Poti Antlaşması
| Tür | Geçici anlaşma |
|---|---|
| Yer | Poti, Gürcistan |
| Yürürlük | 28 Mayıs 1918 |
| İmzacılar |  Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Alman İmparatorluğu |
Poti Antlaşması, Alman İmparatorluğu ile Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti arasında imzalanan ve Gürcistan'ın Alman korumasını ve tanınmasını kabul ettiği ikili bir anlaşmadır. Anlaşma 28 Mayıs 1918 tarihinde Almanya adına General Otto von Lossow ve Gürcistan adına Dışişleri Bakanı Akaki Çenkeli tarafından imzalandı. Gürcistan'ın Karadeniz'deki Poti limanında imzalanan anlaşma, Gürcistan'ın bağımsızlığını ilan etmesinden sadece iki gün sonra imzalandı ve yeni bağımsız cumhuriyetin ilk uluslararası anlaşması oldu.
Arkaplan
[değiştir | kaynağı değiştir]9 Mart 1917'de, Transkafkasya'daki Rus Geçici Hükümeti tarafından Kafkas cephesindeki İmparatorluk Genel Valisi Grandük Nikolay Nikolayeviç'in yerine en yüksek sivil idare organı olarak Devlet Duması Üyesi V. A. Kharlamov'un başkanlığında Özel Transkafkasya Komitesi kuruldu. Gürcistan'dan Akaki Chkhenkeli de bir üyesiydi. Kasım 1917'de bağımsız Transkafkasya'nın ilk hükûmeti, Bolşeviklerin St. Petersburg'da iktidarı ele geçirmesinin ardından "Transkafkasya Komitesi "nin yerini alan "Transkafkasya Komiserliği (Transkafkasya Sejmi)" olarak Tiflis'te kuruldu. Gürcü Menşevik Nikolay Çeidze tarafından yönetiliyordu.
5 Aralık 1917'de Erzincan'da Ruslar ve Osmanlılar arasında imzalanan Erzincan Mütarekesi, I. Dünya Savaşı'nın Orta Doğu tiyatrosunun İran Seferi ve Kafkasya Seferi'nde Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu arasındaki silahlı çatışmayı sona erdirdi.[1] 3 Mart 1918'de imzalanan Erzincan Mütarekesi'nin ardından Brest-Litovsk Antlaşması imzalanarak Rusya I. Dünya Savaşı'ndan çekildi.
14 Mart ve Nisan 1918 tarihleri arasında Osmanlı İmparatorluğu ve Transkafkasya Diyet (Transkafkasya Sejm) delegasyonu arasında Trabzon'da barış konferansı düzenlendi. Enver Paşa, görüşmelerin sonunda Brest-Litovsk'ta Osmanlı'nın Doğu Anadolu vilayetlerini geri almasının tanınması karşılığında Kafkasya'daki tüm emellerinden vazgeçmeyi teklif etti.[2] 5 Nisan'da Transkafkasya delegasyonu başkanı Akaki Çenkeli, Brest-Litovsk Antlaşmasını daha fazla müzakere için bir temel olarak kabul etti ve yönetim organlarına bu pozisyonu kabul etmeleri için telgraf çekti.[3] Tiflis'te hakim olan ruh hali çok farklıydı. Tiflis, Osmanlı İmparatorluğu ile aralarında bir savaş durumunun varlığını kabul ediyordu.[3] Çatışmalar yeniden başladı ve Osmanlı birlikleri doğudaki yeni toprakları ele geçirerek savaş öncesi seviyelere ulaştı.
Önde gelen Gürcü politikacılar, Gürcistan'ın Osmanlı İmparatorluğu tarafından işgal edilmesini önlemenin tek yolu olarak Almanya ile ittifakı görüyorlardı. Başarısızlıkla sonuçlanan barış konferansının ardından silahlı çatışmalar başladı. Öte yandan Almanya, devam eden savaş ve Kafkasya'daki nüfuz ve kaynaklar, özellikle de Hazar'daki Bakü petrol yatakları ve Karadeniz'deki Batum'a demiryolu ve boru hattı bağlantısı (Bakü-Batum boru hattı) için artan Alman-Türk rekabeti arasında konumunu güvence altına almak için durumdan faydalanmaya oldukça hazırdı.
Antlaşma
[değiştir | kaynağı değiştir]28 Mayıs'ta antlaşma imzalandı. Bu, 26 Mayıs 1918'de Gürcistan'ın bağımsızlığını ilan etmesinden sadece iki gün sonra ve 24 Mayıs 1918'de Batum'da Osmanlı ve Transkafkasya hükûmetleri arasında Alman arabuluculuğunda yapılan sonuçsuz barış konferansının kapanmasından dört gün sonraydı. Friedrich Freiherr Kress von Kressenstein ve Friedrich-Werner Graf von der Schulenburg liderliğindeki Alman misyonunun teşvikiyle Gürcistan federasyondan çekildi ve ayrı bir cumhuriyet ilan etti. Çaresizce bir müttefik arayışında olan ve yeni bir Türk saldırısıyla karşı karşıya kalan Gürcü bakanlar derhal Kont von Lossow başkanlığındaki bir Alman heyetinin S.S. Minna Horn gemisinde beklediği Poti'ye koştular. Poti'de 28 Mayıs'ta geçici bir antlaşma imzalandı. Gürcistan, Almanya İmparatorluğu tarafından tanınacak ve korunacaktı. Anlaşma diğer hususların yanı sıra Almanya'nın Gürcistan demiryollarını ve Gürcistan limanlarında bulunan tüm gemileri serbestçe ve sınırsızca kullanmasını, stratejik noktaların Alman keşif kuvvetleri tarafından işgal edilmesini, Alman parasının Gürcistan'da serbestçe tedavül etmesini, ortak bir Alman-Gürcü maden şirketinin kurulmasını ve diplomatik ve konsolosluk temsilcilerinin değişimini öngörüyordu. Gizli bir ek mektupta von Lossow, Gürcistan'ın uluslararası alanda tanınması ve toprak bütünlüğünün korunması için yardım sözü verdi.
Sonrasında
[değiştir | kaynağı değiştir]Alman-Gürcü işbirliği ne kadar eşitsiz ve kısa ömürlü olsa da, genç Gürcü cumhuriyeti için oldukça faydalı olmuş ve 1918'in çalkantılı yılında hayatta kalmasına katkıda bulunmuştur. 11 Mayıs'ta Batum'da yeni bir barış konferansı açıldı.[2] Bu konferansta Osmanlılar taleplerini Tiflis'in yanı sıra Kars ve Culfa'yı Bakü'ye bağlayacak bir demiryolu inşa etmek istedikleri Gümrü ve Eçmiyadzin'i de kapsayacak şekilde genişlettiler. Cumhuriyet heyetinin Ermeni ve Gürcü üyeleri oyalanmaya başladı. Osmanlı ordusu 21 Mayıs'tan itibaren yeniden ilerlemeye başladı. Çatışma Serdarabat Muharebesi (21-29 Mayıs), Kara Killisse Muharebesi (1918) (24-28 Mayıs) ve Baş Abaran Muharebesi (21-24 Mayıs) ile sonuçlandı. 4 Haziran'da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti Batum Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı.
Alman heyeti, Gürcistan Hükûmeti tarafından Berlin'de nihai bir antlaşmayı müzakere etmekle görevlendirilen Çenkeli, Zurab Avalişvili ve Niko Nikoladze'den oluşan bir Gürcü heyetini de yanına alarak Köstence'ye doğru yola çıktı. Ancak Gürcistan savaşta İttifak Devletleri ile ittifak yapmayı kararlı bir şekilde reddetti ve uzun süren müzakereler, Kasım 1918'de Almanya'nın askeri yenilgisiyle sonuçsuz kaldı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Swietochowski, Tadeusz. Russian Azerbaijan 1905-1920 (İngilizce). s. 119.
- ^ a b Shaw, Stanford J (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (İngilizce). Cambridge University Press. s. 326. ISBN 9780511614965.
- ^ a b Hovannisian, Richard G. The Armenian People from Ancient to Modern Times. ss. 292-293.