Yolağzı, Ardanuç
| Yolağzı | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Yolağzı Yolağzı'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Ardanuç |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 10,8 km² |
| Rakım | 1788 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 43 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08390 |
Yolağzı, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Yolağzı köyünün eski adı Kontromi'dir.[4] Bu yer adı Gürcüceden (კონტრომი) Türkçeye Kontrom olarak girmiştir. Nitekim 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterleri ile Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca bir yayında Kontrom (قونتروم) olarak geçer.[5][6] Ruslar da 1886 yılında köyü Kontrom (Контром) adıyla kaydetmiştir.[7]
Kontromi, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı topraklarını oluşturan Klarceti'nin yerleşmelerinden biridir. Köyün bulunduğu Artanuci bölgesini Osmanlılar 1551 yılında Gürcülerden ele geçirdi. Hemen ardından Ardanuç livası kuruldu ve yaklaşık olarak bugünkü Ardanuç ilçesi toprakları Ardanuç nahiyesi olarak bu livaya bağlandı. Kontromi de bu nahiyenin 58 köyünden biriydi. Ancak Ardanuç nahiyesinde 1574'te 8 köy, 1595'te de 11 köy boş olarak kaydedilmiştir. Ardanuç nahiyesinin küçük köylerinden biri olan Kontromi'de 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan ile 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterlerine göre 7 hane yaşıyordu. İki defterde de nüfusun tamamı Hristiyanlardan oluşuyordu. Kontromi köyü halkının bu tarihlerden sonra Müslüman olduğu bu kayıtlardan da anlaşılmaktadır. Osmanlı idaresinin 1835 yılında askere alma ve vergi toplama amacıyla yaptığı erkek nüfusu tespitinde Kontromi'de 13 hanede 43 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Kontromi'nin toplam nüfusunun 86 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[8]
Kontromi, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı Karsnia nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) beş köyünden biriydi. Köyün nüfusu 1886 yılında 124 kişiden oluşuyordu. Karsnia nahiyesinin ve Kontromi'nin nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Nitekim Kontromi'de Çançkari (ჩანჩქარი), Patarakana (პატარაყანა), Çiçoçala (ჭიჭოჭალა), Tilebikana (თილებიყანა), Nakorevi (ნაყორევი), Laşe (ლაშე), Saburte (საბურთე), Nahakhevi (ნახალხევი), Sindisgomi (სინდისგომი), Serikana (სერიყანა) gibi yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.[4][7]
Kontromi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükûmetine ültimatom verdi. Gürcistan hükûmetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Kontromi köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye'ye bırakıldı.[9]
Kontormi, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, "Kontrom" adıyla bu livanın merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. Nüfusu 17 hanede yaşayan 93 kişiden oluşuyordu. Bir Gürcü köyü olan Kontromi'nin nüfusunun tamamı bu tespitte "Türk" olarak yazılmıştır.[10] Kontromi / Kontorm Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında "Yolağzı" olarak değiştirildi.[11] Yaylacık köyü, 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 132 kişiden oluşuyordu.[12] Gürcü Kolu köylerinden biri sayılan Yolağzı köyünde 1965 genel nüfus sayımında 203 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 99 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Yolağzı köyü, Artvin il merkezine 80 km, Ardanuç ilçe merkezine 38 km uzaklıktadır.[14]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 43[3] |
| 2020 | 41[3] |
| 2019 | 45[3] |
| 2018 | 42[3] |
| 2017 | 37[3] |
| 2016 | 32[3] |
| 2015 | 27[3] |
| 2014 | 35[3] |
| 2013 | 36[3] |
| 2012 | 33[3] |
| 2011 | 27[3] |
| 2010 | 27[3] |
| 2009 | 28[3] |
| 2008 | 30[3] |
| 2007 | 29[3] |
| 2000 | 52[14] |
| 1990 | 115[14] |
| 1985 | 139[14] |
| 1922 | 95[15] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Albayrak, Leman (2014). "Aşağıırmaklar Köyü'nün Coğrafi Etüdü (YL Tezi)". Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. tez.yok.gov.tr. s. 76.
- ^ "Yolagzi, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 7 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Ardanuç Yolağzı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2022.
- ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 187 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 115". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
- ^ a b ""Ardanuç kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35, 38 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt, II. cilt s. 41.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 141, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 394" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1965, s. 87.
- ^ a b c d "Yolağzı Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2022.
- ^ Gök, Nurşen (2008). "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41. ankara.edu.tr. s. 89-104. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.