Kullanıcı:Gogolplex/Nagorno-Karabakh

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Antik Çağ ve Erken Ortaçağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Aydınlatıcı St Gregory tarafından 4. yüzyılda kurulan Amaras Manastırı. 5. yüzyılda Ermeni alfabesinin mucidi Mesrop Mashtots, Amaras'ta alfabesini kullanan ilk okulu kurdu. [1] [2]
Gandzasar'daki manastırı1238'de tamamlanmıştır.

Dağlık Karabağ, modern arkeologlar tarafından bilinen ve Kura ile Aras nehirleri arasında yaşayan Kura-Araks kültürü olarak bilinen halklar tarafından meskden tutulmuştur.

Bölgenin eski nüfusu, çoğunlukla Hint-Avrupalı veya Türki olmayan çeşitli otokton yerel ve göçmen kabilelerinden oluşuyordu.[3] Yaygınca kabul gören teoriye göre, bu yerliler, MÖ 4. veya 2. yüzyılda Ermenistan'ın bu bölgeyi ele geçirmesiyle bölgeye gelen Ermenilerle karışmışlardır.[4] Diğer akademisyenler ise, Ermenilerin bölgeye M.Ö. 7. yüzyılın başlarında geldiğini söylemektedir.[5]

M.Ö. 180 yıllarında, Artsah Ermeni Krallığı'nın 15 eyaletinden biri haline geldi ve 4. yüzyıla kadar bu oluşumun içinde yer aldı.[6] Resmi olarak bir eyalet statüsüne sahipken, Artsah'ın Ermenistan'ın Syunik eyaleti gibi muhtemelen kendi başına bir prenslik oluşturduğu düşünülmektedir. [7] M.Ö 95-55 arasında hüküm süren Ermenistan Kralı II. Dikran, kendi ismini verdiği "Tigranakert" adlı şehri Artsah'ta kurdu.[8] Hankendi'nin 48 km kuzeydoğusundaki antik Tigranakert kalıntıları, bir grup uluslararası bilim insanı tarafından incelenmektedir.

MS 387'de , Ermenistan'ın Bizans ile Sasani İmparatorluğu arasında bölünmesinden sonra Artsah ve Utik, güçlü Ermeni dini ve kültürel etkisi altındaki Sasanilere bağlı Kafkas Albanyası'nın bir parçası oldu.[9][10] O dönemde Artsah ve Utik nüfusu Ermenilerden ve birkaç Ermenileşmiş kabileden oluşuyordu. [3]

Ermeni kültürü ve uygarlığı, ortaçağda Dağlık Karabağ'da da gelişmiştir. 5. yüzyılda, ilk Ermeni okulu, Ermeni alfabesinin mucidi St Mesrop Maştots'un çabalarıyla Amaras Manastırı'nda, Dağlık Karabağ'da, açıldı.[11] Mesrop, Artsah ve Utik'te İncil vaazları verme konusunda çok aktifti. Artsah ve Utik'e üç gezi yapan Mesrop, sonunda Büyük Kafkas dağları eteklerindeki pagan topraklarına ulaşmıştır.[12] 7. yüzyılda yaşamış Ermeni dilbilimci Stephanos Syunetsi, eserinde Artsah Ermenilerinin kendi lehçelerine sahip olduğunu ve okurlarını öğrenmeye teşvik ettiğini belirtmiştir.[13] Kafkas Arnavutluğunun tek kapsamlı tarihi, tarihçi Movses Kaghankatvatsi tarafından Ermenice yazılmıştır. [14]

Yüksek Ortaçağ[değiştir | kaynağı değiştir]

7. yüzyılın ortalarında, bölge İrani fethetmiş Müslüman Araplar işgal altına alındı ve ilerleyen zamanlarda Halifelik tarafından onaylanan yerel valiler tarafından yönetildi. Bazı kaynaklara göre, 821'de Ermeni [15] prens Sahl Smbatian , Artsah'ta isyan etti ve Artsah'ı 19. yüzyılın başlarına kadar prenslik olarak yöneten Hasan-Jalalyan (Haçın) Hanedanlığını kurdu.[16] Diğer kaynaklara göre ise, Sahl Smbatian "Zamirhakan krallar ailesindendir" ve 837-838 yılında Ermenistan, Gürcistan ve Arnavutluk üzerinde egemenlik kurmuştur.[17][18] "Haçın" adı, Ermenice kökenli "haç" kelimesinden gelmektedir.[19] 1000 yılına gelindiğinde Haçın Meclisi Artsah Krallığını, John Senecherib ilk hükümdarı olacak şekilde, ilan etti. [20] Aynı zamanda Güney Artsah'ta bulunan Dizak, Kafkas Albanya'sının en eski krallarının soyundan gelen Aranşahik Hanedanlığı tarafından yönetilen bir krallık da kurdu. 1261'de, Dizak'ın son kralı kızının Artsakh kralı Ermeni[21] Prens Hasan Jelal Dola ile evlenmesinden sonra, iki devlet[16] Ermeni olan[22] Haçın Melikliği altında birleşti. Daha sonra, Artsah fiili olarak bağımsız bir prenslik olarak var olmaya devam etti.

Geç Ortaçağ[değiştir | kaynağı değiştir]

18. yüzyılda Karabağ Hanlığı hükümdarı Penah Ali Han tarafından yaptırılan Askeran Kalesi
Ermenistan devletinin son kalıntısı olarak kabul edilen Karabağ'ın Gyulistan, Jraberd, Khachen, Varanda ve Dizak'ı içeren yarı-bağımsız Beş Prensliği (Ermenice: Մելիքություններ)[23][24]

15. yüzyılda, Karabağ bölgesi, Türki olan Kara Koyunlu ve Ak Koyunlu kabile konfederasyonlarının bir parçasıydı. Ebu Bekir Tihrani’ye göre, Cihan Şah döneminde (1438–1468), Kara Koyunlular’ın hükümdarı Piri bey Karamanlı, Karabağ Valiliğini elinde tutmuştur.[25] Ancak Robert H. Hewsen göre, Türkmen yönetici Cihan Şah (1437-1467) Üst Karabağ bölgesinde beş soylu aileye mensup ve melik ünvanını taşıyan yerli Ermeni prenslerini, vali olarak bölgeyi kontrol etmeleri için atamıştır.[16] Bu hanedanlar, daha önceki Haçın Hanedanı'nın şubelerini temsil ediyorlardı ve Artsah'ın ortaçağ krallarının soyundan geliyorlardı. Toprakları genellikle Khamsa Ülkesi (Arapça: beş) olarak anılıyordu.

Ermeni meliklerine, İran kralı Nader Şah tarafından 1720'lerde istilacı OsmanlıTürklerine karşı kazandıkları savaşlar dolayısıyla, komşu Ermeni beylikleri ve Kafkaslardaki Müslüman hanlıklarının sahip olmadığı özel haklar verdi.[26] Karabağ'daki bu beş prenslik,[27][28] Melik (Prens) unvanını alan ve Ermeni aileler tarafından yönetildi:

  • Gülistan Prensliği - Melik-Begyalı ailesinin öncülüğünde
  • Jraberd Prensliği - Melik-İsrail ailesinin öncülüğünde
  • Haçın Prensliği - Hasan-Jalalyan ailesinin öncülüğünde
  • Varanda Prensliği - Melik-Şahnazaryan ailesinin öncülüğünde
  • Dizak Prensliği - Melik-Avanyan ailesinin öncülüğünde

1501'den 1736'ya kadar Safevi İmparatorluğu'nun varlığı sırasında, Karabağ eyaleti Ziyadoğlu Gajar hanedanı tarafından yönetiliyordu. Ziyadoğlu Gajar hanedanı, Nader Şah yönetimi Karabağ'ı ele geçirene kadar Karabağ eyaletini yönetmeye devam etmiştir.[29] 18. yüzyılda İranlı Nadir Şah Gence hanlarının kontrolden çıkarak Safevileri desteklemeye başladığından dolayı Karabağ'ı kendi kontrolü altında yerleştirdi.e[30][31] 18. yüzyıl ortalarında melikler arasındaki iç çatışmalar devletin zayıflamasına yol açtığından, Karabağ Hanlığı kuruldu. İran hükümdarlığı altındaki en büyük hanlıklardan bir olan Karabağ Hanlığı, Penah Ali Han Cavanşir tarafından yönetildi.[32] Karabağ Hanlığı'nın güçlendirilmesi için, Karabağ Hanı Penah Ali Han Cevanşir, 1751'de “Penaabat Kalesini ” (bugün Şuşa) inşa etti. Bu süre içinde, Otuziki, Cavanşir, Kebirli ve diğer Türk boyları genel nüfus çoğunluğuna sahip oldular.

Şuşa katliamının ardından: Şuşa kentinin Ermeni mahalleleri ve Kutsal Kurtarıcı Ermeni Katedrali, 1920'de Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından tahrip edilmiş ve yıkılmıştır.

1822'de, İran'dan Rus kontrolüne geçtikten 9 yıl sonra, Karabağ Hanlığı dağıtılmış ve bölge, Rusya İmparatorluğu'ndaki Elizavetpol Valiliği'nin bir parçası olmuştur.

Sovyet döneminde Dağlık Karabağ Özerk Oblastı.
Sovyet döneminin sonlarında Dağlık Karabağ'ın etnik yapısı.

Dağlık Karabağ ile ilgili günümüzdeki sorunların kökleri, Joseph Stalin ve Kafkasya Bürosu (Rusça: Kavburo) tarafından verilen Transkafkasya'nın sovyetleştirilmesi kararlarına dayanır. Stalin, 1920'lerin başlarında, daha sonra Kavburo'yu kurmuş Uluslar Halk Komiserliği'nin önemli bir üyesiydi. 1917 Rus Devrimi'nden sonra Karabağ, Transkafkasya Demokratik Federasyon Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu, ancak bu Cumhuriyet kıs bir süre sonra ayrı Ermeni, Azerbaycan ve Gürcistan devletlerine dönüştürüldü. Takip eden iki yıl boyunca (1918–1920), Ermenistan ve Azerbaycan arasında Karabağ da dahil olmak üzere birçok bölgede bir dizi kısa savaşlar yaşandı. 1918 Temmuz'unda, Dağlık Karabağ Birinci Ermeni Meclisi bölge yönetimini ilan etti ve bir Ulusal Konsey ve hükümet oluşturdu.[33] Daha sonra Osmanlı askerleri, Ermenilerin silahlı direnişiyle karşılaşarak Karabağ'a girdi.

I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisinden sonra İngiliz birlikleri Karabağ’ı işgal etti. İngilizler geçici olarak Khosrov bey Sultanov'u (Azerbaycan hükümeti tarafından atandı) Paris Barış Konferansı'nın son kararını bekleyen Karabağ ve Zangezur'a genel vali olarak atadı.[34] Karar Karabağ Ermenileri tarafından karşı çıkıldı. Şubat 1920’de, Karabağ Ulusal Konseyi, Azerbaycan’ın yargı yetkisini kabul etmesine rağmen, Karabağ’daki Ermeniler gerilla savaşına devam ederek anlaşmayı kabul etmediler.[33] Anlaşma daha sonra, Nisan ayında, Ermenistan'la birlik ilan eden Dokuzuncu Karabağ Meclisi tarafından iptal edildi.[33][35]

1920 yılının Nisan ayında, Azerbaycan ordusu Karabağ'da yerel Ermeni kuvvetleriyle savaşırken, Azerbaycan Bolşevikler tarafından ele geçirildi. 10 Ağustos 1920'de Ermenistan, son uzlaşmaya varılıncaya kadar bu alanların geçici bir şekilde Bolşevik işgalini kabul ederek, Bolşeviklerle ön bir anlaşma imzaladı.[36] 1921'de Ermenistan ve Gürcistan, halkın desteğini almak için Karabağ'ı Nahçivan ve Zangezur ile birlikte Ermenistan'a tahsis edeceklerine söz veren Bolşevikler tarafından ele geçirildi. Bununla birlikte, Sovyetler Birliği'nin, Türkiye'de dekomünizmin gelişeceğini umarak geniş kapsamlı planları vardı. Türkiye’yi de kendi tarafına çekmek isteyen Sovyetler Birliği, Zangezur’un Ermenistan’ın kontrolü altına gireceği, Karabağ ve Nahçıvan’ın da Azerbaycan’ın kontrolü altında olacağı bir bölüme karar verdi. Eğer Türkiye ile ilgili planları olmasaydı, Stalin muhtemelen Karabağ'ı Ermeni kontrolünde bırakacaktı.[37] Sonuç olarak, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı 7 Temmuz 1923'te Azerbaycan SSC'sinde kuruldu.

Sovyetler Birliği'nin bölgeyi sıkı bir şekilde kontrol etmesiyle, bölge üzerindeki çatışma on yıllar boyunca durdu. 1980'lerin sonunda ve 1990'ların başında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının başlamasıyla birlikte Dağlık Karabağ sorunu yeniden ortaya çıktı. Bölgenin Azerbaycan SSC hükümeti tarafından zorla azerileştirildiğini savunan Ermeni çoğunluk, Ermenistan SSC'den gelen ideolojik ve maddi destek ile bölgenin Ermenistan'a geçmesi için bir hareket başlattı. Oblast'ın sınırları Ermeni köylerini içerecek ve mümkün olduğunca Azeri köylerini hariç tutacak ve ortaya çıkan bölge Ermeni çoğunluğa sahip olacak şekilde çizildi.[38] Ağustos 1987’de Karabağ Ermenileri, Ermenistan’la bir birlik kurmak için Moskova’ya bir dilekçe gönderdi.[39] == Kaynakça == {{kaynakça|30em}} [[Kategori:Tarihî bölgeler]] [[Kategori:Dağlık Karabağ]] [[Kategori:Anklavlar ve eksklavlar]] [[Kategori:Azerbaycan'ın idari bölümleri]] [[Kategori:Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri]] [[Kategori:Bölünmüş bölgeler]] [[Kategori:İncelenmemiş çeviri içeren sayfalar]]

  1. ^ Boş kaynak (yardım) 
  2. ^ John Noble, Michael Kohn, Danielle Systermans. Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan . Yalnız Gezegen; 3 baskı (1 Mayıs 2008), s. 307
  3. ^ a b Hewsen, Robert H. (1982). "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians". Samuelian, Thomas J. (Ed.). Classical Armenian Culture. Influences and Creativity. Chicago: Scholars Press. ss. 27–40. ISBN 0-89130-565-3.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Ethno-History" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ Hewsen, Robert H. Ermenistan: Tarihsel bir Atlas . Chicago, IL: Chicago Press Üniversitesi, 2001, s. 32–33, harita 19 ( Orontidlerin Ermenistan Krallığının bir parçası olarak modern Dağlık Karabağ bölgesini gösterir)
  5. ^ R. Schmitt, ML Chaumont. Ermenistan ve İran . Ansiklopedi İran
  6. ^ Hewsen, Robert H. "Artsakh Krallığı", T. Samuelian ve M. Stone. Ortaçağ Ermeni Kültürü . Chico, CA, 1983.
  7. ^ Hewsen. Ermenistan, s. 100–103.
  8. ^ Sebeos tarafından tarih, bölüm 26
  9. ^ Ansiklopedi Britannica "Azerbaycan"
  10. ^ Walker, Christopher J. Armenia ve Karabagh: Birlik Mücadelesi . Azınlık Hakları Grubu Yayınları, 1991, s. 10
  11. ^ Viviano, Frank. "Ermenistan’ın Yeniden Doğuşu", National Geographic Dergisi , Mart 2004, s. 18
  12. ^ Movses Kalankatuatsi. Aluank Ülkesi Tarihi , Kitap I, bölüm 27, 28 ve 29; Kitap II, bölüm 3.
  13. ^ Н.Адонц. «Дионисий Фракийский и армянские толкователи», Пг., 1915, 181-219
  14. ^ Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk. Ermeni Edebiyatının Mirası . Wayne State University Press (Aralık 2002), s. 94–99
  15. ^ İran'ın Cambridge Tarihi . - Cambridge University Press , 1975. - cilt. 4. - s. 506 " 222 / 836-7'de Ermeni Prensi Sahl b. Sunbadh tarafından Afşin birliklerine verildi ve kardeşi ve asistanı Abd-Allah Tabaristan Prensi'ne teslim edilirken Samarra'da (223/837) idam edildi. Bağdat'ta ölümüne neden olan İbn Sharvin. "
  16. ^ a b c Robert H. Hewsen , Ermenistan: Tarihsel Atlası . Chicago Press Üniversitesi, 2001, s. 119, 155, 163, 264-65.
  17. ^ Movses Dasxuranci translated by C. J. F. Dowsett (1961). The History of the Caucasian Albanians By Movses Dasxuranci. London: Oxford University Press. s. 217. 
  18. ^ Тер-Григорян Т.И. Неизданные страницы "Истории Албанской страны"Моисея Каланкайтукского. Архив Ин-та истории АН Азерб. ССР, № 1386, л.18. 
  19. ^ Christopher Walker. Dağlık Karabağ'daki Ermeni varlığı, John FR Wright ve diğerleri: Transcaucasian Sınırları (SOAS / GRC Geopolitics). 1995, s. 93
  20. ^ Hewsen, Robert H. "Artsakh Krallığı", T. Samuelian ve M. Stone. Ortaçağ Ermeni Kültürü . Chico, CA, 1983
  21. ^ Arḡūn Āqā - Ansiklopedi İran Cumhuriyeti. P. Jackson " Sadece Müslümanlar arasında kırgınlığa neden olmuş olabilir ve Hristiyan yazar Kirakos, Jovayn with ile tam tersine, Arḡūn'ın tutuklamaları hakkında söylenecek hiçbir şeyi yoktur: āačen, Jalāl, 659/1261'de idam etti, onu özellikle nefret etti. ”
  22. ^ Ansiklopedi Britannica . Ermenistan : "Bir kaç yerli Ermeni hükümdar, Lori'nin Kiurikian krallığında, Siuniqian'ın Baghq veya Kapan krallığında ve Khachen (Artzakh) ve Sasun'un krallarında bir süre hayatta kaldı."
  23. ^ Robert H. Hewsen. Rus-Ermeni ilişkileri, 1700–1828. Ermeni Araştırmaları Derneği, N4, Cambridge, Massachusetts, 1984, p 37
  24. ^ George A. Bournoutian. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-e Qarabagh. Mazda Publishers, 1994. 1-56859-011-3, 978-1-568-59011-0
  25. ^ Abū Bakr Ṭihrānī. Kitāb-i Diyārbakriyya. (original) کتاب دیاربکریه: از ت‍واری‍خ‌ ق‍راق‍وی‍ن‍ل‍و و چ‍غ‍ات‍ای. ویسنده: ابوبکر طهرانی. به ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و اه‍ت‍م‍ام‌: ن‍ج‍ات‍ی‌ ل‍وغ‍ال‌، ف‍اروق‌ س‍وم‍ه‌. ت‍ه‍ران‌ : کتابخانه طهوری‏‫،۱۳۵۶. s. 138. 
  26. ^ Walker, Christopher J. Armenia: Survival of a Nation. London: Routledge, 1990 p. 40 0-415-04684-X
  27. ^ Raffi, Karabağ Meliklerinin Tarihi, Viyana, 1906, Ermenice
  28. ^ In English, Raffi, The Five Melikdoms of Karabagh translated by Ara Stepan Melkonian, Garod Books Ltd. 2010, London. 9781903656570
  29. ^ Павлова И.К. Хроника времен Сефевидов. Соч. Мухаммад-Масума Исфахани "Хуласат ас-сийар". М.:Наука, 1993, c.59-61. 
  30. ^ (Rusça) Abbas-gulu Aga Bakikhanov. Golestan-i Iram; according to an 18th-century local Turkic-Muslim writer Mirza Adigezal bey, Nadir shah placed Karabakh under his own control, while a 19th-century local Turkic Muslim writer Abbas-gulu Aga Bakikhanov states that the shah placed Karabakh under the control of the governor of Tabriz.
  31. ^ (Rusça) Mirza Adigezal bey. Karabakh-name, p. 48
  32. ^ Bournoutian, George A. (2016). The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan: A Primary Source on the Demography and Economy of an Iranian Province prior to its Annexation by Russia. Gibb Memorial Trust. s. xvii. ISBN 978-1909724808. Serious historians and geographers agree that after the fall of the Safavids, and especially from the mid-eighteenth century, the territory of the South Caucasus was composed of the khanates of Ganja, Kuba, Shirvan, Baku, Talesh, Sheki, Karabagh, Nakhichivan and Yerevan, all of which were under Iranian suzerainty. 
  33. ^ a b c "The Nagorno-Karabagh Crisis: A Blueprint for Resolution" (PDF). , New England Center for International Law & Policy Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "nesl.edu" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  34. ^ İngiliz Komutanlığı albay DI Shuttleworth tarafından dairesel
  35. ^ Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia, and South Ossetia: A Legal Appraisal by Tim Potier. 90-411-1477-7
  36. ^ Walker. Bir milletin hayatta kalması . pp. 285–90
  37. ^ Service, Robert. Stalin: A Biography. Cambridge: Harvard University Press, 2006 p. 204 0-674-02258-0
  38. ^ Audrey L. Altstadt. The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. Hoover Press, 1992. 0817991824, 9780817991821
  39. ^ Kara Bahçe, Thomas de Waal, sayfa 292
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kullanıcı:Gogolplex/Nagorno-Karabakh&oldid=32128413" sayfasından alınmıştır