Arap mitolojisi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
düzeltme AWB ile
ÖÇS (mesaj | katkılar)
679 değişiklik
48. satır: 48. satır:


'''[[El-Lât]]''': İleri sürülen başka bir tez ise Allah isminin [[El-Lât|El-Laht, El-Lat veya el Lahat]] gibi isimlerin maskulinizasyonu ile türemiş olması olasıdır.<ref>https://archive.org/stream/womansencycloped00walkrich#page/22/mode/2up</ref> Arap dilinde kelimelerin “erkek” ve dişi” halleri bulunmakta, dişil kelime olan “LAT”, “Eril” yapıldığında “LAH” olmakta, başına belirlilik eki “El” getirildiğinde de “El llah” ortaya çıkmaktadır.
'''[[El-Lât]]''': İleri sürülen başka bir tez ise Allah isminin [[El-Lât|El-Laht, El-Lat veya el Lahat]] gibi isimlerin maskulinizasyonu ile türemiş olması olasıdır.<ref>https://archive.org/stream/womansencycloped00walkrich#page/22/mode/2up</ref> Arap dilinde kelimelerin “erkek” ve dişi” halleri bulunmakta, dişil kelime olan “LAT”, “Eril” yapıldığında “LAH” olmakta, başına belirlilik eki “El” getirildiğinde de “El llah” ortaya çıkmaktadır.

'''[[El (tanrı)]]''':[[İsmail Hakkı Altuntaş]] Allah isminin kökeni için "Bazı araştırmacılar Eloah kelimesinin Arapça’da Allah kelimesine dönüştüğünü ileri sürerler. Allah kelimesinin ‘İlah’ dan türetilmiş olduğu bunun da Sami dinlerin ortak kullanımı olan El/İl den türetilmiş olduğu daha kabul edilebilir bir görüştür. Pagan baş Tanrısı ölümsüz [[El (tanrı)|El]]’in isminin geçirdiği linguistik değişmelerin Hem Yahudilere hem Müslümanların hem de diğer birçok dinin Tanrı isimlerinin oluşumunda katkıda bulunmuş olacağı ihtimali kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Bütün dinler bir önceki dinlerin inanç, dil, kültür, yaşam, dünya görüşü gibi birçok öğelerinden beslenerek gelişmişlerdir. Aramca-Süryanice konuşan Hz. İsa da Tanrıya Eli diyordu. Aramca ifadeyle Hz. İsa son nefesinde şöyle diyordu; “Eli, Eli, lama şevaktani”, ‘Tanrım, Tanrım beni neden terk ettin?” ifadelerini kullanmaktadır.<ref>https://ismailhakkialtuntas.com/2016/10/19/israil-israelin-tanrisi-el-ile-allah-isminin-tarihi-derinliklerine-etimolojik-bir-seyahat/</ref>


;Politeizm, Henoteizm ve Arap Mitolojisinde Allah: Arap mitolojisinin öğeleri belirgin biçimde günümüze ulaşamamıştır, yine de daha sonra [[İslam]] döneminde bazı kaynaklarda çok kısa ve yalınca tanımlandıkları olmuştur. [[İslam]] dininin kutsal kitabı [[Kur'an]]'da dönemin Araplarının inançlarına dair bazı tanımlar içermektedir. [[Kur'an]]'da İslam öncesi Araplarının [[cin]]lere tapındığı (34/41), [[melek]]lere tapındığı (43/19) ve dişi [[tanrıça]]lara tapındıkları (4/117) geçmektedir. Arap mitolojisine dair [[Kur'an]]'da geçen en belirgin ifade onların ''Yaratıcı'' sıfatı bulunan belirli bir baş tanrıya tapındıkları fakat bunun dışında, bu baş tanrı ile kendileri arasında aracı olmaları için, çeşitli daha küçük tanrılara tapındıklarıdır (29/61,63; 39/3 vd.). Ayrıca tapındıkları ve [[putperestlik]] geleneğini sürdürdükleri bu tanrıların bir kısmını ''Allah'ın Kızları'' olarak gördüklerine ve onları Allah'ın onları affetmesine dair şefaatçi bildiklerine dair ifadeler vardır. Bu düşünceleri destekleyecek şekilde dönemden bugüne kadar ulaşan bazı şiir metinlerinde, "Allah" adıyla andıkları yüce bir [[Tanrı]]'ya dair bilgiler bulunmaktadır.<ref>H.İbrahim Hasan, I., s.70-71; M. Şemseddin, s. 152; Maurice Gaudefroy-Demombynes, Mahomet, Paris, 1969, s.53.</ref> Yine de bunun daha sonraki dönemlerde Müslümanlar tarafından, politeistik tanrıların isimleri yerine metinlere geçirildiği şeklinde iddialar da mevcuttur. Genel görüş bu iddiaları içinde çeşitli putların ve politeistik inançta inanılan tanrı isimlerinin yer aldığı şiir parçalarının da bugüne ulaştığı gerekçesiyle reddeder. Ayrıca [[İbnu'l-Kelbî]]'nin kaleme almış olduğu "[[Kitabu'l Asnam]]"da Arapların Allah adıyla andıkları bir tanrının yanı sıra farklı tanrılara da tapındıklarına dair bilgiler mevcuttur.
;Politeizm, Henoteizm ve Arap Mitolojisinde Allah: Arap mitolojisinin öğeleri belirgin biçimde günümüze ulaşamamıştır, yine de daha sonra [[İslam]] döneminde bazı kaynaklarda çok kısa ve yalınca tanımlandıkları olmuştur. [[İslam]] dininin kutsal kitabı [[Kur'an]]'da dönemin Araplarının inançlarına dair bazı tanımlar içermektedir. [[Kur'an]]'da İslam öncesi Araplarının [[cin]]lere tapındığı (34/41), [[melek]]lere tapındığı (43/19) ve dişi [[tanrıça]]lara tapındıkları (4/117) geçmektedir. Arap mitolojisine dair [[Kur'an]]'da geçen en belirgin ifade onların ''Yaratıcı'' sıfatı bulunan belirli bir baş tanrıya tapındıkları fakat bunun dışında, bu baş tanrı ile kendileri arasında aracı olmaları için, çeşitli daha küçük tanrılara tapındıklarıdır (29/61,63; 39/3 vd.). Ayrıca tapındıkları ve [[putperestlik]] geleneğini sürdürdükleri bu tanrıların bir kısmını ''Allah'ın Kızları'' olarak gördüklerine ve onları Allah'ın onları affetmesine dair şefaatçi bildiklerine dair ifadeler vardır. Bu düşünceleri destekleyecek şekilde dönemden bugüne kadar ulaşan bazı şiir metinlerinde, "Allah" adıyla andıkları yüce bir [[Tanrı]]'ya dair bilgiler bulunmaktadır.<ref>H.İbrahim Hasan, I., s.70-71; M. Şemseddin, s. 152; Maurice Gaudefroy-Demombynes, Mahomet, Paris, 1969, s.53.</ref> Yine de bunun daha sonraki dönemlerde Müslümanlar tarafından, politeistik tanrıların isimleri yerine metinlere geçirildiği şeklinde iddialar da mevcuttur. Genel görüş bu iddiaları içinde çeşitli putların ve politeistik inançta inanılan tanrı isimlerinin yer aldığı şiir parçalarının da bugüne ulaştığı gerekçesiyle reddeder. Ayrıca [[İbnu'l-Kelbî]]'nin kaleme almış olduğu "[[Kitabu'l Asnam]]"da Arapların Allah adıyla andıkları bir tanrının yanı sıra farklı tanrılara da tapındıklarına dair bilgiler mevcuttur.

Sayfanın 06.21, 20 Nisan 2017 tarihindeki hâli

Arap mitolojisi, Arapların İslamiyet öncesi çoktanrıcı inanç ve söylencelerini konu almakla birlikte Hıristiyan, Yahudi ve İran dinlerinin de etkisinde kalmıştır. Samilerin bir kolu olan Arapların mitolojisinin bir özelliği de Sümer ve Mezopotamya mitolojisiyle devamlılık konumunda olmasıdır. Toplumların yaşamlarında bir sonraki kültür öncekileri yok etmez, Kutsal anlatılar alındıkları kaynaktan birtakım değişimlerle gelecek nesillere aktarılır ve devam ettirilir.[1] Ayrıca o dönemde çevre bölgelerde yaşayan toplulukların mitolojileri ve inançları da Arap mitolojisiyle büyük oranda etkileşim gösterir. Arapların inanç sistemlerini oluşturmada diğer semitik toplumlarla etkileşim çok önemli roller oynamıştır.[2]

Arap mitolojisinde birçok mitolojide olduğu gibi, putlar sembolize ettikleri tanrı veya tanrıçalar nedeniyle kutsal sayılmaktaydılar ve en önemli tapınım aracıydılar.

İslami kaynaklar Arap mitolojisinin temelini monoteist bir yapıdan aldığını, dahası bu tanrıçalar gibi o dönemlerde tapılan çeşitli tanrı ve tanrıçaların isimlerinin kökeninin Allah sözcüğü olduğunu ve bu konuda bilimsel bir bulgu olmamasına rağmen Arap politeizminin monoteist bir yapının bozulmasıyla oluştuğunu ileri sürmektedirler.

El'in yaldızlı heykeli, Megiddo
El'in yaldızlı heykeli, Megiddo

Kaynaklar ve tarihçe

Bu dönemde Arapların bir kısmı Arabistan yarımadasında koyun, keçi ve deve çobanlığı yaparak göçebe bir kısmı ise vahalarda tahıl ve hurma tarımı yaparak yerleşik olarak yaşamaktaydı[3] Arapların dinleri hakkında, kitabeler ve arkeolojik eserlerin yanı sıra Asur, İbrani, Yunan ve Latin kaynakları ile İslam öncesi Arap toplumu hakkında doğrudan bilgi sunan Cahiliye şiiri ve atasözlerinden de istifade etmek mümkündür.[2]

Arap mitolojisini araştırmada dini kaynaklar da kullanılmaktadır.

Kutsal yerler, taşlar ve ağaçlar

İslam öncesi Arabistanda kutsal sayılan çok sayıda tapınım ve ziyaret merkezi, dikili taşlar (sanem), putlar ve kutsal ağaçlar bulunmaktaydı. Ayrıca Zemzem kuyusu da kutsal kabul edilmekteydi.

İslam öncesinde çok sayıda putu barındıran Kabe'nin bulunduğu Mekke kenti Araplarca kutsal kabul edilmekteydi. Ayrıca Arap tanrılarını barındıran başka kült merkezleri de vardı. Mekke'deki Kabe'de, İslam öncesi devirde, farklı kabilelerinin tanrılarının putlarını da içeren yüzlerce put bulunduğu rivayet edilmiştir. Böylece bölgeye çeşitli amaçlarla (ticaret vb.) gelen farklı kabilelere mensup kişiler kendi kabilelerinin inandığı tanrılara, bu putlar sayesinde tapabilmekteydi.[4]

Kâbe iki katlı bir mimari yapı idi. Kabe’nin ilk katında 360, ikinci katında ise Lât, Uzza ve Menat olarak isimlendiriliren üç put ve onların üzerinde hepsinden daha büyük Lâh isminde bir put ile tapınak tamamlanmaktaydı. Üç put, Kâbe’nin içinde Hannan, Mennan ve Deyyan olarak isimlendirilen üç sütun üzerine yerleştirilmişlerdi. Bir dördüncü sütunun daha olduğu, bunun da adının da Sûbhan kaydedilmiştir.[5]

Arafat Dağı islam öncesi Araplarda da bir ziyaret yeri idi.[6]

Taif Kabesi; Al Lat Taifte dört köşeli düz bir kaya parçası ile temsil ediliyordu ve etrafında bir ev inşa edilmişti. Bu ev Taif Kabesi olarak biliniyordu. Lat Kabesi ve putu etrafında İslam öncesi Kabesinde bulunan kült ve görevlere benzer görevler ihdas edilmiş ve burası Araplar arasında Mekkedeki Kabeye eşdeğer bir konuma yükseltilmişti. Bazı oryantalistler benzer şekilde Hacerü'l-esved’in de ibadet edilen taşlardan biri olduğunu, Kabenin sadece onu korumak için inşa edildiğini ifade etmişlerdir.[7][8]

Tapınım şekilleri

Ana madde: Putperestlik

İslam öncesi Araplarda hemen her evde bireysel-ailevi tapınmalarda kullanılan bir put köşesi bulunurdu. Arapların yolculuğa çıkmadan önce yaptıkları son ve yolculuk dönüşlerinde yaptıkları ilk iş bu puta dokunmak olurdu.[9]

Toplu tapınımlarda çok sayıda putun bulunduğu tapınaklara, meydanlara ve Kâbe’ye giderlerdi. Tapınaklara Araplar Beyt derlerdi. Küp şeklindeki tapınaklara da Kâbe adı verirlerdi. En büyük kâbe ise Mekkedeki Kâbedir.[10]

Arapların ibadetlerinin en görünür olanı putlara tapmak ve onların adına kurban kesmekten ibaretti. Putlara hem kurban kesme hem de onları hayvanlara tavaf ettirme adetleri vardı. Mukaddes telakki edildikleri için çevresinde savaş ve kavga yapılmazdı.[11]

Tüm kabileler; savaşın yasak olduğu hac mevsiminde, bayram havası içerisinde düzenlenen panayıra, festivale katılırlar, kendi putlarına dua, secde ve tazimde bulunurlar, kendi putları etrafında tavaf ederler, kurban keserler, sadaka verirlerdi. Daha sonra her kabile Kâbeyi tavaf ederlerdi. Bu tavaf genellikle çıplak olarak gerçekleştirilirdi.[10] Sözkonusu ziyaretlerde tanrılara çeşitli hediyeler sunarlar, güzel kokular serperler, adak hayvanlarını kurban ederler, hatta bu ziyaretlerin öncesind oruç tutarlardı. Bu dönem Arapların, ölüleri gusül ettirdikleri, yıkadıkları ve kefenledikleri de bilinmektedir. Putların önünde fal okları çekerler, kuşların uçuşuna göre kehanette bulunurlar, nazardan korunmak için muska ve tılsımlara başvururlardı. Hac ve tapınım, kendileri için bir korunma olarak kabul edilirdi.[10] Ayrıca şeytan taşlama, telbiye gibi eylemleri gerçekleştirirler, Hacer'ül esved'e de büyük saygı duyarlardı.[2][12][13] Araplar Safa ve Merve tepelerine konumlandırılan İsaf ve Naile isimli putlara da saygı ziyaretleri yaparlardı.[14]

İslam öncesi tapınmalardan Sabiiliğin bir yıldız tapınımı olduğunu kaydedilir. Güneş, Ay ve diğer gezegenlerin de yıldızlardan farkı yoktur ve Sabiilikte bu gezegenlere de kendi günlerinde ibadet yapılır. Musa İbni Meymun'a göre Sabiilerde Yıldızlar birer tanrı idi ve en büyük tanrı Güneş idi. Sonra Ay ve diğer gezegenler veya yıldızlar geliyordu. Sabiiler günlük tapınmalarını (Namaz) güneşin gökyüzündeki yerine göre planlarlardı ve öncesinde su ile temizlenme ritüelleri bulunmaktaydı.[15]

İslam öncesi Araplarda bulunan değişik tapınım şekillerinin bir kısmı İslamiyet tarafından korunmuş, bazıları yeniden düzenlemiş, bazıları ise kaldırılmıştır.[16]

Tanrılar ve Etkileşimler

Allah anlayışı Mekke dininde belirsiz bir anlama sahipti[17][18] Bu dönemde El İlah teriminin baştanrı Hubel'i işaret eden bir unvan olarak kullanıldığı düşünülmektedir.[19]

Allah

Ana maddeler: El (tanrı), İlah ve Allah

İslam öncesi Mekkeyi de içine alan Arabistan bölgesinde Al ilah kelimesinden türetilen Allah yaratıcı veya politeistik bir panteon'un baştanrısı olarak değerlendirilmekteydi. Allah veya ilah sözcüğü bir isim veya unvandan daha çok bir sıfat olarak kullanılmış olabilirdi.[17][20]

Hubel: İslam öncesi Mekke toplumunda tapınılan bir "ay tanrısı" idi.[21] Al ilah (Al Lah) isminin Kabe'de baş tanrı[22] olan Hubel'e verilen bir unvan olduğu iddiası Wellhausen’e kadar dayanmaktadır.[19] Bununla birlikte Allah ve Hubel’in farklı tanrılar olduğuna dair bulgular da bulunmaktadır.[19] Kur’anda Allah’ın kızları olarak adı geçen Lat, Uzza ve Menat aynı zamanda erkek bir ay tanrısı ve baştanrı olan Hubel’in kızları idi.[23]

El-Lât

El-Lât: İleri sürülen başka bir tez ise Allah isminin El-Laht, El-Lat veya el Lahat gibi isimlerin maskulinizasyonu ile türemiş olması olasıdır.[24] Arap dilinde kelimelerin “erkek” ve dişi” halleri bulunmakta, dişil kelime olan “LAT”, “Eril” yapıldığında “LAH” olmakta, başına belirlilik eki “El” getirildiğinde de “El llah” ortaya çıkmaktadır.

El (tanrı):İsmail Hakkı Altuntaş Allah isminin kökeni için "Bazı araştırmacılar Eloah kelimesinin Arapça’da Allah kelimesine dönüştüğünü ileri sürerler. Allah kelimesinin ‘İlah’ dan türetilmiş olduğu bunun da Sami dinlerin ortak kullanımı olan El/İl den türetilmiş olduğu daha kabul edilebilir bir görüştür. Pagan baş Tanrısı ölümsüz El’in isminin geçirdiği linguistik değişmelerin Hem Yahudilere hem Müslümanların hem de diğer birçok dinin Tanrı isimlerinin oluşumunda katkıda bulunmuş olacağı ihtimali kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Bütün dinler bir önceki dinlerin inanç, dil, kültür, yaşam, dünya görüşü gibi birçok öğelerinden beslenerek gelişmişlerdir. Aramca-Süryanice konuşan Hz. İsa da Tanrıya Eli diyordu. Aramca ifadeyle Hz. İsa son nefesinde şöyle diyordu; “Eli, Eli, lama şevaktani”, ‘Tanrım, Tanrım beni neden terk ettin?” ifadelerini kullanmaktadır.[25]

Politeizm, Henoteizm ve Arap Mitolojisinde Allah
Arap mitolojisinin öğeleri belirgin biçimde günümüze ulaşamamıştır, yine de daha sonra İslam döneminde bazı kaynaklarda çok kısa ve yalınca tanımlandıkları olmuştur. İslam dininin kutsal kitabı Kur'an'da dönemin Araplarının inançlarına dair bazı tanımlar içermektedir. Kur'an'da İslam öncesi Araplarının cinlere tapındığı (34/41), meleklere tapındığı (43/19) ve dişi tanrıçalara tapındıkları (4/117) geçmektedir. Arap mitolojisine dair Kur'an'da geçen en belirgin ifade onların Yaratıcı sıfatı bulunan belirli bir baş tanrıya tapındıkları fakat bunun dışında, bu baş tanrı ile kendileri arasında aracı olmaları için, çeşitli daha küçük tanrılara tapındıklarıdır (29/61,63; 39/3 vd.). Ayrıca tapındıkları ve putperestlik geleneğini sürdürdükleri bu tanrıların bir kısmını Allah'ın Kızları olarak gördüklerine ve onları Allah'ın onları affetmesine dair şefaatçi bildiklerine dair ifadeler vardır. Bu düşünceleri destekleyecek şekilde dönemden bugüne kadar ulaşan bazı şiir metinlerinde, "Allah" adıyla andıkları yüce bir Tanrı'ya dair bilgiler bulunmaktadır.[26] Yine de bunun daha sonraki dönemlerde Müslümanlar tarafından, politeistik tanrıların isimleri yerine metinlere geçirildiği şeklinde iddialar da mevcuttur. Genel görüş bu iddiaları içinde çeşitli putların ve politeistik inançta inanılan tanrı isimlerinin yer aldığı şiir parçalarının da bugüne ulaştığı gerekçesiyle reddeder. Ayrıca İbnu'l-Kelbî'nin kaleme almış olduğu "Kitabu'l Asnam"da Arapların Allah adıyla andıkları bir tanrının yanı sıra farklı tanrılara da tapındıklarına dair bilgiler mevcuttur.
Lee Lawrie, Nabu (1939). Library of Congress John Adams Building, Washington, D.C.

Diğer tanrılar

Arap mitolojisinde büyük bir çeşitlilik mevcuttu ve çoğu tanrının hangi nesne, kavram veya iş ile bağdaştırıldığı bugün bilinmemektedir. Arapların yüzden fazla putları olduğu[27] göz önüne alınırsa, büyük ihtimalle bu putların simgelediği büyük sayıda tanrılar mevcuttu.

MÖ 5. Yüzyılda Yunan tarihçi Herodot Arap tanrılarını Orotalt ve Alilat 'tanrıça' (Yunanca: Ἀλιλάτ) adlarıyla anmıştır[28]. Bunlar Güney Arabistan tanrıları olup, tanınan ve Kur'an'da da adı geçen[29] üç tanesi, zaman zaman Tanrı (Al İlah)'nın kızları olarak da anılmış olan el-Lât, el-Uzzâ ve el-Menâtdır.

Baalshamin veya Baal Šamem[30] anlamı 'Cennetin Efendisi(leri)', bir Kuzeybatı Sami tanrısı ve özellikle Kenan / Fenike ve Suriye eski Ortadoğu kitabelerinde farklı yerlerde veya zamanlarda, farklı tanrılara uygulanan bir başlıktır. Sadece Ba'al olarak da anılır. Palmira da gökyüzü tanrısı idi.[31] Oradaki Baalshamin işaretleri kartal ve şimşekti.

Aglibol, Baalshamin (ortada), ve Malakbel (1. yy; Palmira, Suriye)

Baal, Malakbel ve Agribol bir üçleme oluşturmaktaydı.[3]. Palmirlilerin 60 kadar Tanrıları vardı ve onları genel olarak insan suretinde tasvir ediyorlardı. Aglibol ve Malakbel adlarındaki çift Tanrılar ötekilerden daha fazla bir saygı görüyorlardı. Bel tapınağı Palmir'in resmi ibadethanesi idi. Baal Sonsuzlukların yahut dünyanın sahibi diye vasıflandırılmıştır. Palmirada El-Lât, el-Uzza ve elMenat'a da tapılıyordu. Tali' Tanrısı Nemesis, sabah ve akşam yıldızlarını temsil eden ilâhlar Arş ve A z i z da Palmir Tanrıları arasında idi.[32] Suriyelilerde de Venüs'ü sembolize eden el-Uzzâ göğün kraliçesi olarak benimsenmişti.[33] Tapınaklarda topluca ibadet edip, şarap içip kurbanlar keserek yemek suretiyle büyük toplantılar yapıyorlar ve bu toplantıları genel olarak "Komar" adı verilen özel din adamları idare ediyordu.[34][35][36]

Güney Arabistan'ın eski dini aya, güneşe ve yıldızlara tapma olup, bunlar arasında, erkek bir tanrı sayılan aya tapma, dişi tanrı sayılan güneşe tapmadan daha üstündü. Aştar', Vedd, Sin (Tanrı), Nekruh, Anbay (Nebo, tanrılar elçisi), Şems en önemli tanrılardı.[34]

Diğer önemli Arap tanrıları şunlardır:

Şamaş
  • Ar-Rahman / Rahmanan ((Arapça)) Yemame ve orta Arabistanda baş tanrı için kullanılan bir isim idi.[37] İslam sonrasında bile Allah ile Rahman arasındaki farkı vurgulayan ifadeler kayıtlara geçmiştir. Yemameli şair Bişr B. Jarud "Biz Allah'ın dininden her yönüyle memnunuz. ve biz Allah'ı ve Rahman'ı tanrı olarak kabul etmeye razıyız" [38]
  • İsaf ve Naile; Efsaneye göre Cürhüm kabilesinden İsâf, Zeyd’in kızı Nâile’ye âşık olmuştu. Kâbe’de baş başa kaldıkları bir sırada cinsel ilişkide bulunmuş ve taş haline gelmişlerdi. Ertesi sabah onları Kâbe’den çıkaranlar halka ibret olsun diye birini Kâbe’nin yanına, diğerini Zemzem kuyusu’na yakın bir yere dikmiştir. Huzâa ve Kureyş ile Mekke dışındaki Araplar’dan hacca gelenler tarafından bunlara da tapınılmaya başlanmıştır. Diğer bir rivayete göre ise Allah onların günah işlemelerine fırsat vermeden her ikisini taş yapmıştır; bunun üzerine İsâf Safâ’ya, Nâile Merve’ye dikilmiştir, putlara bu tepelerde ziyaret ve tapınılmaya devam edilmiştir.[39]
  • Manaf (Arapça مناف‎‎) : Tasvirleri kadınlar tarafından taşınan bir Mekke tanrısı olup Muhammed'in dedesi Abd Manaf'ın adı 'Manaf'ın kölesi' anlamına gelmekteydi. Kimi araştırmacıların güneş tanrısı olduğuna inandığı Manaf put ve tasvirlerine adet kanaması geçiren kadınların dokunması hatta yakınlaşması bile yasaktı[40].
  • Dhul Khalasa (Arapça: ذو الخلصة‎‎)  Yemen'de tapınılan bir kehanet tanrısıydı. Beyaz taştan yapılan tapınağı Yemen'in Kabesi olarak anılmaktaydı[41].
  • Ta'lab (Arapça تألب‎‎) Güney Arabistan'da tapınılan bir ay tanrısı olup, Riyam'da bir tapınağı bulunmaktaydı[42].
  • Wadd (Arapça ود‎‎) Ma'in'de tapınılan bir ay tanrısı olup adı 'aşk' anlamına gelmekteydi[43] İnsan şeklinde olan Vedd, erkeklerden uzun boylu bir adamın heykeli idi. Bu heykele izar, diğeri ise rida şeklinde bügünkü ihram uygulamasına benzer elbiseler giydirilirdi.[44]
  • Shams, Şumes veya Shamsum Aşk tanrıçası olup güneş ile ilişkilendirilmekteydi[45]
Saba rahibesi güneş tanrıçasına tapınırken, (muhtemelen MS.1. yüzyıl)
  • Sin İslam öncesi Arabistanda Hadramut bölgesinde tapınılan bir ay ve zenginlik tanrısıdır.[46]
  • Bes (veya Bisu) Mısır'da tapınılan bir tanrıdır. Ev halkını, kadın, çocuk ve yeni doğanları koruyucu bir tanrıdır. Daha sonra iyiliklerin koruyucusu ve kötülüklerin savunmacısı olarak tapınıldı.
  • Al-Qaum (Veya El kaim) Nebatilerde Gece ve savaş tanrısı, kervanların koruyucusu idi.

Yemen'de Hunyar kabilesi Güneş, Kinâne kabilesi Ay, Temin kabilesi ed-deberân adı verilen iki yıldıza, Kaya kabilesi Şi'ra, Esed Utarid'e, Lahm ve Cüzam kabileleri Müşteri yıldızına tapınırlardı.[47]

Etkileşimler ve güncel etkiler

Anath'ın Suriyede bulunmuş olan, M.Ö. 1200-1400 yıllarına tarihlenen bronz figürü

G. Ryckmans'a göre tanrıça el-Lât, Semûd, Safaî ve Lihyanî kavimlerine ait kitabelerde adı geçen tanrıça İlât ile aynıdır. el-Lât'ın ismi Palmira ve Nabat kitabelerinde de geçmektedir. Güney Arabistan'da rastlanan ve el-Lât'a gönderme yapan kişi isimleri güney Arabistan'da da el-Lât'a tapıldığına dair kanıt olabilir.[48]

Menât Adı Nabat kitabelerinde geçer ve Semud kavmi tarafından da bilinirdi.[49]

  • Arap ve genel olarak Ortadoğu politeizminde yer verilen değişik tapınım şekilleri ve tanrı figürlerinin telaffuz, kimlik ve rol kaymaları gibi kısmi değişikliklerle yeniden tanımlanmalarıyla İslam, Hırıstiyan ve Yahudi mitoloji ve uygulamalarında günümüze kadar ulaştıkları ifade edilmektedir. Âmin ve Nebi deyimleri, Hızır-İlyas, İdris inançları, Malik, Melek, Harut ve Marut, Arş, Havva gibi tanımlamalar yanında Allah, Rahman, Hakem, El-Hâkim, El- Kaim, El-Malik, Ahad, Samed, Aziz, Şafi, Hüda, Rab, Vedud, Kuddüs gibi Allah’a verilen bazı isimler veya bunların kökleri İslam öncesi Arabistan ve Ortadoğu bölgesinde tapınılmakta olan tanrılara ait isim veya unvanlarla yakın etimolojik-fonetik ilişki içerisinde bulunmaktadırlar.[2][5] Tek tanrılı dinlerde bile bu putların isimleri gibi tapınım yerleri ve tapınım şekilleri günümüze kadar belirli değişiklikler yapılarak korunup devam ettirilmiştir.[10][13]
  • Allahumme; İslam Öncesi Araplarda da dua başlangıcında kullanılan deyim bazı yazarlarca Al Lah'ümme şeklinde, ayrı bir tanrı adı gibi değerlendirilir. Kelimenin Arapça olmadığı, İbranice Elohim (tanrılar) kelimesinin Arapça telaffuzundan ibaret, zaman içerisinde "Ey Allahım" şeklinde anlam yüklenen bir deyim olduğu müslüman olmayan bilginlerce ifade edilmiştir.

Doğaüstü varlıklar ve kehânet

Ana madde: Cin

Arap mitolojisinde yaygın bir cin inancı vardı. İslam öncesi Arap toplumunda şair ve kâhinlere ilhamı getiren cinlere inanılmaktaydı. İslam’dan sonra cinlerin haber getirme görevi meleklere devredilmiştir; “Hâlbuki daha önce biz göğün bazı kısımlarında haber dinlemek için oturacak yerler bulup oturuyorduk; fakat şimdi kim dinlemek isterse, kendisini gözetleyen bir alev bulur.”(Cin Suresi, 9)[50]

Bazı hayvanların cinlerle ilgileri olduğunu düşünmekteydiler. Ayrıca gûl diye adlandırdıkları dişi cinlerin varlığına inanırlardı. Haklarında ve uygulamalarında çok bir bilgi bulunmasa da topluluklarda büyücü ve kahinlerin var olduğu bilinmektedir. Bu kişilerin cinlerle ilgileri olduğuna inanıldığı için genel olarak insanlar bu kişilerden çekinirlerdi. Cinlerin bu kahinlere gizli şeyleri haber verdiği, kehanetlerde bulunduğu düşünülürdü. Bu nedenledir ki kahinler topluluk içinde sıklıkla hakem rolü üstlenirlerdi.[51][52]

Diğer doğa üstü yaratıklar; İfrit, mariz

Canavarlar; Gul (Gulyabani), Bahamut, Kujata

Kaynakça

  1. ^ http://dergipark.gov.tr/download/article-file/280338
  2. ^ a b c d http://beyt-nahreyn.com/?p=318
  3. ^ a b Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016. s.171 ISBN 978-605-8389199
  4. ^ C. 'alî, a.g.e, VI, s.316-317.
  5. ^ a b http://www.anadoluaydinlanma.org/Bulten/52-Dusunuyorum-Eylul-2014.pdf
  6. ^ http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/680.pdf
  7. ^ https://issuu.com/sacittademir/docs/orhan_g__kdemir_-_din_ve_devrim
  8. ^ https://neu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/11/k%C4%B1br%C4%B1s-ilahiyat-dergi4-1.pdf
  9. ^ http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/719.pdf
  10. ^ a b c d http://www.kulturevreni.com/22-89.pdf
  11. ^ dergipark.ulakbim.gov.tr/neuifd/article/download/5000125318/5000115149
  12. ^ http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/58/550.pdf
  13. ^ a b http://www.alevikonseyi.com/alevi/20/30/40/50/190.html
  14. ^ ://www.johschool.com/Makaleler/1640087747_5.%20AL%C4%B0%20aRSLAN.pdf
  15. ^ https://issuu.com/sacittademir/docs/turan_dursun_-_d__n_bu_2_tabu_can__
  16. ^ tubaked.tuba.gov.tr/index.php/tubaked/article/download/107/105
  17. ^ a b L. Gardet, Allah, Encyclopaedia of Islam, ed. by Sir H.A.R. Gibb
  18. ^ Gerhard Böwering, God and his Attributes, Encyclopedia of the Qur'an, ed. by Jane Dammen McAuliffe
  19. ^ a b c Christian Julien Robin (2012). Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity. OUP USA. ss. 304–305. 
  20. ^ Zeki Saritopak, Allah, The Qu'ran: An Encyclopedia, ed. by Oliver Leaman, p. 34
  21. ^ The New Encyclopedia of Islam. Cyril Glassé, Huston Smith. ISBN 0-7591-0190-6. 24-07-2016
  22. ^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim S 48
  23. ^ http://www.iktibasdergisi.com/hubelin-kizlari/
  24. ^ https://archive.org/stream/womansencycloped00walkrich#page/22/mode/2up
  25. ^ https://ismailhakkialtuntas.com/2016/10/19/israil-israelin-tanrisi-el-ile-allah-isminin-tarihi-derinliklerine-etimolojik-bir-seyahat/
  26. ^ H.İbrahim Hasan, I., s.70-71; M. Şemseddin, s. 152; Maurice Gaudefroy-Demombynes, Mahomet, Paris, 1969, s.53.
  27. ^ Ryckmans, a.g.e, s. 15-16.
  28. ^ Herodotus. The Histories. Perseus Digital Library. 1.131.3
  29. ^ Necm; 53/19-20
  30. ^ Bu adlar onun, sırasıyla kitaplarda en sık olarak Suriyeli tanrı ve bir Fenike tanrısı olarak adının geçtiği şeklidir. Sık kullanılan diğer sürümleri şunlardır: Baal Shamin, Ba'al Samin, Ba'al-Shamem, Ba'al Shamim, Baal Shamem, Ba'alsamem, Baal Shamin, Baal-samin, Beelsamen, Ba'alsamin, Baal-Samen Baal-Shamen, Baalsamin, Baalsamen, Baal-shamim, Ba'alshamin, Baal-Samim, Baal-Samem, Baalsamem, Baalsamim, Baalshamem, Beelsamin, Beel-Samen, Beelshamen, Baal-Shamayim, Ba'alsamen, Beel-Samin , Baalshamim, Baalshamen, gibi daha birçok adı daha az olarak da olsa kullanılmaktadır.
  31. ^ Dirven, Lucinda (1999). The Palmyrenes of Dura-Europos: A Study of Religious Interaction in Roman Syria. BRILL. s. 76. ISBN 978-90-04-11589-7. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2012. 
  32. ^ Ryckmans, a.g.e, s. 15, 21, 22.
  33. ^ Çağatay, a.g.e, s. 57.
  34. ^ a b http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/604.pdf
  35. ^ https://books.google.com.tr/books?id=TccUAAAAIAAJ&pg=PA70&dq=Azizos&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjkpNvKmI_SAhVKEiwKHXAjDCkQ6AEIGzAA#v=onepage&q=arsu&f=false
  36. ^ Bu şiirlerden örnekler için Dr. Cevâd 'Alî, Târihu'l 'Arab Kable'l İslâm, Bağdâd, 1375/1956, VI, 297 vdd.; Prof. Dr. Toshihikô Izutsu, Kur'ân'da Allah ve İnsan, Çev. Doç. Dr. Süleyman Ateş, Ankara 1975, s. 83-113 ve özellikle 103-110.
  37. ^ The Encyclopaedia of Islam. New Edition.Bd. 8, S. 399. 3) The meaning of Raḥman
  38. ^ G. E. von Grunebaum: Der Islam im Mittelalter. Artemis-Verlag. Zürich und Stuttgart 1963. S. 151 und S. 492, Anm. 31
  39. ^ http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=340365
  40. ^ Ibn al-Kalbi (Çev: Nabith Amin Faris) (2015). Book of Idols. Princeton University Press. pp. 27, 28. ISBN 9781400876792.
  41. ^ Robertson Smith, William (2010). Kinship and Marriage in Early Arabia. Forgotten Books. p. 297. ISBN 978-1-4400-8379-2
  42. ^ St. John Simpson (2002). Queen of Sheba: treasures from ancient Yemen. British Museum Press. ss. 162, 163. ISBN 9780714111513.
  43. ^ Jane Dammen McAuliffe (2005). Encyclopaedia of the Qurʼān: Si-Z. Brill Publishers. s. 86. ISBN 9789004123564.
  44. ^ http://dergipark.ulakbim.gov.tr/milel/article/viewFile/5000198395/5000171413
  45. ^ Julian Baldick (1998). Black God. Syracuse University Press. s. 20. ISBN 0815605226.
  46. ^ Manfred Lurker (2015). A Dictionary of Gods and Goddesses, Devils and Demons. Routledge. s. 227. 
  47. ^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim s 48
  48. ^ G. Ryckmans, Les Religions Arabes Préislamiques, 2. baskı, Louvain, 1951, s. 15; Prof. Dr. Neş'et Çağatay, İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, 3. baskı, Ankara, 1971, s. 57.
  49. ^ İbn el Kelbî, Putlar Kitabı, n.131'de Wellhausen, Reste, s.41'den.
  50. ^ http://dergipark.gov.tr/download/article-file/179828
  51. ^ Ryckmans, a.g.e, s. 12, 15-16; Prof. Dr. H. İbrahim Hasan, Târihu'l-İslâm es-Siyasi ve'd-Dinî... 7. baskı, el-Kahire, 1964, I, s.71 (Menat hakkında).
  52. ^ Cin inancı hakkında bkz. M. Şükri el-Alusi, Bülûğu'l-Ereb, II, s.360 vdd.; II, s.325-326; Çağtay, a.g.e, s.103; Gaudefroy-Demombynes, a.g.e, s.32 vdd.

Ayrıca Oku

  • Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016. s.171, 202,786, 1088. ISBN 978-605-8389199
  • Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi, 1987, Müşriklerin inançları s. 1-8. ve Kaynakçası.
  • Jeremy Black & Anthony Green, Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia (ISBN 0-292-70794-0)
  • İbnu'l Kelbî'nin Kitabu'l Asnam'ı (evangelik Hristiyan bir site tarafından yayımlanmış çevirisi)

Ayrıca Bak

Dış bağlantılar

[1] İslam öncesi devirde Arap tanrıları

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Arap_mitolojisi&oldid=18457196" sayfasından alınmıştır