Uçak gemisi uçağı

Taşıyıcı tabanlı uçaklar, uçak gemilerinden operasyonlar için tasarlanmış deniz uçaklarıdır. Kısa bir mesafeden fırlatılabilmeli ve güverteden fırlatma ve toparlanmanın ani kuvvetlerine dayanacak kadar sağlam olmalıdırlar. Buna ek olarak, bu türdeki uçakların kanatları genellikle katlanabilirdir. Bu da dar alanlarda operasyonları kolaylaştırır.^[1]

Bu tür uçaklar; havadan havaya muharebe, hava yer saldırısı, denizaltı savunma harbi (ASW), arama kurtarma (SAR), nakliye (COD), hava durumu gözlemi, keşif ve havadan erken uyarı ve kontrol (AEW&C) gibi birçok amaç için tasarlanmıştır.

Deniz helikopterleri, helikopter gemileri, muhripler, fırkateynler ve konteyner gemileri dahil olmak üzere daha geniş bir gemi yelpazesinden hareket edebildiğinden, terim genellikle yalnızca sabit kanatlı uçaklara uygulanır.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

1903'te sabit kanatlı uçakların gelişini, 1910'da savaş gemisi (Birleşik Devletler Donanması USS Birmingham) güvertesinden bir uçağın ilk uçuşu ve 1912'de, bir uçağın güverteden ilk uçuşu izledi. Bunu deniz uçakları ve HMS Engadine gibi deniz uçaklarına destek gemileri izledi.^[2] Bu evrim 1920'lerin başında devam etti ve evrim, HMS Argus (1918), Hōshō (1922), USS Langley (1922) ve Béarn (1927) gibi gemilerle sonuçlandı. Bu gelişmelerle birlikte, bu gemilerin uçuş güvertelerinden kalkış ve iniş için uyarlanmış özel uçaklara olan ihtiyaç kabul edildi.

Başta Taranto Muharebesi, Pearl Harbor Saldırısı olmak üzerine İkinci Dünya Savaşı sırasında diğer sayısız olay, hava gücünün önemini göstermiş ve 1920lerdeki evrimin devam etmesine neden olmuştur. Bu kapsamda özellikle uçakların menzili artırılarak uçakların taşıma gücü ve etkinliği yükseltilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında gemi operasyonlarının boyutu ve önemi artmaya devam etti.

Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern uçak gemisi tabanlı uçaklar, çeşitli kullanıcılarının ihtiyaçlarına uyacak şekilde başlıca üç farklı versiyonda inşa edilmiştir. Aşağıdaki terimler şu anda ABD Donanması tarafından kullanılan terimlerdir.

CATOBAR[değiştir | kaynağı değiştir]

CATOBAR, uçakların bir uçak gemisinin güvertesinden indirilmesi ve kurtarılması için kullanılan bir sistemdir. Bu teknikte, uçaklar mancınık destekli bir kalkış ve durdurma telleri kullanılarak gemiye iniş yapar. Bu sistem alternatif yöntemlere göre daha maliyetli olmasına rağmen, uçağın daha yüksek faydalı yüklerle çalışmasına olanak sağladığı için taşıyıcı operasyonlarında daha fazla esneklik sağlar.^[3] CATOBAR ile gemiler şu anda ABD Nimitz sınıfını, ABD Gerald R. Ford sınıfı ve Fransa'nın Charles de Gaulle'ü içermektedir.

Mancınıkların kullanılması, bir uçak gemisinin büyük sabit kanatlı uçakları fırlatmasına izin verir. Örneğin, ABD Donanması, E-2 Hawkeye AEW uçağını ve Grumman C-2 Greyhound kargo uçağını mancınıklarla fırlattı.

STOVL[değiştir | kaynağı değiştir]

STOVL kalkışları, mancınık yerine "kayakla atlama" ile gerçekleştirilir. STOVL kullanımı, genellikle, bir mancınık karmaşıklığından kaçınırken, VTOL kullanımına kıyasla uçağın daha büyük bir yük taşımasına izin verir.^[4] En iyi bilinen örnek Hawker Siddeley Harrier, VTOL kalkış yeteneğine sahip olmasına rağmen, yakıt ve silah yükünü artırmak için genellikle bir STOVL uçağı olarak çalıştırılır.

STOBAR[değiştir | kaynağı değiştir]

STOBAR, hem STOVL hem de CATOBAR unsurlarını birleştiren, bir uçak gemisinin güvertesinden uçakların fırlatılması ve kurtarılması için kullanılan bir sistemdir. Uçaklar, kalkışa yardımcı olmak için (bir mancınık kullanmak yerine) bir kayakla atlama kullanarak kendi güçleriyle fırlatılır. Ancak bunlar geleneksel uçaklardır ve gemiye inmek için durdurma telleri gerektirir. Rusya Deniz Kuvvetleri ve Çin Halk Kurtuluş Ordusu Deniz Kuvvetleri'nın Admiral Kuznetsov sınıfı uçak gemisi, Suhoy Su-33 (Rusya) ve Shenyang J-15'i (Çin) STOBAR uçağı olarak işletiyor. Diğerleri arasında Hint INS Vikramaditya ve Vikrant; her ikisi de Mikoyan MiG-29K'ları çalıştıracak.

Yardımsız kalkış[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Dünya Savaşı'ndan önce, çoğu uçağın ağırlığı, uçak gemilerinden kendi güçleriyle fırlatılmalarına izin verdi, ancak durdurulması için yardım gerekiyordu. Mancınıklar kuruldu, ancak yalnızca gemi hareketsizken kullanıldı veya rüzgara karşı yelken açılarak güverte üzerinde yeterli rüzgar ayarlanamadı. Kuzey Amerika North American B-25 Mitchell kadar büyük uçaklar bile bu şekilde fırlatıldı. Bu mümkün oldu, çünkü geminin en hafif hakim rüzgarlarda bile hızı, düşük kalkış hızı ile birleştiğinde erken uçakların çok kısa bir mesafede uçma hızı kazanmasına izin verdi. Bunun en uç versiyonu 1920'lerde kullanılan savaş gemisi platformlarıydı. Sopwith Camel gibi I. Dünya Savaşı döneminden kalma çift kanatlı avcı uçakları, bir savaş gemisinin ileri top taretinin üzerine monte edilmiş yalnızca birkaç düzine fit uzunluğundan fırlatıldı.^[5]

Curtiss P-40 Warhawk, Republic P-47 Thunderbolt, Supermarine Spitfire ve Hawker Hurricane gibi geleneksel uçaklar limanda bir uçak gemisine vinçlerle yüklenecek, gemiden kendi güçleri ile denizde hedeflerine yakın bir yerde uçurulacak ve karadaki dostane bir hava alanına ineceklerdi. Bunlar genellikle savaş misyonları değildi, ancak bazı durumlarda fırlatılan uçak gemi için hava koruması sağladı ve uçak taşıyıcı tarafından kurtarılamadı.

North American Rockwell OV-10 Bronco gibi bazı STOL uçakları, daha yakın zamanlarda uçak gemileri ve amfibi hücum gemilerinden bu şekilde işletilmiştir, ancak bu yaygın bir uygulama değildir.

Lockheed C-130 Hercules gibi çok büyük uçaklar bile büyük uçak gemilerinden başarıyla indi ve fırlatıldı, ancak uçakta kargo ve çok az yakıt vardı.

Modern uçak gemisi tabanlı uçaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Hizmettekiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Geliştirilme aşamasındakiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Evolution of Aircraft Carriers" (PDF). history.navy.mil. Naval Aviation News. Ekim 1962. 26 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2022.
^ https://web.archive.org/web/20090226175748/ ^{[yalın URL]}
^ https://web.archive.org/web/20070930180328/ ^{[yalın URL]}
^ "Hawker Siddeley Harrier Aircraft". britishaircraft.co.uk (İngilizce). 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2022.
^ "Russia delivers 4 MiG-29 fighters to India". sputniknews.com (İngilizce). Sputnik. 12 Şubat 2009. 16 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2022.
^ Özberk, Tayfun. "Turkey To Deploy MIUS Unmanned Combat Aircraft From LHD Anadolu". navalnews.com (İngilizce). Naval News. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2022.

[1] "Evolution of Aircraft Carriers" (PDF). history.navy.mil. Naval Aviation News. Ekim 1962. 26 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2022.

[2] ttps://web.archive.org/web/20090226175748/ ^{[yalın URL]}

[3] ttps://web.archive.org/web/20070930180328/ ^{[yalın URL]}

[4] "Hawker Siddeley Harrier Aircraft". britishaircraft.co.uk (İngilizce). 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2022.

[5] "Russia delivers 4 MiG-29 fighters to India". sputniknews.com (İngilizce). Sputnik. 12 Şubat 2009. 16 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2022.

[6] Özberk, Tayfun. "Turkey To Deploy MIUS Unmanned Combat Aircraft From LHD Anadolu". navalnews.com (İngilizce). Naval News. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]