Şeyhbızın
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Türkiye | 600 aile (1908 yılında) |
 Irak | 4.000 aile (1908 yılında) |
| Diller | |
| Din | |
Şeyhbızınlar veya Şıhbızınlar, Irak ve Türkiye'de dağınık küçük topluluklara sahip bir Kürt aşiretidir. Ana yurtları Irak'ın Süleymaniye şehrinin Bâzân ilçesi ve çevresidir. Aşiretin Yemen valisi Bâzân ile ilişkisi olduğu düşünülmektedir.[1] Vali Bâzân'ın, Emeviler döneminde Yemen'den, kendi ismiyle anılan Irak'ın Bâzân bölgesine sürüldüğü iddia edilmektedir.[1] Aşiretin isminin Vali Bâzân ile ilişkili olarak "Şeyhbâzân"dan veya keçi anlamına gelen "bızın"dan geldiği düşünülmektedir.[1] Bu, aşiretin geçimini hayvancılık yaparak sağlaması ile ilişkilidir.
Aşiret mensupları Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde Soranice konuşurlarken, Türkiye'de olanlar Soranice'nin bir şivesi olan "Şeyhbızeynice"yi konuşmaktadırlar.[1]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşiretin adının şeyh ve Bazan kelimelerinin birleşimi olduğu düşünülmektedir.[2] Kamûs-ül Â'lâm'da Bazan için şöyle denmektedir:
Bazan, Musul ilinin Süleymaniye Sancağı'nda ve Süleymaniye kentinin 30 km. kuzeybatısında ilçe merkezi bir kasaba olup, Dicle'nin kolu olan bir küçük ırmağın kıyısında ve Süleymaniye'den Akköprü'ye giden yolun üzerinde yer alır.
Bu kasaba aşiret mensuplarının geçmiş dönemlerdeki ana yerleşim yeri olduğu ve bu yerleşim yerinin isminin Yemen valisi Bâzân ile ilişkili olduğu şeklinde görüşler vardır.[2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyılda yazılmış olan Şerefname'de Cizre bölgesindeki aşiretler arasında Şeyhbızınlardan da bahsedilir. Şeyhbızınlar, Tınzê yöresinde olan Dêrde kalesinde mukim bazı Kürt aşiretleriyle birlikte anılır.[3]
Alman haritacı ve kaşif Carsten Niebuhr'un 1778 yılında yayımlanan gezi kitabında yer alan Kürt aşiretleri listesine göre; Şeyhbızıni aşireti 10 bin nüfusuyla Mardin ve Bolu arasında sürüleri bulunan bir aşirettir.[4]
Mark Sykes'ın 1908'deki Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Kürt aşiretleri ile ilgili çalışmasında da Şeyhbızın aşiretinden bahsedilmiştir. Bu çalışmada aşiretin Baban'lardan oldukları belirtilmiştir. 1908 yılında aşiretin üç kolundan en büyüğü Köysancak,Erbil ve Kerkük yakınlarındaki yarı göçebe şekilde yaşayan 4.000 ailedir. İkinci kolu, Sultan Selim tarafından Erzurum'un fethedilmesinden sonra, 1514 yılında Baban bölgesinden Erzurum'a getirilen, burada 2 veya 3 köyde yerleşik biçimde yaşayan 450 aile ve Tortum yakınlarında yaşayan sayısı tespit edilemeyen ailelerdir. Üçüncü kolu ise yine Sultan Selim tarafından Boyabat yakınlarına yerleştirilen ve tamamen göçebe yaşayan, Anadolu giysileri giyip Kurmançça konuşan 120 ailedir. Ayrıca Eleşkirt yakınlarında yaşayan birkaç aile de rapor edilmiştir.[5]
Aşiretin ilk olarak Baban bölgesine yerleşmesi ise Osmanlılar ile Safeviler arasında yapılan savaşlarda arada kalmaları ve gerçekleştirilen başarısız görüşmeler neticesinde, Safeviler tarafından bu bölgeye sürülmeleri ile olmuştur. Aşiret Sünni olduğundan dolayı Sultan Selim tarafından bu bölgeye yerleşmeleri hoş karşılanmıştır.[2][6] Çaldıran Muharebesi sırasındaki desteklerinden ötürü, istedikleri yere yerleşme özgürlüğü de dahil olmak üzere çeşitli ayrıcalıklar elde etmiştirler. Aşiret üyelerinin geçici olarak Palu'da kaldıktan sonra Anadolu'ya doğru göç etmelerine izin verilmiştir.[2]
Mark Sykes, 1908'de Kürt aşiretleriyle ilgili çalışmasında, Kerkük yakınlarındaki Şeyhbızın aşiretine mensup yaklaşık 4.000 aileden şu şekilde bahsetmiştir: Büyük ve savaşçı bir aşiret, kavgacı ve sert mizaçlılar. Bölgede haydut olarak bilinmekteler. Mükemmel at biniciler. Çok zekiler, Martini-Henry tüfeği yapmaktalar. Kışın köylerde, baharda köylerinin çevresindeki çadırlarda yaşarlar.[5]
Pek çok Şeyhbızınlı Peşmerge olarak Irak-Kürt çatışması sırasında Kürt lider Mustafa Barzani'nin yanında savaşmıştır.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sykes, Mark (1908), "The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire", The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, cilt 38, ss. 451-486, doi:10.2307/2843309, JSTOR 2843309, 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Kasım 2020
Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "Faik Bulut | Anadolu'daki Soraniler: Şêxbızın aşireti (1)". Independent Türkçe. 21 Ağustos 2021. 21 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2022.
- ^ a b c d "Etnik Sınırlarda Gezinmek: Haymanalı Kürtlerin Kimliklenme ve Kültürlerarası İletişim Pratikleri" (PDF). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı. Fiğan, Mehmet. 2017. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Eylül 2020.
- ^ Şerefxanê Bedlîsî, Şerefname, Çeviren: Ziya Avcı, Azad yay., 2014, s. 163
- ^ Carsten Niebuhr, Voyage en Arabie & en d'autres pays circonvoisins, v.2, Amsterdam 1780, s. 339 (Almanca baskısı 1778, s. 417)
- ^ a b Sykes,Mark
- ^ a b "KURDICA - Die Kurdische Enzyklopädie - Şêx Bizin". web.archive.org. 22 Ekim 2012. 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2020.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bane, Xamgelî (2012). "Şêxbizingel kî ye, ji ku kêçax raçe hatiyîne Heymene" (PDF). Bîrnebûn (Kürtçe). 53: 41-44. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2020.
- Lewendî, Mahmûd (1988). "Ferhengoka Şêxbizinkî" (PDF). Bîrnebûn (Kürtçe). 4: 68-72. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2020.
- Lewendî, Mahmûd (1997). "Kurdên Şêxbizinî" (PDF). Bîrnebûn (Kürtçe). 3: 78-98. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2020.
- Ruciyar, Baran (2015). "Der Zusammenhang zwischen den Lek und Shêx Bizinî" (Almanca). Kurdica. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2020.
- Şêxbizinî, Brang (2011). "Guranîyeli kurdgeli Şêxbizinî" (PDF). Bîrnebûn (Kürtçe ve Türkçe). 48: 65-66. 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2020.