Alaçam, Hanak
| Alaçam | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın Konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Hanak |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1830 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 224 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75900 |
Alaçam, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir mahalledir. Mahallenin eski adı Aşağıdikan'dır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaçam ile Hanak'ın bir köyü olan Baştoklu köyünün eski adı Tikani'dir. Alaçam Küçük Tikani, Baştoklu ise Büyük Tikani adlarını taşıyordu. Gürcüce bir ad olan Tikani (თიკანი / ტიკანი), "oğlak" anlamına gelir. Bu yer adı, erken ve geç dönemde Osmanlıca Dikan (دیكان) biçiminde yazılmıştır.[2][3] 93 Harbi'nde Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar ise, bu ikiyerleşmenin adını Tikan (Тикан) olarak kaydetmiştir.[4]
Bugün Alaçam adını taşıyan Küçük Tikani köyünde 10. yüzyıla ait bir kilisenin varlığı, buranın çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[5] Bu kilisenin inşa edildiği dönemde bugün Ardahan olarak adlandırılan bölge Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Daha sonra kıse bir süre Büyük Selçuklu egemenliğinde kaldı. Didgori Savaşı'ndan sonra da birleşik Gürcistan Krallığı tarafından yeniden Gürcü devleti sınırlarına katıldı. Osmanlı Devleti köyü, 1550 yılında, Gürcü krallığının bu bölgede yerini alan ve Gürcü atabegler tarafından yönetilen Samtshe-Saatabago'dan (1268-1625) ele geçirdi.
Bu tarihten 45 yıl sonra, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Dikan-i Küçük (دیكان كوچك) olarak kaydedilen köy, Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Köyde ispenç vergisi vermekle yükümlü 12 hane oturuyordu. Her hanenin ortalama 5 kişiden oluştuğu kabul edilirse, Dikan-i Küçük (Küçük Dikan) köyünün nüfusunun 60 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Hane reisleri Revaz, Kara, Maharabel, Gogiça, Giorgi, İoseb gibi adlar taşıyordu. Bu kişilerin ve babalarının adlarına bakarak köyün nüfusunun asıl kısmının Hristiyan Gürcülerden oluştuğu söylenebilir. Köyde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapıldığı, koyun ve domuz yetiştirildiği bu defterdeki vergi kaydından anlaşılmaktadır.[6]
Küçük Dikan, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nde Çarlık Rusya'nın eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Rus idaresinin Aşağı Tikan (Нижний Тикан) olarak kaydettiği köy, Yukarı Tikani gibi, bu kazanın bir idari birimi olan Tikan nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Köyde, 183'ü Türk, 4'ü Karapapak ve 23'ü Kürt olmak üzere 210 kişi yaşıyordu. Tikani nahiyesinin nüfusu ise, 1.739 kişiden oluşuyordu.[4] Küçük Tikani ile Büyük Tikani'deki Karapapakların 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Ahısha livasından göç ettiği tahmin edilmektedir. Büyük Tikani'nin nüfusu 1896'da 310 kişi, 1906'da da 345 kişi olarak tespit edilmiştir.[7]
Aşağı Tikani, Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü ordusunun çekilmesiyle köy yeniden Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Büyük Tikani Türkiye'ye bırakıldı.[8]
1928 tarihli köy listesinde Aşağı Dikan (آشاغی دیكان) olarak geçen köy, Kars vilayetinin Ardahan kazasına Hanak nahiyesine bağlıydı.[9] Köyün adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında, Alaçam olarak değiştirildi.[10] Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte "Alaçam (Aşağıdikan)" biçiminde uzun süre resmî kayıtlarda kullanıldı.[11] 1992 yılında Ardahan il olunca, Alaçam da bu ilin Hanak ilçesine bağlı bir köyü haline geldi.
Alaçam'da bir adet tarihsel yapı bugüne ulaşmıştır. Aşağı Tikani Kilisesi olarak bilinen bu küçük yapı (8,5×5,4 m), 10. yüzyılda, Gürcü Krallığı zamanında inşa edilmiş tek nefli bir kilisedir.[12]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahalle, Hanak ilçesine 4 km mesafededir.[kaynak belirtilmeli]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri
verileri [13] | |
|---|---|
| 2019 | 224 |
| 2018 | 222 |
| 2017 | 215 |
| 2016 | 217 |
| 2015 | 214 |
| 2014 | 206 |
| 2013 | 206 |
| 2012 | 204 |
| 2011 | 206 |
| 2010 | 215 |
| 2009 | 227 |
| 2008 | 245 |
| 2007 | 251 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 493". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ a b ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 93 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 494, II. cilt (1941, s. 483". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 112, ISBN 9786052100271.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 31.
- ^ "1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 25 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "ALAÇAM MAHALLESİ NÜFUSU, HANAK ARDAHAN". www.nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.