Senozoyik

Senozoyik
Senozoyik
66,0 - 0 myö Had'n Arkeen Proterozoyik Fa.
	Senozoyik Zaman'dan kaya tabakaları. (Torre Sant'Andrea, Salento, İtalya)
Kronoloji
−70 — – −65 — – −60 — – −55 — – −50 — – −45 — – −40 — – −35 — – −30 — – −25 — – −20 — – −15 — – −10 — – −5 — – 0 —	F ; a ; n ; e ; r ; o ; z ; o ; y ; i ; k Mezozoyik S; e; n; o; z; o; y; i; k Kuvaterner Paleojen Neojen
	Senozoyik Zaman'ın yaklaşık bir kronolojisi.; Eksen ölçeği: milyon yıl önce.;
Etimoloji
Diğer telaffuz(lar)	Senozoik
Takma ad(lar)	Memeliler Çağı
Kullanım bilgisi
Gök cismi	Dünya
Bölgesel kullanım	Küresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesi	ICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birim	Zaman
Stratigrafik birim	Eratem
Zaman aralığının resmîyeti	Resmî
Alt sınırını belirleyen	Büyük bir göktaşı çarpması ve akabinde K-Pj yok oluşuyla ilişkili, iridyum açısından zengin bir jeolojik katman.
Alt sınır KSKN	El Kâf Bölümü, El Kâf, Tunus; 36°09′13″N 8°38′55″E / 36.1537°K 8.6486°D
KSKN onayı	1991
Üst sınırını belirleyen	Uygulanamaz
Üst sınır KSKN	Uygulanamaz
KSKN onayı	Uygulanamaz
Atmosfer ve iklim verileri

Senozoyik, yerküre tarihinin son 66 milyon yılını temsil eden şu anki jeolojik zamandır. Memelilerin, kuşların, kozalaklı ağaçların ve çiçekli bitkilerin baskınlığı, soğuyan, daha kuru bir iklim ve kıtaların günümüzdeki hâline gelmiş olması gibi özellikleri, Senozoyik Zaman'ı diğer jeolojik zamanlardan ayırır. Karmaşık canlıların evrimleşmesinden bu yana süregelen jeolojik zamanların sonuncusudur ve Senozoyik'ten önce Mezozoyik ve Paleozoyik olmak üzere iki jeolojik zaman vardır. Senozoyik Zaman, çoğu uzman tarafından bir asteroit veya başka bir gök cisminin Dünya'ya çarpmasıyla Chicxulub Krateri'nin oluşmasına sebep olduğu düşünülen bir olay ile; kuş harici dinozorlar da dahil birçok canlı türünün neslinin tükendiği Kretase-Paleojen yok oluşuyla başladı.

Dünya'nın her iki yarımküresine de hakim olan karasal hayvanlar memeliler olduğundan - kuzey yarımkürede Eutheria (plasentalılar) ve güney yarımkürede Metatheria (şu anda esasen Avustralya ve bir dereceye kadar Güney Amerika ile sınırlı bölgelerde yaşayan keseliler) - Senozoyik Zaman, Memeliler Çağı olarak da bilinir. Pek çok canlı grubunun neslinin tükenmesi, memelilerin ve kuşların kayda değer ölçüde çeşitlenmesini sağladı. Böylece vücut boyutları açısından görece büyük memeliler ve kuşlar, baskın hâle geldiler. Kıtalar da bu jeolojik zaman zarfında bugünkü konumlarına hareket etti.

Senozoyik'in başlarındaki iklim, özellikle de Paleosen-Eosen Termal Maksimum sırasında bugün olduğundan daha sıcaktı. Bununla birlikte, Eosen'den Oligosen'e geçiş ve Kuvaterner buzullaşması, Dünya iklimini daha kuru ve soğuk bir hâle getirdi.

Adlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Senozoyik, Yunanca kainós (καινός "yeni") ve zōḗ (ζωή "hayat") sözcüklerinden türemiştir.^[1] Senozoyik adlandırması, 1840 yılında, Senozoyik'i orijinal olarak Kainozoic olarak telaffuz eden İngiliz jeolog John Phillips (1800-1874) tarafından ortaya atıldı.^[2]^[3]^[4] Senozoyik aynı zamanda İngilizce Cænozoic, Caenozoic veya Cainozoic olarak da bilinir.^[5]^[6]

Senozoyik (çev. 'yeni yaşam') isimlendirme açısından kendisinden bir önceki Mezozoyik ("orta yaşam") ve Paleozoyik ("eski yaşam") Zamanların yanı sıra Proterozoyik ("önceki yaşam") Üst Zaman ile benzer bir isimlendirmeye sahiptir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ "Cenozoic". Online Etymology Dictionary. 16 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2023.
^ Phillips, John (1840). "Palæozoic series". Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. 17. London, England: Charles Knight and Co. ss. 153-154. From pp. 153–154: "As many systems or combinations of organic forms as are clearly traceable in the stratified crust of the globe, so many corresponding terms (as Palæozoic, Mesozoic, Kainozoic, &c.) may be made, ... "
^ Wilmarth, Mary Grace (1925). Bulletin 769: The Geologic Time Classification of the United States Geological Survey Compared With Other Classifications, accompanied by the original definitions of era, period and epoch terms. Washington, D.C., U.S.A.: U.S. Government Printing Office. s. 8.
^
The evolution of the spelling of "Cenozoic" is reviewed in:
- Harland, W. Brian; Armstrong, Richard L.; Cox, Allen V.; Craig, Lorraine E.; Smith, David G.; Smith, Alan G. (1990). "The Chronostratic Scale". A Geologic Time Scale 1989. Cambridge, England, U.K.: Cambridge University Press. s. 31. ISBN 9780521387651. Although John Phillips originally spelled it as "Kainozoic" in 1840, he spelled it "Cainozoic" a year later:
- Phillips, John (1841). Figures and Descriptions of the Palæozoic Fossils of Cornwall, Devon, and West Somerset; ... London, England, U.K.: Longman, Brown, Green, & Longmans. s. 160.
^ "Cainozoic". Dictionary.com Unabridged. Random House.
^ "Cainozoic". Oxford English Dictionary (2. bas.). 1989.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Prothero, Donald R. (2006). After the Dinosaurs: The Age of Mammals. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34733-6.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Western Australian Museum – The Age of the Mammals 14 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Cenozoic (chronostratigraphy scale) 22 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Senozoyik - Biltek Tübitak

Öncesinde gelen Proterozoyik Üst Zaman	Fanerozoyik Üst Zaman
	Paleozoyik Zaman						Mezozoyik Zaman			Senozoyik Zaman
	Kambriyen	Ordovisiyen	Silüriyen	Devoniyen	Karbonifer	Permiyen	Triyas	Jura	Kretase	Paleojen	Neojen	Kv.

[OnlineEtDict-1] "Cenozoic". Online Etymology Dictionary. 16 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2023.

[2] Phillips, John (1840). "Palæozoic series". Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. 17. London, England: Charles Knight and Co. ss. 153-154. From pp. 153–154: "As many systems or combinations of organic forms as are clearly traceable in the stratified crust of the globe, so many corresponding terms (as Palæozoic, Mesozoic, Kainozoic, &c.) may be made, ... "

[3] Wilmarth, Mary Grace (1925). Bulletin 769: The Geologic Time Classification of the United States Geological Survey Compared With Other Classifications, accompanied by the original definitions of era, period and epoch terms. Washington, D.C., U.S.A.: U.S. Government Printing Office. s. 8.

[4] The evolution of the spelling of "Cenozoic" is reviewed in:
Harland, W. Brian; Armstrong, Richard L.; Cox, Allen V.; Craig, Lorraine E.; Smith, David G.; Smith, Alan G. (1990). "The Chronostratic Scale". A Geologic Time Scale 1989. Cambridge, England, U.K.: Cambridge University Press. s. 31. ISBN 9780521387651. Although John Phillips originally spelled it as "Kainozoic" in 1840, he spelled it "Cainozoic" a year later:

Phillips, John (1841). Figures and Descriptions of the Palæozoic Fossils of Cornwall, Devon, and West Somerset; ... London, England, U.K.: Longman, Brown, Green, & Longmans. s. 160.

[5] Harland, W. Brian; Armstrong, Richard L.; Cox, Allen V.; Craig, Lorraine E.; Smith, David G.; Smith, Alan G. (1990). "The Chronostratic Scale". A Geologic Time Scale 1989. Cambridge, England, U.K.: Cambridge University Press. s. 31. ISBN 9780521387651. Although John Phillips originally spelled it as "Kainozoic" in 1840, he spelled it "Cainozoic" a year later:

[6] Phillips, John (1841). Figures and Descriptions of the Palæozoic Fossils of Cornwall, Devon, and West Somerset; ... London, England, U.K.: Longman, Brown, Green, & Longmans. s. 160.

[5] "Cainozoic". Dictionary.com Unabridged. Random House.

[6] "Cainozoic". Oxford English Dictionary (2. bas.). 1989.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]