Bagavan
 Aziz Vaftizci Yahya Manastırı'nın yaklaşık 1915 yılında çekilmiş bir fotoğrafı | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Taşlıçay, Ağrı, Türkiye |
| Koordinatlar | 39°36′38″K 43°31′04″D / 39.61056°K 43.51778°D |
| İnanç | Ermeni Apostolik |
| Durum | 1915 yılında tamamen yıkıldı |
| Mimari | |
| Mimari biçim | Ermeni mimarisi |
| Tamamlanma | 7. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Uzunluk | 20 metre |
| Genişlik | 27 metre |
Bagavan veya Bağavan (Ermenice: Բագաւան), MÖ 321 ile MS 428 yılları arasında hüküm sürmüş Ermenistan Krallığı'nın orta kesimindeki Pakrevand (Üçkilise) bölgesinde yer alan eski bir yerleşim yeri. Bölge, günümüzde Türkiye'nin Ağrı iline bağlı Taşlıçay ilçesinin Taşteker köyü yakınlarında yer almaktadır.[1] Van Gölü'nün kuzeyinde, Npat Dağı'nın eteklerinde Fırat'ın bir kolu üzerinde yer alan Bagavan, Hristiyanlık öncesi Ermenistan'ın önemli tapınaklarından birine sahipti.[1][2] Ermenistan'ın Hristiyanlaştırılma sürecinden sonra Bagavan, büyük bir kilise ve manastıra ev sahipliği yaptı. 1877'de Kürtler tarafından yağmalanan yerleşim yeri, 1915'ten sonra Ermeni Kırımı sırasında ise tamamen yıkıldı.[1]
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Bagavan ismi tam anlamıyla "tanrıların şehri" olarak tercüme edilmektedir.[1] Agathangelos, kelimenin kökenini Ermenice dic'-awan'ın karşılığı olan Partça olarak açıklamaktadır.[1][3] Antik Çağ Ermeni tarihçisi Horenli Musa burayı, "sunaklar kasabası" anlamına gelen bagnac'n awan olarak tanımlarken, Yunan metematikçi ve coğrafyacı Batlamyus'un notlarında bölge "*Bagauana" veya "Sakauana" olarak yazılmıştır.[1] Bagavan adının büyük olasılıkla, barınak ve sığınak anlamlarına gelen *bagina- veya *bagastāna- gibi Eski Farsça kelimelerden biriyle bağlantısı olduğu düşünülmektedir.[4]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Bagavan, Hristiyanlık öncesi Ermenistan'ın en önemli türbelerinden birinin yeriydi ve orada sonsuz bir alev yanmaya devam etti.[1][2] Ermenistan kraliyet ailesi, yeni yıl bayramını Ermeni takviminin ilk ayının olan Navasard'ın ilk gününde Bagavan'da kutlamıştır.[1] Bagavan aynı zamanda Ahura Mazda'nın Ermeni versiyonu olan Aramazd'ın ibadet merkeziydi.[2][5] Horenli Musa, Bagavan'daki sunağın kuruluşunu son Tigran'a, Yeni Yıl festivalinin ise Kral Valarsaces'e atfetti; ancak günümüz bilim insanlarından Robert H. Hewsen, bu teorilerin muhtemelen Movses'in kendi icatları olduğunu ifade etti.[1]
Agathangelos'a göre, MS 287–330 arasında hüküm süren Ermenistan Kralı III. Tiridates ve sarayı, Aydınlatıcı Grigor tarafından Fırat'taki Bagavan'da vaftiz edildi.[1][2] Gregor'un Bagavan'da Vaftizci Yahya Manastırını kurduğu rivayet edilmektedir.[1] Kasabanın Türkçe adı "Üç Kilise" bu manastırdan gelmektedir.[1] Sasani İmparatorluğu Kralı II. Yezdicerd (taht. 438–457) 439'da Sasani Ermenistan'ına düzenlediği sefer sırasında Bagavan'da kamp kurdu.[1] 587 yılında Bizans İmparatoru Mauricius'un saltanatı sırasında, Romalılar Blarathon Muharebesi'nde Sasani Pers İmparatorluğu'nu yendikten sonra Bagavan ve Ermenistan'ın çoğu Roma İmparatorluğu yönetimine girdi.
Vaftizci Yahya Kilisesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bagavan'daki Vaftizci Yahya kilisesi 631-639 yılları arasında Fırat nehrinin sol kıyısında tamamlandı.[1] Robert Hewsen, başlangıçta içerideki manastır binalarını koruyan kulelerle çevrili yüksek bir duvar olduğunu belirtmektedir. Kilise 46 metre uzunluğunda, 27 metre genişliğinde ve 20 metre yüksekliğindeydi. Kilisenin dış görünümü, duvarcılık ve süslemelerden oluşmaktaydı.[1] 19. yüzyılda manastır Kostantiniyye'deki Ayasofya ile karşılaştırıldı. Kilisenin beş giriş kapısı ve 51 penceresi bulunmaktaydı. 1877'de Kürtler tarafından yağmalandı ve 1915'ten sonra Ermeni Soykırımı sırasında ise tamamen yıkıldı.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- Genel
- Canepa, Matthew (2018). The Iranian Expanse: Transforming Royal Identity Through Architecture, Landscape, and the Built Environment, 550 BCE–642 CE. Oakland: University of California Press. ISBN 978-0520290037.
- Hewsen, R.H. (1988). BAGAWAN (2) Volume III/4: Bačča(-ye) Saqqā–Bahai Faith III. Londra, New York: Encyclopædia Iranica. s. 407-408. ISBN 978-0-71009-116-1. 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- Humphreys, Mike (2018). Nicholson, Oliver (Ed.). agavan (Diyadin; Uç Kilise; Tashteker). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866277-8. 18 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- La Porta, Sergio (2018). Nicholson, Oliver (Ed.). Zoroastrianism, Armenian (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866277-8. 16 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- Russell, James R. (1987). Zoroastrianism in Armenia (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 9780674968509. 18 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.