Yukarıaydere
| Yukarıaydere | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Yukarıaydere Yukarıaydere'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Hanak |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 2300 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 93 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75900 |
Yukarıaydere, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Yukarıaydere ile Aşağıaydere köylerinin eski ortak adı Gürcüce kaynaklarda Tsurmani (წურმანი), Türkçe kaynaklarda Zurman ve Surman'dır. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Zurman (زورمان) ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Surman (سورمال) olarak geçer.[3][4][5]
Tsurmani köyü, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde tespit edilmiş Gürcüce yazılı haçtaş (kvacvari) da bu dönemden kalmış olmalıdır.[3] Ayrıca megalit kalelere ait kalıntılar, buranın eski çağlardan itibaren yerleşme olduğunu göstermektedir.[6]
Tsurmani köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adı Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlı Zurman-i Ulya (Yukarı Zurman), Zurman-i Süfla (Aşağı Zurman) ve Zurman-i Vasat (Orta Zurman) olmak üzere Zurman adı taşıyan üç köy bulunuyordu. Bu üç yerleşim de bu tarihte boşalmıştı. Bununla birlikte Yukarı Tsurmani ile Aşağı Tsurmani köylerinin 19. yüzyılda yeniden meskun hale gelmişti.[4]
Yukarı Zurman köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresince "Yukarı Tsurmal" (Цурмалъ верхній) adıyla kaydedilmiş olan yerleşim, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Sors nahiyesinin 16 köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 71'i erkek ve 66'sı kadın olmak üzere, 18 hanede yaşayan 137 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[7] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 148, 1906'da 231 kişiye ulaşmıştır.[8]
Yukarı Tsurmal köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Yukarı Tsurmal köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[9][10]
Yukarı Tsurmani köyü, 1928 yılında Yukarı Surmal (یوقاری سورمال) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nayihesine bağlıydı.[5] 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 416 kişiden oluşuyordu.[11] Tsurmali veya Surmal Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yukarıaydere olarak değiştirilmiştir.[12] Yukarıaydere köyünün nüfusu 1965 yılında 684 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 219 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Yukarıaydere köyünde üç adet megalit kaleye ait kalıntılar bulunmaktadır. Köyün 400 metre kuzeydoğusunda, dere kenarındaki kale kalıntılarının çevresinde ayrıca eski yerleşme izleri de tespit edilmiştir.[6][14] Yukarıaydere’de ayrıca bir köylünün evinde, köyün Hristiyan geçmişine ait iki eski taş bulunmaktadır. Bunlardan birinin üzerinde oyma bir haç figürü yer alır. Bir kvacvari olan diğer taşta Gürcüce bir yakarış metni yer alır. Gürcü Asomtavruli alfabesiyle yazılmış metin, 13-14. yüzyıllara tarihlenmektedir.[3]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Yukarıaydere köyü, Ardahan il merkezine 48 km, Hanak ilçe merkezine 22 km uzaklıktadır.[15]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 93[2] |
| 2021 | 108[2] |
| 2020 | 108[2] |
| 2019 | 112[2] |
| 2018 | 116[2] |
| 2017 | 103[2] |
| 2016 | 103[2] |
| 2015 | 103[2] |
| 2014 | 101[2] |
| 2013 | 110[2] |
| 2012 | 119[2] |
| 2011 | 122[2] |
| 2010 | 128[2] |
| 2009 | 128[2] |
| 2008 | 135[2] |
| 2007 | 117[2] |
| 2000 | 203[15] |
| 1990 | 387[16] |
| 1985 | 623[17] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Yukari Akdere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Hanak Yukarıaydere Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 46. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 543". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 371-372, ISBN 9789941478178.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 315". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111, ISBN 9786052100271.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944, s. 349.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 783". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 359.
- ^ 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019, s. 11 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2.
- ^ a b "Yukarıaydere Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.