Sıfat-fiil

Sıfat-fiil, ortaç veya partisip; bir fiilin cümlede sıfat görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiillerin sonuna sıfat-fiil ekleri olan -en, -esi, -mez, -ar, -di(k), -di(ği), -ecek ve -miş getirilerek oluşturulur ve kısaca anası mezar dikecekmiş şeklinde formülize edilir. Sıfat-fiiller kendinden sonraki kelimelerle birlikte sıfat tamlaması oluşturur.

• Bastığın yerleri "toprak" diyerek geçme, tanı! (Mehmet Akif Ersoy)
• Gelecek yıl işe başlayacak.
• Haşladıktan sonra, suyu iyice süzülmüş sebzeleri kâseye boşaltıyoruz.
• Okuldan sonra koşar adım yanıma geldi.
• Polisler olası kazaları önlemek için kontrolü sağlıyorlardı.
• Salonda hep bildik yüzler vardı.

Bunların haricinde bazı ağızlarda kullanılan ve -meli eki ile yapılan sıfat-fiiller de vardır.

• öğmeli güzel (övülecek güzel)

Bazı fiillerle birlikte -mekli hâlinde kullanılan ek de -meli ekinin değişikliğe uğramış hâlidir:

• ağlamaklı çocuk

Adlaşma

Adlaşma, aslen isim olmayan bir kelimenin cümlede isim görevinde kullanılmasıdır. Sıfat-fiiller, arkalarından bir isim gelmediğinde -tıpkı sıfatlar gibi- adlaşırlar:

• Sinirli olduğu her hâlinden anlaşılıyor.
• Toplantıya gelmeyeceğini biliyordum.
• Yoldan geçenleri gözlüyordu.

Bazı sıfat-fiiller kalıcı olarak isme dönüşür. Bu durum "yaygın" olarak isim hâlinde kullanılmalarından ve sözlüklerde yer almalarından anlaşılabilir.

• Eve gelirken bir tanıdığa rastladım.
• Geçmişte yaşanan olaylardan ders almalıyız.
• Gelecekte insanlar hiçbir cihaz kullanmadan haberleşebilecekler.
• Ne güzel yaratmış seni Yaradan. (Neşet Ertaş)

Literatür

• Ergin, Muharrem. ''Üniversiteler İçin Türk Dili.'' İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.