Yurt (çadır)

Yurt ya da ger, Orta Asya'da Türk ve Moğol göçebelerinin ev olarak kullandığı çadırlara verilen ad. Orta Asya bozkırlarında birkaç değişik türde göçebe grup tarafından konut olarak kullanılan ve deri ya da keçe ile kaplanmış taşınabilir, yuvarlak bir çadırdır. Yapı, duvarlar için ahşap veya bambudan yapılmış açılı bir montaj veya kafes, bir kapı çerçevesi, kirişler (iç direkler) ve muhtemelen buharla bükülmüş bir tekerlek (taç, sıkıştırma halkası) içerir. Çatı yapısı genellikle kendi kendini destekler, ancak büyük yurtların, tacı destekleyen iç direkleri olabilir. Kendinden destekli yurtların duvarının üst kısmının, çatı nervürlerinin (kumaş çıkıntısı) kuvvetine karşı koyan bir germe bandı aracılığıyla yayılması engellenir. Modern yurtlar, kalıcı olarak ahşap bir platform üzerine inşa edilebilir; buharla bükülmüş ahşap çerçeve veya metal çerçeve, kanvas veya branda, pleksiglas kubbe, tel halat veya radyan yalıtım gibi modern malzemeler kullanılabilir.

Türkistan'da bir Türkmen kadını yurt çadırının önünde, 1913

Moğolistan’da turist yurtları

Yapım aşamasında olan bir yurt

Sözcük kökeni

Eski Türkçe‘de "çadır, oba, konut" gibi anlamlara denk gelen bir sözcüktür. Bu sözcük Eski Türkçe’deki ur- ek eylemiyle veya +ut ekiyle türetilmiştir. Yurt adı Türkçe kökenli bir sözcüktür ve Rusça ve Bulgarcada “yurta”, Macarcada "jurta", Moğolcada “ger”, Kazakçada “kiyiz üy“ ve Kırgızca'da “boz üy” olarak geçer. Yurt sözcüğü, İngilizceye de aynı şekliyle geçmiştir. Yurt sözcüğü, tarihte ilk kez Orhun Yazıtları’nda "çadır, oba, konaklama yeri" anlamıyla "yurtda yatu kalur erti” -çadırda (kalınan yer, vatan) yatıp kalkar idi- notuyla geçmiştir. Ancak bu sözcük, çağdaş Türkçede günümüzde daha da kapsamlaştırılarak, “ev veya kalınan yer“ anlamından; “anavatan, ülke, bağlı bulunulan devlet” anlamına evrilmiştir.

Ayrıca bakınız

• Çadır

Kaynakça

• Türk Dil Kurumu - Güncel Türkçe Sözlük: yurt
• Oğuz, Burhan. "Türkiye halkının kültür kökenleri: teknikleri, müesseseleri, inanç ve âdetleri". Anadolu Aydınlanma Vakfı yayınları, 1976. web sayfası 23 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.