrupa boyunca konuşuluyordu fakat günümüz Keltik dilleri Avrupa'nın Kuzey-batı bölgesinde konuşulmaktadır.	İrlandaca, İskoç Galcesi, Galce, Bretonca, Kernevekçe, Manca.
Proto-Germanik	Germanik dillerin kurgulanmış, varsayımsal atasıdır. Üç gruba ayrılır : Batı Germanik, Doğu Germanik(ölüdür) ve Kuzey Germanik	İngilizce, Almanca, Afrikaanca, Hollandaca Norveççe, Danca, İsveççe, Frizce, izlandaca, Faroece
Proto-Balto-Slavik	Baltık dilleri ve Slav dilleri olmak üzere iki gruba ayrılır.	Baltık Letoncası ve Litovca; Slavik Rusça, Ukraynaca, Belarusça, Lehçe, Çekçe, Slovakça , Sırp Hırvatçası, Bulgarca, Slovence, Makedonca.
Proto-Hint-İran	Hint-Aryan, İran ve Nuristan olmak üzere üç gruba ayrılır.	Nuristani dili; Hindik Hinduca, Bengalce, Pencapça, Dardic; Iranik Farsça, Peştuca, Bülücistan dili, Kürtçe, Zazaca.
Proto-Ermenice		Doğu Ermenice, Batı Ermenice
Proto-Grek		Modern Yunanca, Romeyka, Tsakonian

Bu gruplara ek olarak şunlar da eklenebilir : İtalik-Kelktik, Grek-Aryan, Grek-Ermenice, Grek-Frikçe, Dako-Trakça, Trak-İliryan

Rakamlar

Proto-Hint Avrupa dilinde rakamların şu şekilde oldukları düşünülmektedir.

	Sihler'in görüşü
bir	*Hoi-no-/*Hoi-wo-/*Hoi-k(ʷ)o-; *sem-
iki	*d(u)wo-
üç	*trei- , *tri-
dört	*kʷetwor- (o-grade), *kʷetur- (zero grade) (bknz: kʷetwóres yasası)
beş	*penkʷe
altı	*s(w)eḱs; muhtemelen -> *weḱs
yedi	*septm̥
sekiz	*oḱtō, *oḱtou or *h₃eḱtō, *h₃eḱtou
dokuz	*(h₁)newn̥
on	*deḱm̥(t)

Kelimeler

Akrabalık terimleri

Kökler	Anlam	Aile içindeki dillerdeki şekiller
*ph₂tḗr	baba	Arnavutça atë, Latince pater, Fransızca père, İspanyolca padre, Oskan dili patír, Umbriyan pater, Antik Yunanca πατήρ, Toharca pācar/pācer, Keltçe ātir, Sanskritçe pitṛ, Almanca fater/Vater İrlandaca athir/athair, İngilizce fæder/father, Galce gwaladr, Keşmir dili petū'r, Farsça pitā/pedar, Osetçe fyd/, Eski Norveççe faðir, Gotik faðar, Keltçe Ateronius, Peştuca plaar, Makedonca татко ‎(tatko)
*méh₂tēr	anne	Eski Ermenice մայր , Arnavutça ëmë, Litovca moteris, Letonca māte, Eski Prusça mūti, Keltçe mātir, İrlandaca máthir/máthair Keşmir dili mā.j, Latince māter, Fransızca mère, İspanyolca madre, Oskan maatreís, Umbriyan matrer, Antik Yunanca μήτηρ, Rusça мать, Sanskritçe mātṛ, Avestan mātar, Toharca mācar/mācer, Almanca muoter/Mutter, İngilizce mōdor/mother, Galce modryb, Kamviri diyalekti motr, Eski Prusça móðir, Farsça /mādar, Frigçe mater, Osetçe mad/madæ, Lehçe matka, Çekçe matka, Slovakça matka, Slavonca мати, Sırpça mater/majka/mati, Makedonca мајка ‎(majka), Peştuca mor
*bʰréh₂tēr	erkek kardeş	Arnavutça vëlla, Eski Ermenice եղբայր, İngilizce brōþor/brother, Keşmir dili boy, Latince Şablon:L, Fransızca frère, Umbriyan fratrom, Antik Yunanca φράτηρ, Toharca pracar/procer, Kamviri diyalekti bṛo, Rusça брат, Almanca bruoder/Bruder, Galce brawd, Sanskritçe bhrātṛ, İrlanda bráthir/bráthair, Litovca brolis, Letonca brālis, Keltçe brātir, Farsça brātar/barādar, Frigçe brater, İliryan dili bra, Gotik brōþar, Eski Norveççe bróðir, Eski Prusça brāti, Slavonca братръ, Osetçe ærvad/, Avestan brātar, Oskan fratrúm, Lehçe brat, Çekçe bratr, Slovakça brat, Kürtçe bira, Venetic vhraterei, Lidya dili brafr-, Peştuca wror
*swésōr	kız kardeş	Arnavutça motër, İngilizce sweostor/sister, Almanca swester/Schwester, Sanskritçe svasṛ, Slavonca сєстра, Rusça сестра, Lehçe siostra, Çekçe sestra, Slovakça sestra, Latince soror, Fransızca sœur, Kamviri diyalekti sus, İrlandaca siur/siur, Eski Ermenice քոյր, Toharca ṣar/ṣer, Antik Yunanca eor/--, Galce chwaer, Keltçe suiior, Eski Norveççe systir, Gotik swistar, Avestan xvaṅhar, Litovca sesuo, Eski Prusça swestro, Farsça /xāhar, Peştuca khor, Kürtçe xwişk
*suHnús	evlat(erkek)	Sanskritçe sūnu, Avestan hunu, Litovca sūnus, Eski Prusça sūnus, soūns, İngilizce sunu/son, Almanca sunu/Sohn, Gotik sunus, Eski Norveççe sonr, Slavonca сꙑнъ, Rusça сын, Lehçe syn, Çekçe syn, Slovakça syn, Makedonca син ‎(sin), Antik Yunanca υἱός, Toharca se/soṃśke, İrlandaca suth/suth, Trak dili sukis, Peştuca zoy
*dʰugh₂tḗr	evlat(kız)	Sanskritçe duhitṛ, Antik Yunanca θυγάτηρ, Toharca ckācar/tkācer, İngilizce dohtor/daughter, Rusça дочь, Eski Ermenice դուստր, Almanca tohter/Tochter, Kamviri diyalekti jü, Galce duxtīr, Farsça /doxtar, Litovca duktė, Eski Prusça duckti, Slavonca дъщи, Bulgarca дъщеря (dŭshterya), Sırpça кћер (kćer), Slovakça dcéra, Makedonca ќерка ‎(kjerka), Eski Norveççe dóttir, Gotik daúhtar, Avestan duydar, Luvice tuwatar, duttariyata, Hititçe duttariyatiyaš, Peştuca lur
*h₁widʰéwh₂	yiğen	Sanskritçe vidhyati, Avestan viðavā, Gotik widuwō, Eski Prusça widdewu, Rusça вдова, Latince vidua;dīvidō, Fransızca veuve, İspanyolca viuda, İrlandaca fedb/, Almanca wituwa/Witwe, Galce gweddw, Lehçe wdowa, İngilizce widuwe/widow, Slavonca въдова, Farsça /bēve(h), Antik Yunanca eitheos, Umbriyan uef, Litovca vidus, Letonca vidus, Sırpça udova/udovica, Makedonca вдовица ‎(vdovica), Çekçe vdova, Slovakça vdova

Organlar

Kökler	Anlam	Aile içindeki dillerdeki şekiller
*kaput-	kafa	Sanskritçe कपुच्छल (kapucchala), Latince caput, İngilizce heafod/head, Almanca houbit/Haupt, Eski Norveççe haufuð, Gotik haubiþ, Veziri dili kaparai
*pula-	saç	Sanskritçe पूल ("pula"-->demet, yığın anlamına gelir), İrlandaca ulcha/ulcha, Latince pilus, Antik Yunanca puligges/, Kürtçe por
*h₃ews-	kulak	Hititçe istāman, Antik Yunanca ous, Sanskritçe usi, Russian уши, Gotik auso, Litovca ausis, Letonca auss, Keltçe ausia-, Latince auris, Arnavutça vesh, Almanca ōra/Ohr, Slavonca ucho, Slovakça ucho, Makedonca уво ‎(uvo), İrlandaca au/, Avestan usi, Farsça gaušā/guš, Kürtçe guh/goh, İngilizce éare/ear, Eski Norveççe eyra, Eski Ermenice ունկն, ականջ, Eski Prusça āusins, Peştuca ghwaž/ghwag, Ormuri goi
*h₃ekʷ-	göz	Rusça око, Latince oculus, Toharca ak/ek, Eski Ermenice ակն, աչք, Sanskritçe अक्षि (ákṣi) and अक्षन् (akṣan), Antik Yunanca ophthalmos, İngilizce ēge/eye, Almanca ouga/Auge, Gotik augo, Arnavutça sy, Litovca akis, Letonca acs, Kamviri diyalekti âčẽ, İrlandaca enech/oineach, Galce enep, Slavonca oko, Eski Norveççe auga, Lehçe oko, Slovakça oko, Eski Prusça ackis
*nas-	burun	Sanskritçe नस (nasa), Latince nasus, Rusça нос, Litovca nosis, Letonca nāss or deguns, İngilizce nosu/nose, Avestan nah, Almanca nasa/Nase, Kamviri diyalekti nâsuṛ, Eski Prusça nazy, Farsça nāham/, Slavonca nasu, Slovakça nos, ä' Makedonca нос ‎(nos), Eski Norveççe nös, Ormuri nene
*h₃es-	ağız	Sanskritçe आसन् (âsan) and आन (âna)--> her ikisi de ağız anlamına gelir,ओष्ठ (ôśtha)---> dudak anlamına gelir. Avestan aosta, Latince ōs, Litovca uosta (günümüz: uostas), Letonca osta, Rusça уста, Slovakça ústa, Makedonca уста/усни ‎(usta/usni), Kamviri diyalekti âša, Eski Prusça austo, İngilizce ōr/--, Hititçe aiš, Eski Norveççe oss
*leb-	dudak	Latince labĭum, Almanca /Lippe; lefs/Lefze İngilizce lippa/lip, Kürtçe lêv, Galce llefaru, Rusça лобзать, Farsça /lab, Litovca lūpa
*h₃dónts	diş	Latince dentis, Antik Yunanca odous/donti, Galce dant, Litovca dantis, Sanskritçe dantam, Eski Ermenice ատամն, İngilizce tōþ/tooth, Almanca zand/Zahn, Gotik tunþus, Rusça десна, Slovakça ďasno , Galce dant, Kamviri diyalekti dut, Farsça /dandān, Keşmir dili dãd, İrlandaca dét/déad, Eski Norveççe tǫnn, Osetçe dændag, Kürtçe didan/digan
*h₂erm-	kol	Osetçe arm, Eski Ermenice արմուկն, Latince armus, Gotik arms, İngilizce earm/arm, Sanskritçe ईर्म (irma), Eski Prusça irmo, Slavonca ramo, Slovakça rameno, Almanca aram/Arm, Eski Norveççe armr, Antik Yunanca arthron/
*men-	el	Latince manus, Antik Yunanca mane, İngilizce mund/--, Almanca munt/Vormund
*kroksko-	bacak	Arnavutça krah, Litovca kirkaliai, Slavonca krakǔ, Rusça окорок, Sanskritçe kiṣku
*pṓds	ayak	Litovca pėda, Letonca pēda, Latince pēs, Umbriyan peři, Sanskritçe pāda, İngilizce fōt/foot, Eski Ermenice ոտն, Antik Yunanca podi, Arnavutça poshtë, Toharca peṃ/paiyye, Osetçe fad/, Almanca fuoz/Fuß, Slavonca pĕšĭ, Rusça пеший, Lehçe pieszy, Slovakça peši (yaya anlamına gelir), Eski Prusça pe'da', Hititçe patas, Likya dili pede-, Luvice pati-, Avestan pâdha, Eski Norveççe fótr, Kürtçe pê, Gotik fotus, Farsça /pa, Galce candetum, Antik Makedonca argiopus, Peştuca pša/pkha

Kaynakça

https://en.wikipedia.org/wiki/Proto-Indo-European_language

https://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:List_of_Proto-Indo-European_nouns