Alaş (parti)
| Alaş | |
|---|---|
 | |
| Genel başkan | Alihan Bökeyhan |
| Kuruluş tarihi | 1917 |
| Kapanış tarihi | 1920 |
| Bölünme | Anayasal Demokrat Parti |
| Merkez | Alaş-Qala, Alaş Otonomu |
| İdeoloji | |
| Siyasi pozisyon | Merkez, Merkez sağ |
| Resmî renkler | Beyaz, sarı ve kırmızı |
| Kazakistan, Rus Cumhuriyeti | |
Alaş (Kazakça: Алаш партиясы, Kırgızca: Алаш партиясы), Rus Cumhuriyeti ve Sovyet Rusya'daki bir siyasi parti ve kurtuluş hareketi. Bugünkü Kazakistan ve Rusya topraklarında Alaş Otonomu'nun iktidar partisiydi. Kazaklar ve Ruslar arasında eşit muameleyi ve Kazak topraklarındaki Rus yerleşiminin durdurulmasını savundular. Özellikle ilk modern organize siyasi Kazak ve Kırgız elit grubuydu.[1]
Alaş partisi, Rus kimliğini benimsemek yerine Kazak kimliğinin benimsenmesi için çalıştı. Batı laikliği ve İslam dünyasıyla bağlar, Rus İç Savaşı boyunca parti entelijansiyası ve Kazak seçkinleri arasındaki başlıca bölünme sorunlarıydı.[1]
Partinin Genel başkanı ve Alaş Otonomu'nun başkanı Alihan Bökeyhan'dı. Alaş partisinin kurulmasından önce, kendisi ve partinin diğer önemli üyeleri, bazı ilişkilerini sürdürdükleri liberal Anayasal Demokrat Parti üyesiydi.[1]
Alaş Partisi, 26 Ağustos 1920'de Bolşeviklerin Alaş Otonomu'nu işgal eden Beyaz Ordu'yu yenerek Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurmasıyla kapandı.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
"Alaş" kelimesi, Türk dillerinde aşiret, boy üyesi veya akraba anlamına gelir. Ancak bazı kaynaklara göre Alaş, "Kazak" ile eşanlamlı olarak da kullanılabilir. Kazak vakanüvis ve politikacı Qadyrgali Jalaiyr, genellikle Alaş'ı Kazak'ın yerine geçen kelime olarak kullanmıştır.
Partinin Orta Asya'daki tüm Türk halklarını birleştirerek bağımsız bir devlet kurma planları vardı. Bunun için Kazakların unvanlı bir millet olmasını istemediler, bu yüzden milletler arasında yeni bir Türk kimliği yaratarak Alaş kelimesini seçmeye karar verdiler. Ancak bu planları gerçekleşmedi. Kazak siyasetçi Mustafa Çokay, Alaş'ın ilk kongrelerini şu şekilde yorumladı: "Kongre, büyük Türk halklarını birleştirme ortak hedefiyle birliğimizi göstermek için sembolik bir sahne haline geldi".
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
Parti, eski Anayasal Demokrat Parti üyeleri tarafından kurulmuş ve böylece partiyi Anayasal Demokratların haleflerinden biri yapmıştır. Şubat Devrimi'nden sonra Rusya zayıfladı ve Kazak seçkinleri bu anı bir parti kurmak için kullandı. 21-28 Temmuz 1917'de Orenburg'da düzenlenen tüm Kazak kongresinde parti kuruldu ve Rus Cumhuriyeti'nin federal parlamenter cumhuriyet olmasına karar verdikleri hükûmetin şekli gibi temel sorular yanıtlandı.
Alaş Partisi Aralık 1917'de kuruldu, partinin kuruluş bilgileri Qazaq dergisinde yayınlandı. Alaş, de facto bir Alaş Otonomu kurarak çoğu bölgede seçimleri kazandı.
Kazak ÖSSC'de Alaş[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaş Partisi'nin varlığı, 26 Ağustos 1920'de Bolşeviklerin Alaş Otonomu'nu işgal eden Beyaz Ordu'yu yenerek Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurmasıyla sona erdi. Ancak Kazak seçkinler, Kazakistan'ı geliştirmek için çalışmalara devam etmeye karar verdi. Eski üyelerden bazıları Sovyetler Birliği Komünist Partisi'ne katıldı.
Eski Alaş üyeleri okullar için çeşitli ders kitaplarını çevirmeye başladı. Kazakistan'da 1932-1933 yıllarında yaşanan kıtlık sırasında Kazak seçkinleri, propagandayı ve kıtlığın tamamen göz ardı edilmesini eleştirerek Sovyet siyasi sistemine karşı büyük protesto gösterdi ve Sovyetler Birliği hükûmetine iki mektup yazdılar. Birincisi Gabit Musirepov, Mansur Gataulin, Embergen Altynbekov, Mutash Dauletkaliev ve Kadir Kuanyshev'in 4 Temmuz 1932'de yazdığı "Beşin Mektubu" idi. İkincisi ise, Turar Rıskulov'un Josef Stalin'e yazdığı "J. V. Stalin'e Mektup" isimli mektubuydu.
1930'larda seçkinlerin çoğu yakalandı ve milliyetçi fikirleri desteklediği iddiasıyla Gulag'a gönderildi. 1935-1938 döneminde Kazak seçkinlerinin çoğu kurşuna dizildi.
Hatırası[değiştir | kaynağı değiştir]
4 Temmuz 2021'de, Kazakistan Cumhuriyeti'nin başkenti Astana'da Alaş Orda hareketinin liderleri Ahmet Baytursun, Alihan Bökeyhan ve Mir Yakub Dulatoğlu'un yer aldığı bir anıtın açılışı yapıldı.[2]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Galick, David (29 Mart 2014). "Responding to the Dual Threat to Kazakhness: The Rise of Alash Orda and its Uniquely Kazakh Path". The School of Russian and Asian Studies. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2015.
- ^ tengrinews.kz (4 Temmuz 2021). "Памятник лидерам Алаш Орды установили в Нур-Султане". Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz (Rusça). 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2023.
